Morgunblaðið - 27.07.2002, Blaðsíða 28

HEILSA
28 LAUGARDAGUR 27. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
NEYTENDUR
F
RAMUNDAN er versl-
unarmannahelgin og þá
kemur örugglega upp í
huga margra það sem
hefur oftast staðið upp
úr umræðunni um þær, en það eru
kynferðisbrot, líkamsárásir, áfegn-
isneysla og fíkniefnabrot. Víst er að
margir foreldrar kvíða þessari helgi
og því hvernig þau eiga að standa
gegn því að ólögráða unglingar
þeirra fari einir á útihátíðir eða
hvort þau eigi að fara með þeim. Þar
reynir mjög á sjálfstæði foreldra
bæði í hugsun og breytni.
Hvernig er hægt að styrkja tengsl
frelsis, siðferðis og ábyrgðar hjá
ungmennum þegar sífellt áreiti og
þrýstingur er frá umhverfinu um að
vera eins, gera það sem maður vill
og taka áhættu er það sem er
skemmtilegast.
Foreldrum og börnum til stuðn-
ings eru barnaverndarlög sem segja
að unglingar séu ekki lögráða fyrr
en 18 ára og því er lögum samkvæmt
hægt að banna þeim að fara. Einnig
tala nöturlegar staðreyndir og vitn-
eskja þeirra sem vinna að for-
vörnum og meðferðarstörfum vegna
afleiðinga áhættuhegðunar, ofbeldis,
nauðgana og fíkniefna sínu máli um
hættur sem geta fylgt útihátíðum.
Árlega eftir verslunarmannahelg-
ar koma stúlkur sem hefur verið
nauðgað á útihátíðum af einhverjum
karlmönnum sem þær þekkja oftast
ekki og hverfa þeir í fjöldann eftir að
hafa framið þetta ofbeldi. Síðasta ár
voru það tuttugu stúlkur og einn
piltur sem leituðu sér aðstoðar, þar
af voru tíu eða tólf stúlkur innan
átján ára aldurs. Aðeins bárust
fimm kærur til lögreglu og allar
voru þær felldar niður vegna sönn-
unarskorts. Því má segja að allir
gerendur í þessum málum hafi
sloppið við að bera ábyrgð á gerðum
sínum.
Þolendurnir og þeirra foreldrar
eða nánustu aðilar þurfa aftur á móti
að glíma við afleiðingarnar, sem oft
á tíðum geta verið mjög alvarlegar.
Það er vitað að þeir sem lenda í
áföllum af mannavöldum, þar sem
ásetningur er líka fyrir hendi og
upplifun þolenda um að lífi þeirra sé
ógnað, eru í mikilli hættu að fá
áfallaröskun. Áfallaröskun er ein-
kenni um andlegar, líkamlegar og
félagslegar afleiðingar og skaða
vegna áfalls.
Hér á Íslandi kemur fram skv.
samnorrænni rannsókn um ofbeldi
gegn konum (NORVOLD) að um
33% aðspurðra kvenna hafi verið
beitt kynferðislegu ofbeldi einhvern
tímann á lífsleiðinni og af því þjáist
enn um 17% og er Ísland með hæstu
tíðni. Einnig kemur í ljós í sömu
rannsókn að hlutfallslega langflestar
ungar stúlkur innan 18 ára leita sér
aðstoðar hér á landi eftir nauðgun.
Eru þolendur 18 ára og yngri um
40% af heildarfjölda koma á Neyð-
armóttöku.
Því er mjög líklegt að í hverri
stórfjölskyldu sé einhver sem hefur
verið beittur kynferðislegu ofbeldi.
Því getur það verið erfið lífsreynsla
fyrir alla aðila þegar nýtt áfall dynur
yfir stúlku eða dreng í fjölskyldunni.
Karlmenn eru líka þolendur, af 877
einstaklingum sem hafa komið á
Neyðarmóttöku frá opnun árið 1993
eru 38 karlmenn.
En hvers vegna eru svona mörg
fórnarlömb nauðgana og kynferðis-
ofbeldis til?
Eiga ekki allir karlmenn mæður,
systur, eiginkonur, frænkur og vin-
konur? Af hverju beita þeir þá þessu
ofbeldi sem er eitt það alvarlegasta
sem einstaklingur getur lent í?
Lítið er um svör við þessu og ekki
hafa dæmdir nauðgarar verið að út-
skýra opinberlega hvers vegna þeir
beittu þessu ofbeldi og niðurlæg-
ingu. Ekki heyrist heldur mikið frá
foreldrum eða aðstandendum ger-
enda um þeirra líðan eftir að sonur
þeirra, bróðir, eiginmaður, kærasti,
frændi eða vinur hefur framið glæp-
inn. Þessir einstaklingar þjást líka
en eiga sennilega erfitt með að skilja
hvaða hvatir liggja að baki.
Ýmsar skýringar hafa komið fram
eins og það sem oftast hefur verið
vitnað til, en það er að sumir þessara
brotamanna hafi sjálfir verið beittir
ofbeldi og þeir séu í raun að hefna
sín og það bitni á þeim sem geta ekki
varið sig.
Vitað er að karlar og piltar sem
nota mikið gróft klámefni eru lík-
legri kynferðisbrotamenn. Þá kemur
fram í könnun RKÍ og dóms-
málaráðuneytisins (2000) að eftir því
sem vinahópurinn er hlynntari of-
beldi, því líklegri er að svarendur
beiti aðra ofbeldi. Virðing fyrir öðr-
um er minni og ásættanlegra að mis-
nota og beita ofbeldi.
Íslenskir unglingar hefja drykkju
fyrr og neyta að jafnaði oftar víns en
í samanburðarlöndum.
Á Neyðarmóttöku sjáum við að
áfengisneysla er mjög tengd nauðg-
unarbrotum. Áfengið slævir dóm-
greind bæði þolenda og gerenda og
losar um hömlur og því er stundum
tekin áhætta sem annars væri ekki.
Því miður er um þriðjungur brota
tengdur því að þolandi var sofandi
áfengissvefni og gat ekki varið sig
sökum þess. Þar er kynferðislegt
sjálfræðisvald þolandans algjörlega
virt að vettugi og þögn er túlkuð
sem samþykki af hálfu geranda.
Áfengisneyslan, fyrri slæm
reynsla og hópþrýstingur eru stund-
um notuð til að afsaka og réttlæta
hegðunina, en það er ekkert sem
getur réttlætt ofbeldi, hvorki
ástand, aðstæður né þrýstingur ann-
arra. Allir verða að taka ábyrgð.
Valfrelsi þýðir það að standa á eigin
fótum, finna sína leið og hafa hug-
rekki og styrk til að ánetjast ekki
eigin löngunum og fíknum og standa
gegn þrýstingi.
Því er aðhald foreldra jafn nauð-
synlegt á útihátíðum sem heima og
snýst um það, að verja börn gagn-
vart aðstæðum sem þau hafa ekki
aldur og þroska til að skilja eða tak-
ast á við ein.
 Eyrún B. Jónsdóttir,
umsjónarhjúkrunarfræðingur
Neyðarmóttöku vegna
nauðgunar.
Landlæknisembættið.
Heilsan í brennidepli
Útihátíðir – áhættu-
hegðun ungmenna –
aðhald foreldra
Áfengið slævir dómgreind bæði
þolenda og gerenda og losar
um hömlur og því er stundum
tekin áhætta sem annars væri
ekki. Því miður er um þriðj-
ungur brota tengdur því að þol-
andi var sofandi áfengissvefni
og gat ekki varið sig sökum
þess.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Verslunarmannahelgin er framundan, margir foreldrar eru mótfallnir því að unglingar fari einir á útihátíðir.
FISKBÚÐIN Fylgifiskar hefur
verið opnuð á Suðurlandsbraut
en þar verður boðið upp á fersk-
an fisk og fiskrétti auk skyndi-
bita úr sjávarfangi, að sögn Guð-
bjargar Glóðar Logadóttur,
eiganda verslunarinnar. „Búðin
er eins konar millistig verslunar
og veitingahúss en í hádeginu
verðum við með tilbúna rétti til
að taka með eins og saltfiskborg-
ara, kartöflugratín, sjávarrétt-
apasta og gellur í grófu brauði.“
Verslunin er í 300 fm húsnæði
en verslunarrýmið sjálft er um
150 fm, að sögn Guðbjargar.
Sjálf er hún sjávarútvegsfræð-
ingur að mennt en matreiðslu-
meistarinn Sveinn Kjartanssona
mun hafa yfirumsjón með mat-
reiðslu. „Þetta var gamall
draumur en ég var búin að ganga
með hugmyndina að búðinni í
maganum í tíu ár. Hún er að
nokkru leyti að amerískri fyr-
irmynd en einnig hef ég fengið
hugmyndir héðan og þaðan úr
heiminum.“
Hún bendir á að auk fisks og
fiskrétta verði einnig boðið upp á
annars konar hráefni til fisk-
matreiðslu t.d. krydd, sósur, sal-
at og sítrónur. Áhersla verði lögð
á nýbreytni hvað varðar fiskrétti
og heitan mat og að við-
skiptavinum verði veitt ráðgjöf.
„Við Íslendingar höfum verið dá-
lítið íhaldssamir í fiskmatreiðslu
en ég held að áhugi sé að vakna
fyrir því að fara nýjar leiðir.“
Bjóða ferskan fisk og
heita rétti í hádeginu
Morgunblaðið/Arnaldur
Gestir virða fyrir sér fiskborðið í Fylgifiskum við opnunina. Verslunar-
rýmið er um 150 fm en húsnæðið er í allt samtals um 300 fm.
Ný fiskbúð opnuð á Suðurlandsbraut
SIV Friðleifsdóttir umhverfisráð-
herra veitti Hótelinu Eldhestum við-
Hveragerði norræna umhverfismerk-
ið Svaninn á fimmtudag. Er þetta
fyrsta hótelið á Íslandi sem hlýtur
viðurkenninguna en áður hafa þrjú
fyrirtæki hér á landi fengið hana.
Hótelið var tekið í notkun í júlí en
fyrirtækið Eldhestar hefur verið
starfrækt frá 1986. Síðan hefur það
boðið ferðamönnum upp á ýmiss kon-
ar hestaferðir og hefur nú 1.000 hesta
á sínum vegum.
Kröfurnar sem gerðar eru sam-
kvæmt hugmyndafræði Svansins eru
mjög fjölþættar og snúa bæði að
byggingu hótelsins og rekstri, að
sögn Hróðmars Bjarnasonar, fram-
kvæmdastjóra Eldhesta. „Mikil vinna
liggur á bak við þetta og þurftum við
að leggja í nokkurt rannsóknarstarf
áður en við hófum byggingu hótelsins.
Suma hluti var erfitt að finna hér á
landi sem uppfylltu umhverfisvæna
staðla, til dæmis þurftum við að láta
sérhanna húsgögn og flytja sumt af
byggingarefninu inn frá Svíþjóð.“
Hann segir að við byggingu hótels-
ins hafi ætíð verið hugað að því, að
það yrði eins umhverfisvænt og unnt
væri meðal annars með því að hafa
byggingarefni létt og einangrun góða.
Þá hafi gólfhitakerfi verið lagt í húsið
til að hægt væri að ná hámarksnýt-
ingu varma úr hitaveituvatni. Hann
bendir á að rafmagnsnotkun sé haldið
niðri með notkun sparpera og birtu-
og nærverustýringu. „Þá eru blönd-
unartæki og salerni með með stillingu
þar sem hægt er að stýra því hversu
mikið vatnsmagn er notað og hús-
gögn mega ekki vera lökkuð heldur
verða að vera olíuborin.“ Hann segir
upplýsingagjöf til starfsfólks og gesta
einnig vera mikilvægan þátt, t.d. hvað
varðar flokkun rusls og orkusparnað.
Hróðmar segir að þrátt fyrir að
umhverfisstefna hótelsins hafi þýtt
aukna fyrirhöfn og kostnað sé hún vel
þess virði. „Maður skynjar mikilvægi
hreinnar náttúru þegar maður
ferðast með erlenda ferðamenn um
hálendið, þeir hrífast alltaf af hreina
loftinu okkar og vatninu.“
Þegar hafa 33 önnur hótel á Norð-
urlöndum fengið Svaninn.
Siv Friðleifsdóttir umhverfisráðherra, Sigurjón Bjarnason, stjórnar-
formaður Eldhesta, og Hróðmar Bjarnason, framkvæmdastjóri Eld-
hesta, við veitingu norræna umhverfismerkisins Svansins.
Hótel Eldhestar fá um-
hverfismerkið Svaninn