Morgunblaðið - 18.04.2001, Blaðsíða 36

LISTIR
36 MIÐVIKUDAGUR 18. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
„MARÍUMÚSÍK“ var yfirskrift
tónleika Hlínar Pétursdóttur og
Kára Þormar í Fríkirkjunni á annan
í páskum, enda dagskráin að mestu
leyti tileinkuð Maríu mey. Frá dag-
skrárgerðarsjónarmiði þess er
tryggja vill samfelldan heildarsvip
var kostur slíks þema augljós.
Ókosturinn var aftur á móti fólginn í
því hvað verkefnavalið, eðli textanna
vegna, var einhæft og veitti tak-
markað svigrúm til persónulegrar
söngtúlkunar. Þar við bættist, að
jafnsterkur líðandi orgelundirleikur,
ólíkt hinu dýnamískt sveigjanlegra
píanói, er varla til þess fallinn að
örva styrkræn blæbrigði. Þótt ekk-
ert sé við kyrrláta hugleiðslu í tón-
um í tilefni páskahelginnar að at-
huga í sjálfu sér, hefði margleitari
dagskrá því efalítið hentað betur
þeim tónleikagestum er einkum
vildu kanna fjölbreytt efnistök söng-
konunnar.
Dagskráin hófst með Máríuvers-
um Páls Ísólfssonar úr Gullna hlið-
inu við ljóð Davíðs Stefánssonar og
tveim lögum eftir Atla Heimi Sveins-
son, Máríukvæði (Laxness) og
Haustvísum til Máríu (Einar Ólafur
Sveinsson). Burtséð frá fáeinum
upphitunarörðum í inntónun fyrsta
lagsins var hreint og fallega sungið,
og hélzt það allt til enda. Mesta furða
var hvað heyrðist af texta miðað við
hátt sóprantónsvið og að virtist frem-
ur lokaða munnstellingu, og ætti
söngkonunni ekki að verða skota-
skuld úr því að geta gert enn betur í
þeim efnum.
Kári Þormar lék næst orgelein-
leiksverkið Cantilena eftir Joseph
Rheinberger (1839–1901), afkasta-
mikið kirkjutónskáld í München sem
aftur er farið að bera á eftir áratuga
gleymsku. Rheinberger mun á sínum
tíma hafa þótt vandvirkur en ekki
alltaf jafnheillandi raddfærslufræð-
ingur. Cantilenan var engu að síður
melódískt hrífandi tónsmíð og dáfal-
lega leikin, þó að hrynpúlsinn vildi
stundum rokka meira til og frá en
flokka mætti undir viðeigandi rúbató-
mótun. Þetta varð því meir áberandi í
lítilli hljómgun Fríkirkjunnar. Hið
nýstandsetta þýzk-rómantíska orgel
skartaði sérlega kliðmjúkum rödd-
um, en organistinn hefði samt að
skaðlausu mátt skipta ögn oftar um
regístur í tilbreytingarskyni. Kári lék
tveim atriðum síðar stærra og viða-
meira verk eftir César Franck, Pièce
héroïque, sem hefði enn frekar þurft
á meiri hljómgun að halda, og bar þar
enn á köflum á fullteygjanlegri takt-
festu. Að öðru leyti var leikið með
dramatískum tilþrifum, einkum í
voldugum síðari hluta verksins.
Þar á undan söng Hlín Passíusálm
(númer ótilgreint) eftir Hildigunni
Halldórsdóttur, og virtist þar ekki
minnzt á Maríu í því sem heyrðist af
textanum, en honum var ekki til að
dreifa á prenti í tónleikaskrá. Það var
fallegur undirtónn af þjóðlegum
sagnadansi í þessu heiðríka hálfstróf-
íska verki (breytt hljómsetning við
ítrekaða laglínu), og tók við sérkenni-
leg blanda af expressjónisma og lýd-
ísk-leitri meðferð kirkjutóntegunda í
Lausn. Höfundur þessa allviðamikla
verks, Gary Bachlund [svo skv. tón-
leikaskrá, „Dachlund“ skv. fréttatil-
kynningu], reyndist undirrituðum
með öllu ófinnanlegur á pappírs-
gögnum og Netinu, og hefði því vel
mátt veita einhverjar lágmarksupp-
lýsingar í tónleikaskrá, ekki sízt úr
því verkið kvað samið við fjóra pass-
íusálma og frumflutt á Íslandi við
þetta tækifæri. Söngparturinn gerði
töluverðar hæðarkröfur, en þær
reyndust Hlín fyrirhafnarlitlar.
Af lofsöngvum til Maríu eftir
Saint-Saëns, Franck, Verdi og
Rheinberger þótti mér einna mest
til tveggja verka hins síðastnefnda
koma, í f-moll og þó einkum hið
seinna Ave Maria í As-dúr, þar sem
Hlín endaði á bráðfallegum hátt-
liggjandi pianissimo-lokatóni.
Rödd söngkonunnar var í heild
kliðfögur og hafði góða hljómfyll-
ingu á efsta sviði, þó að fremur lítil
beiting á brjósttónum og ört og
fremur einsleitt höfuðtónavíbrató
hennar bæri ekki með sér mikla
reynslu í blæbrigðaríkum ljóðasöng.
Né heldur mátti titrið öllu stórgerð-
ara vera en þegar mest lét, og óaði
mann undir niðri við tilhugsunina
um hvað orðið gæti úr því eftir nokk-
ur starfsár til viðbótar í skilvindu
þýzku óperuhúsanna. Túlkunin var
víðast hvar innlifuð og mótuð af
kyrrlátri reisn.
Orgelmeðleikur Kára Þormar var
fylgispakur og smekklega raddval-
inn. Tónleikaskráin lýttist hins veg-
ar svolítið af prent- og stafsetning-
arvillum og eyddi því miður hvergi
orði um verk, höfunda eða flytjend-
ur.
TÓNLIST
F r í k i r k j a n
Lög eftir Pál Ísólfsson, Atla Heimi
Sveinsson, Rheinberger, Hildigunni
Rúnarsdóttur, Bachlund, Franck,
Saint-Saëns og Verdi. Hlín Péturs-
dóttir sópran; Kári Þormar, orgel.
Mánudaginn 16. apríl kl. 17.
EINSÖNGSTÓNLEIKAR
Lofsöngvar til Maríu
Ríkarður Ö. Pálsson
MYRKUR iðrunar er fyrirsögn
greinar sem fylgdi efnisskrá tónleika
Schola cantorum að kveldi föstudags-
ins langa. Þar rekur Halldór Hauks-
son sögu þess siðar kaþólsku kirkj-
unnar allt frá fimmtu öld að slökkva á
kertum kirkjunnar, einu af öðru á
meðan á óttusöng stóð á föstudaginn
langa. Þetta var gert til að tákna ör-
væntingu hins kristna safnaðar
vegna krossfestingar Krists. Í lok
óttusöngs logaði einungis á einu kerti
sem falið var bakvið altarið til að gera
myrkvunina sem áhrifamesta.
Responsoríur Carlos Gesualdos (f.
um 1566) voru samdar fyrir þessa
myrkurstund föstudagsins langa.
Gesualdo er vafalítið best þekktur af
madrígölum sínum, sem eru með feg-
urstu tónsmíðum endurreisnartíma-
bilsins. Í þessum andlegu verkum er
Gesualdo talsvert myrkari í tónmáli
sínu, og þótt hann sé sjálfum sér líkur
með oft óvæntum og sterkum litum í
hljómrænni framvindu verkanna, þá
er andblærinn allt annar, alvarlegri
og drungalegri. En mikið ofboð er
þetta falleg tónlist og bæði áhrifamik-
il og sterk.
Verkum norska tónskáldsins
Kjells Mørks Karlsens (f. 1947) Tant-
um ergo og Ave verum corpus svipar
að mörgu leyti til verka Gesualdos,
ekki síst fyrir fallega kryddað og
sterkt hljómaferli. Tantum ergo er
sérstaklega fallegt og vel samið verk,
samið við hluta altarisgöngusálmsins
Pange lingua gloriosi eftir Tómas frá
Aquino. Enn áhrifameiri er þó hinn
altarisgöngusálmurinn, Ave verum
corpus, saminn við texta sem eign-
aður er Innósentíusi páfa sjötta. Þar
er pínu Krists á krossinum lýst í sér-
deilis áhrifamiklu og hljómríku tón-
máli.
Ekki var úr dregið með verkum
annars norsks tónskálds, Knuts Ny-
stedts (f. 1911), Miserere og O crux.
Iðrunarsálmurinn Miserere er sam-
inn við 51. Davíðssálm og er byggður
á gömlum gregorssöng sem fléttast
inn í tónvefinn gegnum hljómaklasa
sem myndaðir eru með fjölradda
fléttusöng, þar sem nánast hver ein-
stakur kórfélagi er einsöngvari. Þetta
magnaða verk er himnesk pólýfónía,
helgur seiður andagiftar og hugljóm-
unar. Seinna verk Nysteds, og jafn-
framt það síðasta á tónleikunum, O
crux, var einnig sérdeilis áheyrilegt,
þótt tæpast næði það hæðum fyrra
verks tónskáldsins á tónleikunum.
Söngur Schola cantorum var hrein
upplifun unaðar og fegurðar og efsta-
stig listrænnar sköpunar. Það þarf
tæpast að hafa fleiri orð um kynngi-
magnaðan söng kórsins. Þar var allt
eins nærri fullkomnun og hægt er að
ímynda sér; hvergi óhreinn tónn, ön-
ug innkoma, loðin ending; samhljóm-
ur kórsins svo tær og sindrandi og
hver einasta hending svo músíalskt
sköpuð af hendi kórstjórans, Harðar
Áskelssonar, að manni finnst ekkert
hafa mátt vera á annan veg. Hér skil-
ur á milli feigs og ófeigs; þeirra sem
geta sungið vel, og þeirra sem geta
sungið með þeim ágætum að listræn
upplifun áheyrandans skilur hann
eftir í þeim sporum að honum finnst
hann ekki samur á eftir. Þannig var
þessi stórkostlega stund í Hallgríms-
kirkju að kveldi föstudagsins langa.
Magnað myrk-
ur iðrunar
TÓNLIST
H a l l g r í m s k i r k j a
Schola cantorum flutti tónlist helg-
aða föstudeginum langa: Tantum
ergo og Ave verum corpus eftir
Kjell Mørk Karlsen, Responsoria
1-6 eftir Carlo Gesualdo og Mis-
erere og O crux splendidor eftir
Knut Nystedt. Föstudag kl. 21.
KÓRTÓNLEIKAR
Bergþóra Jónsdótt ir
LEIKFÉLAG Sólheima frumsýnir
leikritið Tilbrigði við Súperstar í
íþróttaleikhúsi Sólheima á morgun,
sumardaginn fyrsta, kl. 15 í leik-
gerð leikhópsins og Árna Péturs
Guðjónssonar leikstjóra sýning-
arinnar.
Tilbrigði við Súperstar er afmæl-
issýning leikfélagsins sem er 70 ára
á þessu ári. Æfingar hafa staðið yf-
ir frá því í byrjun marsmánaðar og
koma um 40 manns að sýningunni.
Upphaf Leikfélags Sólheima má
rekja allt til ársins 1931 og er það í
röð elstu starfandi áhugamanna-
leikfélaga í landinu. Sólheimar voru
stofnaðir sem barnaheimili árið
1930 en eru í dag vistvænt byggða-
hverfi þar sem fjölbreytt starfsemi
og mannlíf á sér stað. Allar götur
frá 1931 hefur leiklistarstarf skipað
ríkan sess á Sólheimum. Leik-
félagið setur á hverju ári upp eitt
leikverk auk minni leikþátta.
Á sumardaginn fyrsta verður
einnig boðið upp á kaffiveitingar að
leiksýningu lokinni. Aðgangseyrir
er 1.500 kr. fyrir leikritið og kaffi-
veitingar. Verslunin Vala og List-
hús Sólheima hafa opið milli klukk-
an 12 og 14.
Íbúar Sólheima bjóða alla vel-
komna á leiksýninguna og til að
fagna sumarkomunni.
Tilbrigði við Súperstar
sýnt á Sólheimum
Morgunblaðið/Sig. Jónss.
Frá æfingu á Tilbrigði við Súperstar.
Leikfélag Sólheima 70 ára
drápu, þar sem höfundur fer yfir
æviferil fræðimannsins og vísar
m.a. í annála – Er í annálum/og í
Espólín/frásögn glögg/og þó fá-
orð/af stórmælum/og stórtíð-
indum:/kálfur er borinn/í Kýrholti.
Helgi Ágústsson sagði m.a. við
þetta tilefni að leita þyrfti langt aft-
ur í aldir til að finna þess fordæmi
að sendimenn væru sendir með
svona drápu. „Áður var kveðið fyrir
konunga og hér er líka kveðið fyrir
höfðingja,“ sagði Helgi laugardag-
inn fyrir páska, þegar hann afhenti
Haraldi drápuna.
Afmælisritið er skrifað af 46 vin-
um Haralds og er undir ritstjórn
Baldurs Hafstað og Gísla Sigurðs-
sonar, en hugmyndin er sótt í bók
Haralds, Bréf til Brands. Guðrún
Gyða Sveinsdóttir er einn höfunda
og las hún drápuna fyrir Harald og
aðra viðstadda. Haraldur þakkaði
fyrir sig og bað m.a. um kveðjur til
forseta Alþingis og annarra höf-
unda, en bókin er væntanleg innan
tíðar.
HELGI Ágústsson, sendiherra Ís-
lands í Kaupmannahöfn, tilkynnti
Haraldi Bessasyni, fyrrverandi pró-
fessor og forstöðumanni íslensku-
deildar Manitobaháskóla í Winni-
peg í Kanada og rektor Háskólans á
Akureyri, að í tilefni sjötugsafmælis
fræðimannsins hefðu nokkrir vinir
hans ákveðið að skrifa honum bréf
sem kæmu út í bók, Bréf til Haralds.
Þar sem bókin er ekki tilbúin færði
Helgi afmælisbarninu titilblað bók-
arinnar, drápu undir fornyrðislagi
eftir Halldór Blöndal, forseta Al-
þingis, á afmælisdaginn, 14. apríl sl.
Haraldur Bessason dvelur ásamt
Margréti Björgvinsdóttur, eigin-
konu sinni, í íslensku fræðimanns-
íbúðinni í Kaupmannahöfn og sinn-
ir fræðistörfum í Jónshúsi í apríl og
maí. Til stóð að afhenda honum
bókina, sem Bókaútgáfan Orms-
tunga gefur út, á afmælisdaginn, en
enn er verið að ganga frá heilla-
óskaskrá, tabula gratulatoria, og
því var brugðið á það ráð að senda
honum fyrrnefnda níu erinda
Bók til heiðurs Haraldi
Bessasyni sjötugum
Morgunblaðið/Steinþór Guðbjartsson
Haraldur Bessason, fyrrverandi prófessor og rektor, og Helgi Ágústs-
son sendiherra með skrautritaða drápuna í Kaupmannahöfn.
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.
RÉTT 40 ár eru síðan Rúss-
inn Júrí Gagarín fór fyrstur
manna út í geiminn. Eftir för-
ina ferðaðist hann til fjöl-
margra landa og kom m.a. í
heimsókn til Íslands. Þess
verður minnst í dagskrá hjá
MÍR, Menningartengslum Ís-
lands og Rússlands, á morg-
un, sumardaginn fyrsta, kl.
15.
Matthías Johannessen,
skáld og fyrrverandi ritstjóri
Morgunblaðsins, rifjar upp
stutta heimsókn geimfarans
til Íslands. Matthías var þá,
seint í júlímánuði 1961, í hópi
allmargra íslenskra blaða-
manna sem biðu Gagaríns á
Keflavíkurflugvelli. Geimfar-
inn var á leið frá Moskvu til
Havana á Kúbu og þurfti
flugvél hans að taka eldsneyti
á Íslandi.
Þá flytja ávörp Anatólí Za-
itsév, sendiherra Rússlands á
Íslandi, og Valerí Bérkov,
prófessor og norrænufræð-
ingur í Pétursborg.
Einnig verður opnuð
myndasýning helguð Júrí
Gagarín og geimrannsóknum
og -ferðum Sovétmanna og
Rússa.
Heim-
sóknar
Gagaríns
minnst
Júrí
Gagarín
Matthías
Johannessen