Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1988, Blaðsíða 3

HERMANN PÁLSSON
LESBOE
íMi[oirR][Q][uirNifBifLiwi¥if«imprg
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavfk. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: AÖalstræti 6. Sími 691J00.
Vísur
pílagríms
Stóridómur
er táknrænn fyrir þá refsigleði, sem ríkti hér fyrr
meir, þegar sifjaspell og hórdómsbrot voru lífláts-
sök. Stóridómur er á dagskrá nú í ljósi þeirrar
umræðu sem yfir stendur um sifjaspell og kynferðis-
legt ofbeldi gagnvart börnum. Greinina skrifar Guð-
rún Guðlaugsdóttir.
Forsídan
Japanskur arkitektúr þykir hugmyndaríkur og japan-
skir arkitektar reyna að sameina eitt og annað úr
vestrænum hugmyndum og japanskri hefð. Meðal
hugmyndaríkra framúrstefnumanna í japönskum
arkitektúr er Takefumi Aida, og kynnir Pálmar
Kristmundsson arkitekt kubbahús hans. Á forsíð-
unni er hús eftir Aida, þar sem hann leikursér með
hugmynd um steinsteypuveggi, sem verða líkt og
leyfar af kubbakassa.
Bílar
af árgerð 1989 eru í umfjöllun Jóhannesar Tómas-
sonar og enda þótt mjög hafi dregið úr bílainnflutn-
ingi til landsins, kemur sá tími ugglaust aftur, að
nýju árgerðirnar sjáist í vaxandi mæli. Það er ekki
tími stökkbreytinga um þessar mundir í bílaiðnaðin-
um, en tækniþróunin gengur samt sinn gang og
bílamir eru alltaf að verða betri farartæki.
Útlægvr gestur gengur
grjótstíg um fjallaskarð
ókunnar, einmana slóðir
utan við fjörbaugsgarð
Ævi manns er útlegð
á annarlegri jörð.
Honum fylgir feigðin,
forlög þung og hörð.
Fædd og alin í ánauð
við eigum hér skamma dvöl,
þrælar fastir á fótum
með fárra kosta völ.
Forlög manna fara
sem fyrir ætlað var.
Engin flýr sín örlög:
þau eru hér sem þar.
Ævi manns er útför
að endanlegri gröf
óralangar leiðir
um lönd og sollin höf.
Höfundur er prófessor við Edinborgarháskóla.
B
Sessunautar
og flugfreyiur
B
essar flugfreyjur,“ segi
ég við sessunaut minn,
„eru aðdáunarverðar.
Hver myndi láta bjóða sér
þessi vinnuskilyrði á
jörðu niðri, þrengsli, háv-
aði, hristingur og skak,
kapphlaup við tímann,'
jafnvel ælur og skammir. Að ég tali nú
ekki um árans frekjuna í löndum okkar.
Þær hljóta að fá vel launað þetta erfiða
starf."
Meðan ég hélt þessa ræðu í kapp við
vélargný hafði sessunautur minn stutt á
bjölluhnappinn til að kalla á flugfreyju og
nú stóð ein þeirra við hlið mér og spurði
brosandi hvers við óskuðum okkur. Ég
brosti á móti fullur aðdáunar og heyrði
sessunaut minn segja: „Tvo viskí og tvo
bjóra, elskan." Hún snerist á hæl og hann
ropaði og sagði við mig, eða einhvern annan
ótilgreindan á gólfi vélarinnar, en þangað
beindi hann sjónum sínum: „Þær eru sko
þarfaþing, þessar elskur, já, þarfaþing."
Að svo búnu saup hann dreggjamar úr öl-
plastinu sínu tii að vera viðbúinn nýjum
birgðum og sneri höfði í hina áttina, til
merkis um að hann nennti ekki að tala
meira við mig.
Það er vissulega ekki alltaf auðvelt að
halda uppi samræðum í flugvél. Þó gerðist
það eitt sinn á leið til Lundúna að við hlið
mér sat ensk, roskin kona og eftir skemmti-
legar samræður kom í ljós að mágur henn-
ar hafði verið kennari minn í skóla í London
fyrir 15 ámm. Mikið þótti mér þá heimurinn
lítill.
í raun er flugvél heimur út af fyrir sig,
eyja í hafinu, eða stjarna í geimnum. Þó
ekki eiginlega vélin sjáíf, eða búkurinn,
heldur öllu heldur flugið, þessi ferð í rými
í rýminu. Farþegarnir eru utan landamæra,
utan laga og réttar, og næstum utan seiling-
ar náttúrulögmála. Þetta er ef til vill skýr-
ingin á undarlegri hegðun fólks á flugi, sem
stundum er undarlegri en svo að hægt sé
að afsaka hana með drykkjuskap.
Kannski stafar hún af ótta fyrst og fremst
og misheppnuðum tilraunum til að leyna
óttanum. Er það ótti við að farast? Eða
hræðsla við hryðjuverkamenn og flugvéla-
ræningja? Eða bara hræðsla við að sýnast
hræddur?
Sessunautar í flugi eru mjög misjafnir.
Ég minnist þess að fyrir mörgum árum
þurftum við .hjónin að fljúga níu klukku-
stunda flug yfir haf, en sessunautur okkar,
10 eða 11 ára telpa frá Bandaríkjunum, var
svo yfirmáta leiðinleg, beinlínis yfirþyrm-
andi málug og frek, að þessir níu tímar
urðu á við 18 tíma martröð. Og köllum við
ekki allt ömmur okkar í þeim efnum. Síðan
gætum við okkar á ungu fólki sem er eitt
á ferð.
Gott ráð til að hrista af sér afleita sessu-
nauta og til að stytta langar flugleiðir er
að sökkva sér niður í lestur. Lestur er best-
ur. Góð bók er auðvitað besti sessunautur-
inn, en því miður gleymist bókin stundum
heima. Éða hún hefur verið sett í farangur-
inn.
Oftast byrja ég á því að lesa bæklinginn,
sem er í flestum flugvélum um öryggisút-
búnað og þar fær maður oftast líka að vita
hverrar tegundar flugvélin er og þar eru
upplýsingar um útgönguleiðir, fjölda sæta
og hreyfla o.fl. Sumir líta ekki í þessa pésa
og láta mikið bera á því. Það eru þeir, sem
hafa flogið oftar en einu sinni áður og vilja
láta alla vita að þeir viti þetta sko allt sam-
an. Þeir eru sigldir.
Ég minnist þess að eitt sinn var ég á flugi
milli borga í Evrópu og það voru aðeins 3
eða 4 aðrir farþegar í vélinni. Ég skildi
ekkert í þessari sóun, þar til ég las öryggis-
bæklinginn og sá að vélin var af þeirri gerð,
sem mikið var þá skrifað í blöð að væru
hættulegar, vegna einhverra smíðagalla. Þá
bað ég guð að hjálpa mér.
Næst les ég eitthvert dagblað sem í boði
er. Á leið að heiman er gaman að lesa ný-
prentuð íslensk dagblöð því þá virðast
íslensk hagsýsluvandamál svo léttvæg í
samanburði við skýjaborgirnar utan glugga
vélarinnar. Á heimleið er líka gaman að
lesa velkt íslensk dagblöð, eftir langa úti-
veru, því þá er allt svo ákaflega merkilegt
að heiman, jafnvel gengisskráningin og út-
varpsdagskráin.
I vélum flestra flugfélaga eru flugtíma-
rit, litskrúðug vönduð tímarit prentuð á
glanspappír, uppfull af kynningum á frá-
bærri þjónustu og stórkostlegum vélakosti
félagsins og hjá íslenskum flugfélögum eru
grobbgreinar um ágæti íslensks landslags
og íslenskrar þjóðar. Að sjálfsögðu líka
auglýsingar og fríhafnarlistar. Freistinga-
skrár.
Nýlega las ég svona tímarit sem heitir
Atlantica, í íslenskri vél, hausthefti 1988.
Þetta glansrit er að sjálfsögðu ekki á „ást-
kæra ylhýra", heldur tímaritaensku, utan
tveir dálkar á síðu 4 þar sem landinn er
boðinn velkominn um borð og upplýstur um
reglur í flugi. Þetta er góð íslenska nema
ein setning sem hljóp fyrir brjóstið á mér:
„Reykingar eru ekki leyfðar fyrr en slökkt
hefur verið á skiltunum no smoking .“ (No
joking!)
Eintakið mitt var meingallað. Á eftir síðu
32 kom aftur síða 25 og þar á eftir síðu
32 kom síða 49 og eftir 56 kom 49 aftur.
Þetta vakti mér spurningar um hver prent-
aði gripinn. Á siðu 1 stóð: Published by
Jceland Review for Icelandair... Lithos:
Prentmyndastofan Ltd., Reykjavík. Type-
setting and mounting: Prentsmiðja (sic)
Morgunblaðsins (sic), Reykjavík. Printed in
Belgium.
Þetta vakti athygli mína og um leið
gremju. Særði stolt mitt sem íslendings. í
fyrsta lagi er ritið prentað í útlöndum (Hvar
er þín fomaldar frægð, frelsið og manndáð-
in best.. .?) og í öðru lagi var í enska text-
anum ritað d fyrir ð og th fyrir þ. Um-
ferdarmidstödin. (Gefdu ad modurmalid
mitt...!).
Ekki nenni ég að gagnrýna efnisval þeirra
ágætu manna, sem ritstýra þessu riti, og
reyndar vakti ekkert af efni þess áhuga
minn. En sjálfsagt hafa margir gaman af
að lesa um Sykurmolana og fiskeldi og tor-
færuakstur. En ekki ég.
Það er ári hart að þurfa að horfa á ensku
á skiltum allt frá Flugleiðahóteli í Reykjavík,
í rútunni á leiðinni (og hlusta á afbakaða
íslensku í kynningum ftjálsu útvarpsþulanna
á engilsaxneskri graðhestasíbylju), í Leifs-
stöð og vera svo boðinn velkominn í þetta
land með amerískri auglýsingu. Ekki er að
undra þótt útlendingar hafi á orði að hér á
landi sé mikil „amerikanisering", meiri en
nokkurs staðar í heiminum utan Banda-
ríkjanna. Við erum bara hætt að taka eftir
því og ef til vill er íslendingum orðið sama?
í SAS vél fékk ég um daginn eintak af
þeirra flugtímariti, sem heitir Scanorama,
septemberhefti 1988. Það er prentað fyrir
SÁS af Sörmlands Grafiska ÁB, Katrine-
holm, í Svíþjóð. Þetta rit er alþjóðlegra að
efni en Atlantica hið íslenska, hefur fleiri
blaðsíður og allar em þær í réttri röð.
Viðtal við Koivisto Finnlandsforseta var
áhugavert og skemmtileg myndasyrpa um
kossa vakti mér bros. Það sem þó gladdi
mig mest vom ljóð um hafið, með fallegum.
myndum. Ljóðin vom á ensku (að sjálf-
sögðu?!) og vom eftir m.a. Pablo Nemda,
Lawrence Durrell, Göran Palm og Stein
Steinarr.
Það segir sína sögu að ég tók þetta rit
með mér heim, svo mikið þótti mér til um
að sjá í því ljóð eftir hann Stein og vil eiga
það, en íslenska ritið tók ég með mér til
að geta ausið úr skálum reiði minnar og
vandlætingar á smekkleysi okkar íslendinga
og undirlægjuhætti. Og hana nú.
En áður en ég segi amen á eftir efninu
vil ég árétta það að flugfreyjur em alls stað-
ar yndislegar og duglegar og ég dáist að
þeim. Væri keppt í flugfreyjutilþrifum á
Ólympíuleikum ættum við ömgglega mörg
gull.
hrafn harðarson
bókavörður í Kópavogi.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. NÓVEMBER 1988 3