Lesbók Morgunblaðsins - 03.12.1983, Qupperneq 11

Það er innið, undirvitundin, sem nú er um að
ræða, og ég er ekki að minna á það aðeins fyrir
það að það sé vert að gefa því gaum, heldur vegna
þess að það er undursamlegt andlegt ball að
skoða sig um í hinni neðri vitund, enda er allur
heimur farinn að pesta fyrir það að hafa ekki
látið sig hlakka hjá henni. En það er ekki inni
sem ég vildi gjarnan að ég væri fær um að lofa
eins og það á skilið.
Innið er lángtum máttugra en útið, sem öldum
saman hefur verið að dekra við hluti. Innið er
voldugur skapari, þar sem útið er ávallt að bíða
þess að eitthvað verði til. Útið er heima hjá sér
þegar það hefur fengið eitthvert verkefni að
vinna úr. En þar sem meðvitund okkar er ávallt á
verði og þar sem hún er mjög spillt af útinu leiðir
hún okkur einatt að þeim robot í okkur sem fúsk-
ar við hluti, og aðeins hluti. Við erum allan tím-
ann að smyrja þessa maskínu, yfirvitundina, og
hún gengur eins og klukka, víst er um það. Meinið
er bara það að hún skilar engu af sér sem lifandi
er við. Að eðlinu til lifir hún sníkjulífi. Hún þyk-
ist jafnvel verða andleg með því að búa til spurn-
íngar og svör um lífið, og ekkert verður að jafn
gildri þvælu. Hún er svo vönkuð að halda að starf
hennar skipti heiminn miklu máli og menn eru
svo ruglaðir að taka mark á því.
Ekkert þjóðfélag ætti að vera stærra en mað-
urinn sjálfur, en maður kemst ekki hjá því að
veita því athygli hvernig maðurinn er stórum að
koðna saman og kikna frammi fyrir hinum flök-
urlegu þjóðfélögum. Það er líka farið að tala um
hann sem nokkurs konar fjarstæðu, enda getur
enginn framar tekið nokkurt mark á honum.
Þeir sem hvað helst standa sig virðast samt
vera svo yfirmáta normal, svo óaðfinnanlegir að
maður tekur ekki eftir þeim, og svo margir, það
er fáránlegast, næstum allir, og í einhverri þrot-
lausri millistétt. Og þessari millistétt tilheyra
menntamenn og jafnvel listamenn — of margir!
— og það er sárt að hugsa til þess að þetta fólk
skuli varla vera hægt að hugsa um nema sem
vissa tegund af skríl.
Þetta er nú meiri vitfirringartíminn, þegar ör-
fáir pólitískir ílla þroskaðir strákar fá að ógna
öllum heimi án þess þó að hafa nokkur svör á
höndum nema: Við spælum þig ef þú ekki heldur
þér saman!
Er hægt að taka þessu á nokkurn hátt, fær
maður nokkurn tíma til þess? Ég get það allt um
það ekki. Mér stendur eins mikil ógn af kukli
mannsins og flökurlegu værðardekri hans, að
hann skuli nú vilja dragnast áfram með sig við
hjúkrun og gælur hinnar lamandi nútímalæknis-
fræði, sem er að búa sig undir að mýkja dauða-
hrygluna í honum með því að tryggja honum 100
ára meðalaldur, í stað þess að láta hann aðeins
vænta þess að lifa ekki nema til fertugs eða
fimmtugs* svo að hann þurfi ekki áratugum sam-
an að heyra sig geispa golunni.
Lækníngin ævilánga skapar það heilbrigði að
menn lifa dauðir fram á tveggja æva aldur og
láta sér á sama standa hvort þeir eru að lifa eða
hvort þeir eru þegar löngu dauðir.
Hvað hafa læknar hugsað um eitt og annað
sem þetta hefur í för með sér vegna hinna við-
kvæmu andlegu þátta?
Þegar allt kemur til alls, hvað geta menn hug-
leitt um það sem gert hefur verið og drephugsað
af þekkíngunni? Hvað ættu þeir að geta skapað?
Og um hvað geta rithöfundar skrifað nú til dags
nema um hina alþjóðlegu úrkynjun?
Ekkert.
Þeir eru fyrir löngu farnir að skrifa ómeðvitað
um þetta, allt fyrir það að þeir hafa smám saman
og ómeðvitað farið að heillast af þeim hlutum
sem vísindamennirnir búa til. Það kemur fram í
alls konar geimstrákasögum og vísindarealisma.
Og það, að þeir skyli ekki hætta að gubba úr sér,
kemur ekki aðeins til af því að þeim leiðist fýlan
af sjálfum sér, heldur eru þeir um leið að afkróa
sig í þessari einu og sömu skítalykt sem vísindin
eru daglega að sveipa um þá.
Vísindamennirnir þykjast ætla að leysa lífs-
* Mannfrœðíngurinn Lévi-Strauss hefur komist að raun um
það að frumstæðir indíánar og blökkumenn lifi mesta menn-
íngarlífi á þessari jörð, og lifa þeir þó að jafnaði ekki lengur
en fram að fertugu.
Steinar Sigurjónsson
Skyn-
semis-
harð-
lífi
Síöasti hluti
af þremur
gátuna (sem auðvitað er aldeilis óþarft!) með því
að sanna lögun heilans og allan anda hans, jafn-
framt því sem þeir hjala næstum daglega um
gereyðíngarmátt vopna sinna.
En þótt allir heyri orðin, hefur nokkur áttað
sig á því hvað verið er að tala um? Hefur maður-
inn fengið tíma til að skilja það? Er jafnvel nokk-
ur þörf á að hann hlusti á það eða botni nokkuð í
því? Því ef hann skildi það, væri þá ekki við því
búið að hann fengi kast: að hann yrði svo af-
spyrnu geggjaður að við hann yrði engu tauti
komið?
Við hinum linnulausa fróðleik vísindanna má
segja að manninum sé gleymt. Vísindamaðurinn
er alltof elskur að fúski sínu, alltof frumstæður
og síngjarn — líkt og strákur sem dasaður og
slefandi raðar upp kubbum — til þess að hann fái
tíma til þess að hugsa um annað en þessa kubba.
Þetta ætti öllum að vera ljóst. Maðurinn er skil-
inn eftir einhvers staðar útá miðri eyðimörk.
Hann er svo lángt í burt að það er farið að hlæja
að honum, ef nokkur man þá lengur til hans.
Hvað verður samt sem áður um manninn á
hinni hrikalegu nafnleysu?
Er um hann talandi?
Ég skil ekki í að nokkur hati manneskjuna
nema fyrir misskilníng. Og hver er svo mikill
aumíngi að hann geti fengið sig til að fordæma
hana? Það væri jafnvel syndsamlegt að fordæma
sjálfan fjandann.
Því umhugsunarverðari er manneskjan því
meiri sjói sem hún verður að sigla, og hún má
gjarnan slá ýmsar galnar nótur, því við það er þó
vel lifandi. Mest finnst mér til þeirra koma sem
ekki eru einatt að gera rétta hluti, og þeir mega
vera eins kostulegir og þeim þykir þægilegast.
Utangarðsfólk og sígónar eru lángtum meira fólk
en þessi flökurlegi margur sem kallast miðstétt-
arfólk. Ég ber það mikla virðingu (þó!) fyrir
manneskjunni að mér dettur ekki í hug að ein-
blína á ytra eðli hennar og leggja elsku á hana
sem slíka, því um leið er ég farinn að þrengja
alltof mikið að henni.
Ég kysi fremur einhverja alheimspest, nýjan
svartadauða, og næstum algeran dauða mann-
kynsins en þróun þeirrar þurrhyggju sem vísind-
in eru að búa til í dag ...
Kaldhyggjan krefst þess af hverjum manni að
hann veki í sér varúð og þar með girði um sig. Og
sá garður sem hann hleður um sig verður að vera
úr þessari andfúlu varúð sem smám saman gerir
hann svo skuggalegan að hann fengi varla pláss á
nokkrum kleppi.
En á maður þá að dirfast að vona að um síðir
hljóti einhverjir að skilja að þetta ástand þeirra
sé í rauninni alvarlegt mál, að þeir hljóti um síðir
að hrópa af þorsta á eyðimörkinni? Þeir hljóti að
þrá það eitt að þamba heilar ámur af lífgefandi
víni og krefjast þess að fá að tjá sig í orðum sem
eru blátt áfram og óbrjáluð, því þeir hafi loksins
látið sansast og vilji loksins fá að svala sínum
sára þorsta, eðlilegir, loksins sansaðir?
Ég sé ekki betur en að nú fari fram ískyggileg
hnignun í lífsþróttinum, og mér virðist það sam-
svara því nokkurn veginn hvernig maðurinn æð-
ist nú um í huga sínum.
Alls konar nautnir hafa þróast í lúmskum ótta
við það ófreski sem vísindin eru að búa til í dag,
og þessar nautnir hafa sljófgað hæfileika manns-
ins til að taka ærlegan þátt í sínu eigin lífi. Og
þjóðirnar eigra gleðivana kríngum tæknivædda
gleðigjafa sem þó kunna ekki meir en eitthvert
þrotlaust fret. Én maðurinn æðist um, sem von-
legt er, því hann finnur ekki sjálfan sig í lífi sínu.
Hinar fínni og dýpri vitundir með honum leggja
ekki aðeins grun í það heldur þykjast þess vísar,
að hann hljóti einhvern tíma og einhvers staðar
að hafa átt elsku og trausti að fagna. Það er þess
vegna sem hann æðist svo um; og ég heyri að
hann spyr þrálátt hvort það hafi ekki, þrátt fyrir
allt, hlotið að vera hér sem hann lifði, hvort sem
þetta hér er í New York, Hong Kong eða Reykja-
vík.
Ekki hér! Ekki hér?
Við erum útjöskuð.
Við höfum fengið að vita svo margt að við
nennum ekki lengur að hlusta og nennum ekki að
vita og lokum eyrum ef einhver fer að tjá sig.
Það er búið að klífa alla Everest-tinda, og öll
djúp heimshafanna hafa verið mynduð og lýst, og
það er þegar orðið að heldur úreltu sporti manna,
sem leiðist að hafa ekkert fyrir stafni, að sigla
yfir Kyrrahafið þvert og endilángt.
Lífið er dæmt.
Styrjöld virðist vera allri tilveru lífsnauðsyn,
hljóta menn að hugsa ljóst og leynt, því menníng
okkar skapar ekkert nema sinn eigin hraða sem
hefur við ekkert annað að rembast en að komast
fram úr sjálfum sér. Flækjan skapar flækju sem
orðin er alltof rugluð til að vinda ofan af sér.
Guð, það nær engu tali ef þú ert jafn heimskur
og maður hefur ástæðu til að ætla í dag, þegar
maðurinn er farinn að geta atast í heimi þínum
eins og strákur sem atast í ketti.
Þú verður að sýna að til sé guðleg forsjón. Þú
verður að kasta á jörðina einhverri drepandi pest
svo að við lífið verði unað.
Látum okkur hugleiða, börnin góð:
Hvers vegna skyldum við ekki vera vegleg í
hugsun og trúa helst á það sem varla er hægt að
koma hugsun á? Hvers vegna skyldum við ekki
enn og áfram finna okkur leið til einhverra mik-
illa andakta og enn leita slíkrar lotníngar sem
guðir hafa skapað í hugarheimi manna um aldir,
þar sem ljóst má vera að í hugsun um kostulega
háa hluti hafi menn unnið öll þau svipmestu verk
sem talað verður um? Hvers vegna skyldum við
ekki vera þplinmóð og trúa því, börnin góð, að
Surtur þurfi ekki endilega að koma að sunnan,
heldur sé guð bara að leika fram sinni blessun í
einhvers konar revíu sem við skiljum ekki fyrr en
kannski á eftir, og allt sé þetta bara góðlátlegt
grín okkur til handa?
Og látum okkur svo bíða, börnin góð:
Þar sem við berum umhyggju fyrir manninum
og öllu sem hans er þá óskum við þess að hann fái
aldrei að vita hið minnsta um það, hvert hann er
að fara, eða hvað hann er! Við óskum þess kæri
guð að hann fái aldrei að vita hvar hann á heima
og að hann leiti og að hann muni aldrei rata til
sín.
Steinar Sigurjónsson er rithöfundur að atvinnu og hefur
skrifaó margar bækur.
11