Lesbók Morgunblaðsins - 03.12.1983, Qupperneq 3

aður og get hætt að nota lyfið.
Þetta er alrangt, einkennin
koma aftur, þegar lyfjanotkun
er hætt. Þá er það áhugavert, að
lyf sem tekin eru gegnum munn-
inn og fara í maga og melt-
ingarfæri þurfa ekki að verka
þar, heldur t.d. í heilanum. Þó
að hægt sé a halda einkennum
vissra geðsjúkdóma, t.d. geð-
klofa, í skefjum með lyfjum,
sem draga úr áhrifum vissra
efnasambanda í heila, eru
orsakir þessa sjúkdóms ekki
þekktar."
— Eru lyf misnotuð eða ofnot-
uð?
„Erlendis er talið að 40%
þeirra sem fá lyf noti þau ekki
rétt, og að 5% þeirra sem leggj-
ast á sjúkrahús hafi veikst af
rangri notkun lyfja. Auk heilsu-
tjónsins er hér um mikla fjár-
muni að ræða. Áður voru lyf
gefin í grammaskömmtum, en
nú eru lyf margfalt öflugri en
var, og eru gjarnan gefin í
milligrammaskömmtum. Þetta
veldur lyfjafræðingum miklum
áhyggjum. Mikilvægt er því að
taka nákvæmlega þann skammt
sem fyrirskrifaður er. Svo eru
sum lyf mikilvæg til lækninga,
eins og morfínið, en eru hættu-
leg við ofnotkun.“
— Hvaða skoðun hefur þú á
svonefndum náttúrulyfjum?
„Lyfjagerð beinist oft að nátt-
úrunni, og menn rannsaka ítar-
lega svokallaðar alþýðulækn-
ingar sem stundaðar hafa verið
um þúsundir ára. Og menn
framleiða efni sem líkja ná-
kvæmlega eftir náttúrunni og
fornum náttúrulyfjum. Við
stundum hér rannsóknir á ís-
lenskum lækningajurtum. Til er
indversk jurt, og er mér sagt að
nafn hennar þýði „jurtin sem
notuð er við geðveiki". Rót henn-
ar hefur verið notuð um aldir til
lækninga. Resepín er unnið úr
rót þessarar jurtar eða fram-
leitt á efnafræðilegan hátt og
notað m.a. við vissum tegundum
geðsjúkdóma, en auk þess hefur
það aðra gagnsemi. Þá má
minna á, að mataræði og holl-
ustuhættir skipta miklu máli,
ekki bara lyfin ein. Hins vegar
eru á markaði ýmis „náttúrulyf"
beint úr náttúrunni, og hafa
mörg þeirra ekki verið rannsök-
uð, en margir trúa á mátt þeirra
til lækninga. Þau eru oft mjög
dýr.
„Náttúrulyfin“ eru notuð á
grundvelli reynslunnar einnar,
án vísindalegrar rannsóknar um
verkanir þeirra, en reynslan
hefur sýnt sig að vera hárrétt í
mörgum tilvikum. Menn vilja
ekki viðurkenna sum náttúrulyf,
en aðrir telja sig fá bata af
þeim, og myndum við ekki öll
þiggja bata við slíkar aðstæður?
Hins vegar má benda á það sem
varhugaverða staðreynd, að
sumir menn vilja ráðleggja til-
tekin náttúrulyf gegn vissum
sjúkdómum, án þess að það hafi
stoð í þekkingu, og hér er um
mjög dýr lyf að ræða. Þótt öll
lyf séu dýr, er samt vert að
staldra við.
Náttúrulyf innihalda efni úr
náttúrunni, mörg innihalda
vítamín og ýmis steinefni. Ég vil
sérstaklega benda á lýsið. Það
inniheldur bæði A- og D-víta-
mín og fjöl-ómettaðar fitusýrur
sem menn telja að hindri blóð-
tappamyndun. Fita þess er góð-
ur orkugjafi á norrænum
breiddargráðum, og frekari
rannsóknir á lýsi munu senni-
lega leiða í ljós mikilvægt lækn-
ingagildi þess.“
— Getum við framleitt lyf úr
lýsi og flutt út?
„Lýsið er stórkostlegur
„drógi“, sem við nýtum ekki
nógu vel. Við eigum að gera það
að verðmætu lyfi og að verð-
mætri verslunarvöru. En sjó-
menn hirða ekki um lifrina
nema takmarkað. Þeir fleygja
henni, og þar fara geipileg fram-
leiðsluverðmæti fyrir borð.
Lyfjaiðnaður af þessu tagi er
orðinn stór atvinnugrein erlend-
is, við getum kallað það fram-
leiðslu náttúrumeðala."
— Eru lyf framleidd hér á
landi?
„Innlend lyfjaframleiðsla er í
reifum. Áður voru mörg lyf
framleidd í apótekum, gömlu
klassísku lyfin, en nú er þetta að
mestu horfið fyrir innfluttum
Nemendur í efnagreiningartækni í nýrri rannsóknarstofu í húsi verkfræði- og raunvísindadeildar.
Vilhjálmur Skúlason, prófessor, leiðbeinir nemendum.
Úr sögu lyfjafrœði lyfsala
Fyrr á öldum var lyfjagerö stunduð af kunnáttumönnum í
lækningalist, en meðal Forn-Grikkja varð lyfjagerð að sér-
stakri atvinnugrein. Fyrsta lyfjabúðin á íslandi var starfrækt
af landlækni að Nesi við Seltjörn á síðari hluta 18. aldar, og
var Björn Jónsson (1738—1798), er hlaut menntun sína í
Danmörku, fyrsti íslenski lyfjafræðingurinn og lyfsalinn.
Er heimsstyrjöldin síðari braust út, lokuðust námsleiðir til
Danmerkur og annarra landa, og var Lyfjafræðingaskóli ís-
lands því stofnaður árið 1940, en starfsemi hans fór fram í
lyfjabúðum landsins. 1948 var starfsemin flutt í Háskóla ís-
lands, en kennsla í lyfjafræði lyfsala varð að sérstakri grein í
læknadcild árið 1957 og Lyfjafræðingaskólinn jafnframt lagð-
ur niður.
Arið 1972 var stofnað sérstakt prófessorsembætti í lyfjaefn-
afræði og lyfjagerðarfræði, en 1979 var lyfjafræði lyfsala gerð
að sérstakri „skor“ innan læknadeildar. Námi og kennslu
hefur oft verið breytt til þess að fylgja hinni öru þróun í
þessari vísindagrein, og nú hefur náminu verið breytt úr 3ja
ára undirbúningsnámi, er ljúka mátti erlendis, einkum við
Lyfjafræðiháskóla Danmerkur, í 5 ára nám er leiðir til loka-
prófs í greininni (kandídatsprófs). Jafnframt festi Háskóli
Islands kaup á Reykjavíkur Apóteki til þess að geta lagt enn
traustari grundvöll að vísindalegri starfsemi og kennslu og
hagnýtu starfl, m.a. með aukna framleiðslu lyfja hérlcndis í
huga.
lyfjum, og sífellt ný lyf að koma
á markaðinn, þótt þau verki oft
eins og eldri lyf. Samt hafa
ánægjuleg framfaraspor verið
stigin hér á landi og lyfjaverk-
smiðjur risið, t.d. verksmiðjan
Delta í Hafnarfirði, Lyfjagerð
Stefáns Thorarensen, Lyfja-
verslun ríkisins, og svo Reykja-
víkur Apótek, sem orðið er há-
skólaapótek. Lyfjagerð er orðin
miklu flóknari en áður var og
því lyfjaeftirlit strangt. Rann-
sóknastofa háskólans í lyfja-
fræði lyfsala veitir innlendum
lyfjaframleiðendum mikilsverða
þjónustu.“
— Jtyöja innflutt lyf íslenskum
af markaðnum?
„Erlendar lyfjaverksmiðjur
verja geipilegum fjármunum í
að finna ný lyf, en oft hafa þessi
lyf svipaðar eða sömu verkanir
og eldri lyf. Ekki er hægt að
neita því að þessi nýju lyf verða
stundum eins konar tískufyrir-
bæri í huga almennings, sem um
þau heyrir, og menn vilja fá þau
af nýjungagirni. Erlendis eru öll
ný lyf prófuð vandlega, áður en
sala þeirra er leyfð, en vegna
hinna miklu fjárfestinga er
mikill þrýstingur af hálfu lyfja-
framleiðenda að koma þessum
nýju lyfjum á markað. Hefur
farið hörmulega illa í a.m.k.
einu slíku tilfelli, það er hið al-
ræmda talídómíð. Þótt ánægju-
legt sé, ef upp er fundið nýtt lyf,
finnst mér satt að segja að of
lítil áhersla sé lögð á hin eldri
lyf, og sum þeirra þekkjum við
ekki nógu vel enn. Þetta er eins
og um vináttuna, við viljum
frekar eiga fáa góða vini en
ótölulegan grúa af kunningjum.
Eins er um gömlu lyfin. Þau
duga oft betur en menn halda.
Og rannsaka þarf betur áhrif
þeirra á líkama manna og dýra,
hvernig þau verka, við hvaða
skammt o.s.frv."
— Þetta er þín lyfjastefna?
Ég tel að vinna megi að lyfja-
framleiðslu og lyfjanotkun með
þessi sjónarmið í huga.“
— Getur lyfjagerð orðið út-
flutningsatvinnuvegur?
„Gerjunariðnaður býður upp á
mikla möguleika hér á landi.
Mikið af úrgangsefnum fellur til
í fiskiðnaði, sem nýta má sem
næringarefni fyrir örverur.
Svonefnd lífefnafræðileg verk-
fræði (biochemical engineering)
fjallar um það, hvernig láta má
gerla, t.d. kólígerla, framleiða
dýrmæt efni til lyfjagerðar.
Þessu svipar til penicillin-
'sveppsins, en hann framleiðir
penicillin, sem svo er einangrað
til notkunar í lyf. Þannig má
byggja upp iðnað, sem nýtir slor
og önnur úrgangsefni í fisk-
iðnaði. Og minna má á úrgang
frá sláturhúsum. í galli dýra eru
verðmæt efni sem breyta má til
lyfjaframleiðslu. Fúkalyf eru
framleidd með gerjun, en því
miður erum við íslendingar
búnir að missa af strætisvagn-
inum hvað fúkalyfin áhrærir.
Upþbygging slíks iðnaðar er
mjög dýr, en Danir hafa komið
upp öflugum efnaiðnaði í þess-
um greinum og eru t.d. í allra
fremstu röð í heiminum í fram-
leiðslu á insúlínlyfjum. Sam-
keppni er geysileg á þessum
mörkuðum."
— Býður Hveragerði upp á
möguleika í þessu efni?
„Vel væri hægt að nota gróð-
urhús í Hveragerði til að rækta
3