Morgunblaðið - 18.04.2001, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 MIÐVIKUDAGUR 18. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
MESTA meinsemd ís-lenskra stjórnmála erekki flokkaskipunin,þótt hún sé bæði úr-
elt og órökrétt. Ekki heldur kjör-
dæmaskipunin, þótt hin nýju
kjördæmi séu nokkurn veginn
eins vitlaus og hugsast getur.
Mesta meinsemd íslenskra stjórn-
mála er metnaðarleysi Alþingis
og þingmanna. Formlega séð rík-
ir hér þrískipting valds: löggjaf-
arvald, dómsvald, framkvæmda-
vald. Alþingi á að setja lög,
dómstólar eiga að dæma sam-
kvæmt lögum, ríkisstjórn á að
framkvæma lög. Formlega séð
þiggur ríkisstjórn vald sitt frá Al-
þingi, en þegar það hefur gerst
formlega, snýst allt við. Ríkis-
stjórn ræður öllu, Alþingi lýtur
vilja hennar og þingmenn stjórn-
arflokkanna verða strengjabrúður
framkvæmdavaldsins, – og gildir
einu hvaða flokkar eru við völd.
Þingmenn stjórnarandstöðunnar
lúta svo flokksaga. Þá sjaldan svo
ber við að alþingismaður tjáir
sjálfstæða hugsun og fylgir sam-
visku og sannfæringu, rekur þjóð-
in upp stór augu. Stjórnskipan
okkar er því allt að því alræði
framkvæmdavaldsins, og nú á
allra síðustu árum má reyndar
þrengja þetta enn og segja: ofríki
forsætisráðherrans.
Þetta blasir reyndar við ámyndrænan hátt í fundar-sal Alþingis. Þar sitja ráð-
herrarnir, fulltrúar framkvæmda-
valdsins, í heiðurssætum,
andspænis „óbreyttum“ þing-
mönnum, svo sem eins og til að
sýna þeim hvar hið raunverulega
vald er. Slíkt kannast ég ekki við
úr þingsölum annarra þjóðþinga.
Þetta er sannast að segja und-
arleg, en um leið áhrifamikil svið-
setning valds og undirgefni. Þótt
þingmaður verði ráðherra, ætti
staða hans á fundum Alþingis að
vera óbreytt. Þar er hann hluti
löggjafarsamkundu, rétt eins og
aðrir þingmenn. Ef þrískipting
stjórnvalds væri virt, hefðu
fulltrúar framkvæmdavalds ekki
atkvæðisrétt á ljöggjafarþingi.
Það er í raun órökrétt að sami
maður sé samtímis hluti fram-
kvæmdavalds og löggjafarvalds.
Ráðherrar ættu því alls ekki að
hafa atkvæðisrétt á Alþingi.
Hugsanlegt væri að þeir hefðu
þar málfrelsi, en best færi á því
að þeir ættu alls ekki setu á
þingi. Þá kæmu varamenn inn
fyrir þá sem verða ráðherrar (og
auðvitað má velja ráðherra sem
ekki eru þingmenn). Eðlilegt væri
að ríkisstjórn þyrfti að senda Al-
þingi tillögur um lagafrumvörp
án þess að hafa frekari bein áhrif
á afgreiðslu, líkt og er í Banda-
ríkjunum. Slíkt myndi styrkja
stöðu þingsins og tryggja betur
valdahlutföll í þjóðfélaginu. Það
er sérstaklega mikilvægt þegar
haft er í huga að framkvæmda-
vald hugsar fyrst og fremst um
skammtímalausnir en löggjafar-
valdið horfir til lengri tíma.
Í nágrannalöndum okkar erembætti forseta þingsins tal-ið sérstök virðingarstaða. Í
Finnlandi t.d. telst hann næst á
eftir þjóðhöfðingja að mannvirð-
ingum, á undan forsætisráðherra.
Það er auðvitað eðlilegt þar sem
ríkisstjórn þiggur vald frá þingi.
Stjórnarskipti geta orðið svo til
hvenær sem er, þar sem sam-
steypustjórn er við völd, en þing-
ið situr áfram. Hér á landi hefur
embætti forseta Alþingis ekki
notið þeirrar virðingar sem því er
í raun ætlað í stjórnskipun. Það
er þinginu sjálfu að kenna og er
enn eitt dæmi um metnaðarskort
Alþingis.
Ég hygg að á því sé ekki vafi
að ágengni framkvæmdavalds
hefur aukist í tíð núverandi rík-
isstjórnar. Þannig hefur verið
haldið á nokkrum málum á þess-
um vetri, að það hlýtur að valda
verulegum áhyggjum. Fyrst má
nefna tilraun til að sameina rík-
isbankana. Það mál var kynnt án
þess að bíða fyrst eftir áliti sam-
keppnisráðs, eins og eðlilegt hefði
verið. Og ljóst er að því var illa
unað, að sameiningin náði ekki
fram að ganga. Þá er að nefna hin
dæmalausu viðbrögð forsætisráð-
herra við dómi hæstaréttar í máli
Öryrkjabandalagsins. Þau urðu
varla skilin á annan veg en þann
að rétturinn ætti að vera hlýðinn
ríkisstjórn. Og það er auðvitað
fullkomlega óviðunandi að fram-
kvæmdavaldið reyni að gera úr-
skurð dómsvalds tortryggilegan.
Og í því máli sýndu bæði Alþingi
og forseti þess undirgefni sína
með lagasetningu.
Framkvæmdavaldið átti aðsemja við framhaldsskóla-kennara um kjör þeirra.
Þá voru framhaldsskólar lamaðir
í tvo mánuði vegna verkfalls. Ég
spurði vini mína í Frakklandi og
Svíþjóð hvað hefði gerst hjá þeim
við svipaðar aðstæður. Þeir voru
sammála um að slíkt hefði kostað
afsögn ríkisstjórnar. En þar eru
skóla- og menntamál að vísu
nokkurs metin. Nú er það auðvit-
að svo að í verkfalli bera báðir
semjendur jafna ábyrgð. Og verk-
fallsréttur er tryggður í lögum.
Sá réttur var ekki mikils virði í
verkfalli sjómanna. Þar lét fram-
kvæmdavaldið Alþingi afnema
lagalegan rétt stéttarfélaga með
nýjum lögum. Það er vitaskuld
óheyrilegt, en skýrist af hlýðni
meirihluta þingsins hverju sinni
við framkvæmdavaldið.
Þó kastar tólfunum í máli Þjóð-
hagsstofnunar. Um þá stofnun
gilda sérstök lög sem kveða á um
sérstök verkefni. Samt tilkynnir
forsætisráðherra að þau verkefni
verði færð annað og stofnunin
skilin eftir sem nafnið tómt. Ekki
hefur hann samráð við Alþingi, og
ekki einu sinni við samstarfsflokk
sinn í ríkisstjórn (og verður nú
ekki komist hjá því að undrast
langlundargeð þess flokks í her-
leiðingu sinni). Háttsemi for-
sætisráðherra í þessu máli verður
tæpast skilin öðruvísi en svo, að
hann telji sig hafinn yfir lög og
löggjafarþing. Og er kannski ekki
undarlegt eins og hann hefur get-
að haft þingið í vasanum.
Er nú ekki mál að linni? Ernú ekki kominn tími til aðAlþingi reki af sér slyðru-
orðið og reyni að endurheimta
sjálfstæði sitt í stjórnskipun, og
réttsýni og myndugleik í laga-
setningu? Eða vill það halda
áfram að hneigja sig fyrir duttl-
ungum valdhrokans? Ekki kann
ég svör við því. En þingmenn
skulu ekki undrast þótt Alþingi
njóti takmarkaðrar virðingar
þjóðarinnar. Alþingi er ekki sam-
ansett úr föstu efni, heldur þing-
mönnum. Það er á þeirra valdi
hver virðing Alþingis er.
Metnaðarlaust löggjafarþing
Meðal annarra orða
Höfundur er prófessor í íslenskum
bókmenntum við Háskóla Íslands.
Eftir Njörð P. Njarðvík
NÝJAR reglur um
umgengni í kirkju-
görðum Reykjavík-
urprófastsdæma hafa
leyst af hólmi reglur
frá 1968 (sjá Stjórn-
artíðindi frá 20. nóv-
ember 2000).
Hér verður gerð
grein fyrir helstu
breytingum sem nýju
reglurnar hafa í för
með sér.
Stærsta breytingin
er sú, að kirkjugarðs-
stjórn fær nú heimild
til að loka kirkjugörð-
unum yfir næturtím-
ann og verður sú
heimild nýtt frá og með 1. maí nk.
Tíminn sem opið er í kirkjugörð-
unum verður auglýstur í dagblöð-
um og útvarpi og einnig verða nýju
reglurnar settar á skilti við göngu-
og aksturshlið inn í garðana.
Viðamesta breytingin kemur
fram í 4. gr. en þar stendur:
„Kirkjugarðar innan Reykjavík-
urprófastsdæma eru opnir frá kl.
07:00 til 23:00 á tímabilinu frá 1.
maí til og með 30. september og
frá kl. 07:00 til 21:00 á tímabilinu
frá 1. október til og með 30. apríl.
Á Þorláksmessu að vetri, aðfanga-
dag, jóladag, annan jóladag, gaml-
ársdag, nýársdag, páskadag og
annan páskadag er opið eins og að
sumri.
Meðan garðarnir eru opnir er
umferð vélknúinna ökutækja leyfð
um þá, nema í Suðurgötukirkju-
garði, þar sem öll umferð vélknú-
inna ökutækja og reiðhjóla er
bönnuð, nema með sérstöku leyfi
hverju sinni.“
Ástæðan fyrir því að heimild var
fengin til að loka kirkjugörðunum
fyrir allri umferð á nóttunni er að-
allega sú, að skemmd-
arverk hafa verið unn-
in í görðunum að
næturlagi undanfarin
ár og hafa sérfræðing-
ar á sviði forvarna
ráðlagt lokun til að
auðvelda eftirlit.
Einnig hefur borið á
töluverðri bílaumferð
að næturlagi um Foss-
vogskirkjugarð og
Gufuneskirkjugarð,
umferð sem margir
álíta að tengist ekki
heimsóknum að leið-
um. Þess má geta að í
stærri bæjum á Norð-
urlöndum eru kirkju-
garðar lokaðir á nóttunni til að
koma í veg fyrir skemmdaverk og
óviðkomandi umferð. Athygli er
vakin á því að gönguhliðum verður
ekki læst en þeim eindregnu til-
mælum verður beint til gangandi
vegfarenda, að þeir fari ekki inn í
kirkjugarðana meðan þeir eru lok-
aðir. Aksturshliðum verður aftur á
móti læst og er því brýnt að akandi
vegfarendur hugi að því með góð-
um fyrirvara hvenær görðunum er
lokað til að forðast að verða þar
innlyksa.
Lokunarheimildin felur í sér
vissa skerðingu á ferðafrelsi
manna, en þessar ráðstafanir eru
gerðar til að vernda garðana fyrir
þeim sem vilja valda skemmdum
og gera það í skjóli myrkurs.
Fjöldinn þarf þannig að líða fyrir
ónáttúru örfárra. Það er álit
stjórnar Kirkjugarðanna að eftir
sem áður sé tíminn sem kirkju-
garðarnir eru opnir það rúmur að
aðstandendur sem vitja leiða ást-
vina sinna og þeir sem fara um
garðana til að njóta náttúrufeg-
urðar finni ekki fyrir þessari
skerðingu. Garðarnir verða opnir
16 tíma á dag alla daga yfir sum-
artímann og 14 tíma á dag yfir vet-
urinn. Á stórhátíðum gildir sum-
aropnun.
Með nýju reglugerðinni er um-
ferð vélknúinna ökutækja nú leyfð
í Fossvogskirkjugarði og Gufunes-
kirkjugarði og er það breyting, því
áður var öll umferð ökutækja
bönnuð nema með sérstöku leyfi
hverju sinni. Reyndar var lítið far-
ið eftir þessu banni eins og margir
vita. Suðurgötukirkjugarður er nú
sem fyrr lokaður allri umferð
vélknúinna ökutækja, nema með
sérstöku leyfi hverju sinni.
Nokkur önnur atriði úr nýju
reglunum má nefna, t.d.:
Hnykkt er á ábyrgð aðstandenda
varðandi viðhald minnismerkja.
Börn yngri en 12 ára mega ekki
fara um kirkjugarðana nema í
fylgd með fullorðnum.
Öll vinna í görðunum er bönnuð
á föstudaginn langa, páskadag,
hvítasunnudag, aðfangadag frá kl.
18:00 og jóladag.
Um stærð minnismerkja skal
hafa samráð við starfsmenn skrif-
stofu KGRP.
Nýju reglurnar hafa verið gefnar
út og hægt er að fá þær útprent-
aðar á skrifstofu dóms- og kirkju-
málaráðuneytis, skrifstofum
Kirkjugarða Reykjavíkurprófasts-
dæma í Fossvogskirkjugarði, Gufu-
neskirkjugarði og Suðurgötu-
kirkjugarði. Einnig er hægt að lesa
þær á heimasíðu Kirkjugarðanna:
http://www.kirkjugardar.is
Þórsteinn
Ragnarsson
Kirkjugarðar
Nýjar reglur um um-
gengni í kirkjugörðum
Reykjavíkurprófasts-
dæma hafa verið sam-
þykktar. Þórsteinn
Ragnarsson gerir hér
grein fyrir helstu
breytingunum.
Höfundur er forstjóri Kirkjugarða
Reykjavíkur.
Kirkjugörð-
unum lokað
að næturlagi
VART hefur orðið
nokkurrar umræðu á
opinberum vettvangi
að undanförnu um
samband ríkis og
kirkju og meintan
stuðning ríkisins við
þjóðkirkjuna umfram
önnur trúfjelög. Þar
hefur gætt nokkurs
ókunnugleika um það,
hvernig þessu sam-
bandi er nú fyrir kom-
ið, enda hefur lengi
borið á því, að þetta
mál vilja margir helzt
ræða ótruflaðir af efn-
isrökum.
Eg mun í þessu
greinarkorni ekki ræða undirstöðu
þessa sambands, sem er bundin í
Ágsborgarjátningu, Kirkjuordin-
atiu, samfelldri löggjöf um fyrir-
komulag kirkjunnar allt frá siðbót
og þeirri grein stjórnarskrárinnar,
sem staðfestir þetta samband á
grundvelli lútersk-evangelískrar
kirkjuskipanar. Þess í stað leyfi eg
mjer að minna á nokkur atriði um
þetta samband, sem mest hefur ver-
ið þvælt um í umræðunni undanfar-
ið.
Síðustu tvo áratugi tuttugustu
aldar voru stigin stór skref til að-
skilnaðar stjórnsýslu ríkis og
kirkju. Má segja, að þar hafi víða
verið reynt að ljúka því, sem byrjað
var á við upphaf þeirrar aldar, eink-
um því, sem lögfest var um kirkju-
mál árið 1907. Fram að þeim tíma
höfðu jarðeignir ljens- og bænda-
kirkna að mestu leyti staðið undir
öllu kirkjuhaldi, byggingu og við-
haldi kirknanna og framfærslu
prestanna. Með löggjöfinni frá 1907
var jarðeignasafn ljens- og bænda-
kirkna frá þeim tekið og öllum arði
af kirkjujörðunum varið til prest-
launa. Ljenskirkjurnar og fjölmarg-
ar bændakirkjur voru afhentar
söfnuðum án þess að nokkuð væri
látið fylgja með af jarðeignum
þeirra eða ítökum til viðhalds og
endurnýjunar. Þar sem löggjafan-
um var það ljóst, að
tekjur af sóknargjöld-
um nægðu hvergi
nærri umfram brýn-
asta lágmarksrekstur
var lögleidd heimild til
handa sóknarnefndum
árið 1909 til þess að
leggja á aukagjald eft-
ir niðurjöfnun á gjald-
endur sóknargjalda til
þess að kosta bygg-
ingu og meiri háttar
viðhald kirknanna.
Ákvæði þetta var svo í
lögum allt fram á ní-
unda tug aldarinnar,
er það var afnumið við
skattkerfisbreyting-
una, sem þá var gjörð. Til þess að
bæta sóknunum missi þessa tekju-
stofns var þá stofnað til jöfnunar-
sjóðs sókna. Þannig er sá sjóður til
orðinn til þess að koma í stað þess
tekjustofns til byggingar og við-
halds kirkna sem frá þeim var tek-
inn með jarðeignunum í upphafi
aldarinnar. Rjetturinn til auka-
álagningar eftir niðurjöfnun hafði
reynzt ónógur. Mestu mun þó hafa
ráðið um afnám hans, að óeðlilegt
þókti vera það framsal heimildar til
skattlagningar, sem sóknarnefndum
hafði verið fengin með skipaninni.
Breytingin 1987 var gerð í kjölfar
tvíhliða samkomulags milli ríkis og
kirkju. Ríkisvaldið hefur að vísu
brotið sum ákvæði þess samkomu-
lags, en ákvæðið um jöfnunarsjóð-
inn hefur haldið hingað til. Ríkið
tók til sín tekjustofna sóknanna í
Um samband
ríkis og kirkju
Geir
Waage
Þjóðkirkjan
Vel má vera, segir
Geir Waage, að sú
umræða leiði til enn
frekari aðskilnaðar
ríkis og kirkju.