Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1988, Blaðsíða 7

helgaði_ sig kennslunni og eigin hugleiðing-
um. „Ég var hræddur, hræddur við að
skapa," segir hann og hlær við um leið og
hann dregur hnitmiðaðar callígrafíur á blað-
ið fyrir framan sig með stórum bambus-
pensli. „Sterk löngun til að flýja raunveru-
leikann lýsti sér í því að ég sökkti mér niður
í kenningar og fræði búddhatrúarinnar og
byrjaði að íhuga kerfisbundnar hugsanir.
Ég ákvað að vinna þessar hugsanafléttur
yfir í arkitektúr. Þetta reyndist, eins og
gefur að skilja, afar erfitt og mér fannst
ég vera að sökkva í botnlausri kviku.“ Upp-
haf kerfisbundinna hugsana í arkitektúr
Aida birtist í húsi hans, „hús eins og tening-
ur“, sem er eins konar risateningur sem
lent hefur utan í fjallshlíð, þannig að talan
einn snýr upp, þ.e.a.s. einn þakgluggi, talan
sex snýr niður og er þá átt við þær sex
súlur sem húsið stendur á, tveir gluggar á
einni hliðinni, þrír á annarri o.s.frv.
Næsta hús Aida var „hús eins og Mondr-
ian-mynstur“. Grunnmynd hússins byggir á
stíliseruðu mynstri einnar af myndum
Mondrians og víða í húsinu koma fyrir flet-
ir sem byggja á litamynstrum Mondrians.
Það er engin tilviljun að Aida hreifst af
mynd-uppbyggingu Mondrians og Die Stijl-
stefnunnar, því að geometrían sem kemur
fyrir í þessum verkum er í höndum Aida
náskyld japanskri geometríu, eins og glöggt
má sjá af ýmsum sérhlutum í húsinu.
Með þessum tveimur húsum er teningnum
að nýjum áfanga í hönnun Aida kastað.
Upp úr þessu fara hús Aida að taka á sig
mynd eininga sem hlaðið er upp á vissan,
fyrírfram ákveðinn hátt. Þessar einingar eru
stórar og fáar í byijun en verða síðan
minnni og fleiri og leikurinn einskorðast
ekki einungis við það að hlaða upp kubbun-
um heldur líka við að láta þá hrynja og
þannig skírskota til rústa fallinna húsa.
Borgin sem leikvangur
Þegar Aida byijaði að gæla við leikkubba-
hugmyndina voru fyrstu húsin í þessari seríu
sett saman úr hlutfallslega stórum kubbum
eða einingum. Hver kubbur var þá stór hluti
hússins eins og til dæmis þakið á kubba-
húsi nr. 1, þar sem þakið er aðeins tveir
þrístrendingar. Það má segja að flestir jap-
anskir arkitektar leggi í verkum sínum mikla
áherslu á að mynda tengsl milli vestrænnar
og austurlenskrar menningar.
Verk Aida eru að stórum hluta leikur að
geometríu líkt og í japanskri formhönnun,
sem gengur svo langt að þess er vandlega
gætt að jafnvel maturinn sem þeir taka sér
til munns sé framreiddur eftir geómetrísku
mynstri.
í kubbahúsi númer 1 er megin upp-
byggingin samhverfa en til að bijóta upp
þetta ósveigjanlega form hefur Aida skotið
einni súlu undir enda annars þrístrendings-
ins sem myndar þakið og þar með gefíð
húsinu ósamhverft yfírbragð. Þessi súla,
„munamochibashira", er gripin beint úr
hefðbundinni byggingarlist Japana þar sem
hún var af mörgum Japönum talin vera hið
eina og sanna tákn fyrir hús.
Kubbahús Aida eru öll staðsett í Tókýó,
þar sem Aida hefur teiknistofu sína. Hann
segir að sér myndi aldrei detta í hug að
byggja kubbahús t.d. í Koyto sem er hin
sögulega borg Japans, heldur eingöngu í
Tókyó. „Tókýó hefúr vaxið gífurlega síðustu
áratugi og hefur náð þeirri stærð, að í dag
hefur borgin ekkert heildarform. Tókýó er
borgin þar sem ekki þarf að taka tillit til
heildarinnar né nágrennisins, heldur er hver
hlutur sjálfstæð eining við hlið annars. Það
þýðir því að Tókýó er eins konar leikvang-
ur, full af leikföngum af öllum stærðum og
gerðum og andstæðumar frekar en sam-
stæðumar eru það sem gefur umhverfínu
gildi." Þetta viðhorf skapast að nokkm leyti
af því að Japanir hafa mjög sérstæða af-
stöðu til borga. Fyrir þeim er borgin anti-
náttúra og þar hefur því allt náttúmlegt
samhengi hlutanna minna gildi en annars.
FYrir Aida er arkitektúr ekki bara að
raða hlutunum rétt saman og gefa þeim
viðeigandi liti heldur fær hvert hús sina
þróunarsögu sem lýsir þeim forsendum sem
hönnunarvinnan byggir á.
Kubbahús númer 6 byggir t.d. á þeirri
hugmynd að gefa í skyn þann feril að kubba-
kassinn sem kubbamir hugsanlega hafa
verið í í upphafi sé tæmdur í þeim ásetn-
ingi að raða í hann aftur og þannig verður
húsið til eftir hugmynd þess sem í hann
raðar, þ.e. þess sem leikur leikinn. Kubba-
hús númer 10 byggir hinsvegar á hugmynd
um vissa uppbyggingu og tortímingu henn-
ar.
Frosin augnablik
Ánægjan af kubbaleiknum felst ekki ein-
göngu í því að raða þeim upp í vissa heildar-
mynd heldur líka einnig í því að sjá þá
Aida: Hús eins og teningur, 1971.
Takefumi Aida: Kubbahús nr. X, 1984.
númer 10. Þar hefur hann raðað kubbunum
þannig upp að þeir mynda hefðbundið hús-
form. Síðan hefur hann hrint niður einu
homi hússins og kubbamir sem hrundu af-
marka þá húsagarðinn á þann hátt að þeim
er lítillega raðað upp til að mynda girðingu
eða öllu heldur garðmúrinn sem umlykur
garðinn.
Til að styrkja þetta þema um hmn kubb-
anna og til að leggja áherslu á að þeir séu
að hrynja nákvæmlega á því augnabliki sem
skoðandinn virðir fyrir sér húsið, hefur Aida
komið fyrir kúlu efst í skarðinu, sem mynd-
ast hefur við hmnið.
Svo virðist sem þessi kúla eða bolti muni
á næsta augnabliki rúlla eða skoppa niður
í garðinn fyrir neðan. „Hér er hreyfingin,
sjálft hmnið. fryst á því augnabliki sem það
stendur yfír og hjálpar því áhorfandanum
til að ímynda sér umbrotjn sem eiga sér
stað þegar húsið heldur áfram að hrynja,
og gerir þannig áhorfandann að virkum
þátttakanda í verkinu."
í stómm dráttum þá er Aida hér að vinna
með samhengi tíma og rúms. Fortíð, nútíð
og framtíð, þ.e. uppbygging hússins, sá tími
sem húsið stendur og notast og svo niður-
níðsla hússins, undan tímans tönn, er hér
haglega fyrirkomið í einu augnabliki. Húsið
dregur því áhorfandann með en það er ein-
mitt tækni sem Japanir hafa fært sér í nyt
í aldaraðir, bæði í listum og arkitektúr og
ekki síst í garðhönnun sinni.
Eitt af megin markmiðum allra arkitekta
er samband hins ytra og hins innra í hveiju
verki þeirra. Hefðbundin byggingarlist Jap-
ana var fyrst og fremst byggingarlist hins
innra og tenging þess við garðrýmin utan-
húss. Aida hefur lagt sérstaka rækt við
þetta samband og þróað það markvisst í
kubbahúsaseríu sinni. í Kubbahúsi númer
10 hefur Aida tekist að leysa sambandið
„úti/inni“ á sérstakan hátt, því leikkubba-
hugmyndin er allsráðandi í innréttingum
hússins. Leikkubbamir sem maður sér þeg-
ar komið er að húsinu fylgja manni inn í
húsið. Litasetning hússins er líka sú sama
úti og inni og byggir hún á litamynstri hinn-
ar hefðbundnu leiklistar Japana, kabúki-
leikritanna, en þar eru vissir litir notaðir
annað hvort til að draga athygli áhorfan-
dans að vissu atriði í leiknum eða til að
dreifa henni um allt sviðið. Einn liður í því
að tengja innréttingar og útlit hússins sam-
an er að endurtaka uppbyggingu hússins
innan dyra.
Eins konar súla eða viti sem stendur mitt
í tröppunum upp á efri hæðina og tengir
ferðalag íbúanna milli hæða er hluti af heild-
arhugmyndinni, uppbygging kontra tortím-
ing. Á toppi þessarar súlu er boltinn sem
sest utan á húsinu endurtekinn, sem stór
kúlulaga lampi sem gegnir því hlutverki að
lýsa upp stigaganginn. Þannig er bæði efni-
viður hússins og uppbygging ein heild hvort
sem upplifunin er utan húss eða innan.
Fyrir Aida er alvaran leikur en hann fylg-
ir samviskusamlega þeirri lífsreglu sinni að
taka leikinn alvarlega. „Nútíma samfélag
byggist á sömu mikilvægu þáttunum og
samfélög fyrri tíma,“ segir Aida, „og það
ætti að vera takmark okkar allra að samein-
ast um þessi þýðingarmiklu atriði. Ég kaus
ekki að vinna með leikinn sem mitt framlag
af persónulegum ástæðum, heldur vegna
þess að hann er mikilvægur, alþjóðlegur
þáttur í lífí voru. Með öðrum orðum, ég
einblíni á þetta tjáningarform því ég vona
að hugmyndir mínar um leikinn sem slíkan
geti átt sinn þátt í að auðvelda okkur leitina
að því sem við öll eigum sameiginlegt".
Höfundur er arkitekt í Reykjavík.
Takefumi Aida: Kubbahús nr. 1, 1979.
Innrétting setustofiinnar byggir á sömu grunnhugmynd og allt húsið.
hrynja og sjá hina óvæntu mynd sem eftir
stendur þegar öll ósköpin eru gengin yfír.
Með öðrum orðum, þá felst viss gleði í
bæði uppbyggingu og tortímingu kubba-
hleðslunnar. „Því fleiri og fjölbreyttari kub-
bar og því meiri vinna sem lögð er í upp-
bygginguna, því tilkomumeiri er tortímingin
og sú mynd sem eftir stendur þegar hrunið
er yfírstaðið." Einmitt þetta þema hefur
Aida unnið með í síðasta kubbahúsi sínu,
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. NÓVEMBER 1988 7