Morgunblaðið - 14.07.2002, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 2002 15
Orkustofnunar um svonefnda Aust-
urlandsvirkjun. Í fréttinni var sagt
að unnið væri að áætlun um virkjun
á Austurlandi sem myndi nýta vatn
frá öllum norðaustanverðum Vatna-
jökli. „Fæst þá vatnsvirkjun sem
yrði meðal stærstu vatnsvirkjana í
heimi,“ sagði blaðið og nefndi sem
dæmi að hún myndi duga fyrir 500
þúsund tonna álverksmiðju „sem er
meira en öll ársframleiðsla Norð-
manna“.
Stífla átti Jökulsá á Fjöllum við
Vaðöldu, beina henni austur í
Kreppu, mynda lón við Fagradals-
fjall og veita vatninu austur í Jök-
ulsá á Dal. Síðan átti að stífla þá á
„við Kárahnjúka, sem eru tæpum 10
km austan við Hrafnkelsdal og 15
km ofan við Brú á Jökuldal, eða í
Hafrahvammagljúfri. Þarna verður
stór stífla, um 200 m há“. Frá vænt-
anlegu lóni, sem átti að ná upp und-
ir jökul, var ráðgert að leiða vatnið í
jarðgöngum og skurði austur í
Fljótsdal, þar sem virkjunin var fyr-
irhuguð. Jafnframt átti að stífla
Jökulsá í Fljótsdal við Eyjabakka-
foss og veita henni í skurðinn.
„Hin mikla Austurlandsvirkjun
sem hér hefur verið sagt frá yrði að
minnsta kosti milljón kílóvött og sú
langstærsta sem hér hefur verið
hugsað til,“ sagði í fréttinni. „Virkj-
un þessi yrði á heimsmælikvarða og
á borð við stærstu virkjanir í veröld-
inni.“
Í dálkinum Menn og málefni í
Tímanum 23. júní 1969 sagði að gert
væri ráð fyrir „miklu stærri virkjun
á Austurlandi en menn hefði dreymt
um til skamms tíma“. Þetta orðalag
minnir á það að áformin um Austur-
landsvirkjun gengu manna á meðal
undir heitinu langstærsti draumur-
inn, skammstafað LSD.
Stórfljótin flutt
Mesta breytingin frá fyrri áætl-
unum var annars vegar að sameina
þrjár virkjanir í eina og hins vegar
að flytja stóran hluta Jökulsár á
Fjöllum frá Norðurlandi til Austur-
lands.
En þetta voru ekki einu hug-
myndirnar um flutning stórfljóta
milli landshluta. Jakob Björnsson
verkfræðingur sagði frá því í ritinu
Orkumálum í júní 1969 að horfið
hefði verið frá því að reikna með
virkjun skagfirsku jökulánna norð-
anlands þar sem hagkvæmara hefði
þótt að veita vatni þeirra suður til
Þjórsár. Af svipuðum ástæðum var
reiknað með að veita til suðurs
upptakakvíslum Skjálfandafljóts og
að veita hluta Skaftár yfir í
Tungnaá. Ekki verður séð af dag-
blöðum að áform þessi hafi valdið
deilum.
Ekki eilíf auðlind
Áætlanir Orkustofnunar um
rannsóknir á nýtingu auðlindanna í
fallvötnunum voru til umræðu í for-
ystugrein Morgunblaðsins 12. ágúst
1969: „En gildi náttúruauðlinda fær
ekki staðist til eilífðar. Nýir orku-
gjafar koma til sögunnar og aðrir
úreldast. Enginn veit með vissu
hvenær sá dagur rennur upp að
vatnsaflsvirkjanir standist öðrum
orkugjöfum ekki snúning. Framfar-
ir í nýtingu kjarnorkunnar hafa ver-
ið hraðar og enda þótt margir mein-
bugir hafi komið á daginn í þeim
efnum má telja víst að hún sigrist að
lokum á öðrum orkugjöfum.“
Fimm dögum síðar var fjallað um
Austurlandsvirkjun í Reykjavíkur-
bréfi Morgunblaðsins. „Nú heyrast
þær raddir að fjarstæða sé að tala
um hina stóru Austurlandsvirkjun,
sem yrði með stærstu vatnsafls-
virkjunum veraldarinnar, sem nær-
tækan möguleika. Engu að síður
ber hiklaust að stefna að því að
rannsaka þau tækifæri sem þar gef-
ast til hlítar.“ Bréfritari sagði að
virkjunin yrði „ekki einungis til þess
að efla þjóðarauð heldur mun hún
líka stuðla að því að upp rísi á Aust-
fjörðum blómleg byggð, þar sem
fjöldi manna safnast saman og
myndar mótvægi gegn aðstreymi
fólks til Suðvesturlandsins“.
Tæp 1.800 megavött
Áratug síðar, í ársbyrjun 1979,
höfðu áætlanirnar tekið breytingum
og niðurstaðan var orðin sú „að
Austurlandsvirkjun verði þrjár
virkjanir, ein í Jökulsá í Fljótsdal og
síðan yrði Jökulsá á Fjöllum tekin
yfir í Jökulsá á Brú, sem yrði
virkjuð á tveimur stöðum“, eins og
Haukur Tómasson hjá Orkustofnun
sagði í samtali við Morgunblaðið 2.
mars 1979. Efri virkjunin í Jökulsá
á Brú (Jökulsá á Dal) átti að vera
við Hafrahvamma, 485 megavött, sú
neðri, svonefnd Brúarvirkjun, 987
megavött og virkjunin í Fljótsdal
238 eða 295 megavött. Samanlagt
afl þessara virkjana var því áætlað
tæp 1.800 megavött.
Tekið var fram í Morgunblaðinu
að efsti hluti Fljótsdalsvirkjunar
væri stífla við Eyjabakka, en þeir
væru grösugt svæði uppi undir jökli.
„Hins vegar eru ekki talin þar nein
líffræðileg sérkenni sem gætu
hleypt af stað nýju Þjórsárvera-
máli,“ sagði blaðið. Þarna var vísað
til deilna sem risið höfðu áratug áð-
ur um miðlunarlón í Þjórsárverum,
sem mætti mikilli andstöðu þeirra
sem vildu vernda eitt mesta heiðar-
gæsavarp í heiminum. Það er
merkileg staðreynd að það voru ein-
mitt myndir af heiðargæsum við
Eyjabakka sem áttu ríkan þátt í að
vekja andúð á miðlunarlóninu þar í
lok tuttugustu aldar.
Iðnaðarráðherrann sem fékk
þessa virkjanaáætlun í hendur var
Hjörleifur Guttormsson. Hann sagði
í viðtali við Vísi 28. febrúar 1979:
„Þetta eru með hagstæðustu virkj-
unarkostum landsins en hins vegar
eru flestir þeirra það stórir að þeir
eru tæpast hagkvæmir nema að
tengjast orkufrekum iðnaði í veru-
legum mæli.“
„Virkjun jökulánna frá norðan-
verðum Vatnajökli hlýtur að hafa
margvísleg umhverfisáhrif,“ sagði í
Vísi 12. mars 1979. „Ljóst er að hér
er um að ræða mestu umhverfis-
breytingar af mannavöldum, ef af
framkvæmdum verður, sem nokk-
urn tíma hafa átt sér stað í íslenskri
náttúru.“ Blaðið nefndi einnig hugs-
anlega röskun í byggð á ofanverðum
Jökuldal og Hrafnkelsdal.
Fljótsdalsvirkjun í forgang
Alþingi lagði áherslu á minnstu
virkjunina af þessum þremur því að
það samþykkti heimild til að virkja
Jökulsá í Fljótsdal árið 1981. Ára-
tug síðar, 1991, gaf iðnaðarráðherra
Landsvirkjun leyfi til að hefja fram-
kvæmdir við 210 megavatta virkjun
þar. Undirbúningsframkvæmdir
hófust sama ár en þeim var hætt
eftir að samningar um álver á
Keilisnesi runnu út í sandinn.
Árið 1999 var undirrituð yfirlýs-
ing um vilja íslenskra stjórnvalda,
Landsvirkjunar og Norsk Hydro
(Hydro Aluminium) um könnun á
hagkvæmni þess að reisa álver í
Reyðarfirði, knúið orku frá Fljóts-
dalsvirkjun. Mikið var deilt um
virkjunaráformin, ekki síst áhrif
miðlunarlónsins á Eyjabökkum á
viðkvæma náttúru. Einnig var
óánægja með að virkjunin væri
undanþegin lögum um mat á um-
hverfisáhrifum. Í febrúar 2000 af-
hentu Umhverfisvinir 45 þúsund
undirskriftir til stuðnings kröfu um
slíkt mat.
Málamiðlun um virkjun
Málið tók nýja stefnu í maí 2000
þegar Norsk Hydro og íslenskir
samstarfsaðilar þeirra ákváðu að
kanna möguleika á að byggja
stærra álver í Reyðarfirði en Fljóts-
dalsvirkjun gat annað. Álverið átti
að miðast við 240 þúsund tonn í
fyrsta áfanga en stækka það síðan í
360 þúsund tonn.
Lá þá beinast við að huga að
virkjunarkosti sem hafði verið rann-
sakaður í nokkur ár og nýtti vatn
bæði frá Jökulsá á Dal og Jökulsá í
Fljótsdal. Slík virkjun, kennd við
stíflustæðið við Kárahnjúka, átti að
geta verið allt að 750 megavött, eða
meira en þrefalt stærri en Fljóts-
dalsvirkjun. Hér var komin aftur
hugmynd í líkingu við Austurlands-
virkjun, að því frátöldu að ekki var
lengur gert ráð fyrir flutningi vatns
úr Jökulsá á Fjöllum milli lands-
hluta.
„Líta má á Kárahnjúkavirkjun
sem eins konar málamiðlun um
virkjun jökulánna tveggja eftir deil-
urnar um Eyjabakkamiðlun,“ sögðu
verkfræðingarnir Björn Stefánsson
og Sigurður St. Arnalds í grein í
tímaritinu Glettingi á síðasta ári.
„Þá er hér um að ræða þá leið sem
eindregið er mælst til að farin verði
í núgildandi svæðisskipulagi miðhá-
lendis Íslands.“ Í greininni kom
fram að með þessari einu virkjun
eykst orkuvinnsla á Íslandi um 60%.
Virkjunin fór í formlegt umhverf-
ismat sumarið 2000. Í ágúst í fyrra
lagðist Skipulagsstofnun gegn fram-
kvæmdunum, „vegna umtalsverðra
umhverfisáhrifa og ófullnægjandi
upplýsinga um einstaka þætti fram-
kvæmdarinnar og umhverfisáhrif
hennar“. Í desember felldi
umhverfisráðherra úrskurðinn úr
gildi og féllst á virkjun með skil-
yrðum. Í apríl á þessu ári sam-
þykkti Alþingi lagaheimild fyrir
virkjunina.
Eftir að Norðmenn ákváðu að
fresta um sinn ákvörðun um bygg-
ingu álversins undirrituðu fulltrúar
Alcoa samkomulag í maí 2002 um
viðræður um möguleika á að byggja
slíkt álver, jafnvel 320 þúsund tonna
ver í einum áfanga. Var niðurstaðna
að vænta nú um miðjan júlí.
Deilt um drauminn
Enn er deilt um þessa nýju Kára-
hnjúkavirkjun. Helgi Hallgrímsson
náttúrufræðingur sagði í Morgun-
blaðinu í febrúar að virkjunin myndi
„hafa mjög víðtæk áhrif til hins
verra á náttúrufar á Héraði. Því er
ljóst að Kárahnjúkavirkjun verður
„stóra prentvillan“ í Íslandssögunni,
ef hún kemst í framkvæmd“. Hins
vegar sagði í yfirlýsingu frá Alcoa í
lok júní að þetta væri „einn besti
vatnsaflsvirkjunarkostur sem fyrir
hendi er nokkurs staðar í heimin-
um“.
Ef til vill er meira en þrjátíu ára
draumur Austfirðinga loksins að
rætast og orðið tímabært að und-
irbúa nýja ljósahátíð.
Höfundur hefur tekið saman efni í
Daga Íslands og fleiri bækur.
Dugguvogi 4
Veggjakrot kostar einstaklinga og sveitarfélög
mikla fjármuni og fyrirhöfn á hverju ári.
Nú hefur Slippfélagið sett á markað sérstaka
Krotvörn sem veitir hvers konar veggjakroti öflugt
viðnám. Eftir að vörnin hefur verið borin á er í
langflestum tilfellum nóg að smúla ósómann burt
með vatni og endurnýja svo vörnina með einni
yfirferð.
Haltu veggjunum hreinum á einfaldan hátt með
Krotvörn frá Slippfélaginu.
N
O
N
N
IO
G
M
A
N
N
I|
Y
D
D
A
•
N
M
06
48
6
•
si
a.
is
Nýjar
línur
á
nýjum stað
undirfataverslun
Síðumúla 3-5
flísar
Stórhöfða 21, við Gullinbrú,
sími 545 5500.
www.flis.is
netfang: flis@flis.is
Barnaútigallar
Kápur og sparikjólar
Þumalína, Skólavörðustíg 41
Afi/Amma
allt fyrir minnsta barnabarnið
Við erum á Skólavörðustíg 41, Þumalína