Morgunblaðið - 12.02.2003, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 MIÐVIKUDAGUR 12. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Eins og allir vita getur Ingibjörg
Sólrún verið skjót til ef hún vill það
við hafa. Sú var því miður ekki raun-
in þegar um var að ræða spurningar
sem brenna á mörgum öryrkjum og
fötluðum um þessar mundir. Ingi-
björg Sólrún Gísladóttir kaus að
svara ekki þessum spurningum sem
borgarstjóri og gerir það varla úr
þessu. Er þessi fælni hennar gagn-
vart fyrirspurnum í Morgunblaðinu
nýlunda því margir muna eftir því
þegar hún kveinkaði sér mjög undan
því í baráttunni fyrir borgarstjórn-
arkosningarnar 1994 og 1998 að fá
ekki daglegan þátt í blaðinu þar sem
kjósendur gætu beint til hennar
fjölda fyrirspurna. Er sérkennilegt
að sama manneskja skuli nú ekki sjá
sér fært að svara svo mikið sem einni
fyrirspurn á hálfum mánuði. Verður
vart annað ályktað af þögn hennar
en hún telji fyrispurnir, sem varða
málefni fatlaðra og öryrkja, ekki
svara verðar.
Undirritaður leyfði sér að vekja
athygli á þessum opinberu fyrir-
spurnum á borgarstjórnarfundi 30.
janúar, en það var einmitt síðasti
fundur Ingibjargar Sólrúnar sem
borgarstjóra. Vakti ég athygli á
blaðagreinum Sveins Schevings og
skoraði á borgarstjóra að svara
spurningum hans. Vísaði ég til þess
að á síðustu vikum Ingibjargar Sól-
rúnar í embætti borgarstjóra hefði
hún ekki einungis reynt að ljúka
ýmsum verkum, heldur hefði hún
einnig beinlínis lagt kapp á að stofna
til nýrra verkefna sem kostuðu bæði
fyrirhöfn og fjármuni.
Kemur mér ekki við
Borgarstjóri fékk þannig tækifæri
til þess á áðurnefndum borgar-
stjórnarfundi að svara umræddum
fyrirspurnum sem hún hafði ekki
hirt um í fjölmiðlum. Ingibjörg Sól-
rún svaraði áskorun minni þannig að
hún teldi málið ekki vera á sínu
ábyrgðarsviði, henni kæmi málið
ekki við.
Að fengnu þessu svari benti und-
irritaður á að borgarstjóri væri
æðsti embættismaður borgarinnar
og henni bæri því að svara fyrir
stjórnsýslu borgarinnar og láta mál
til sín taka ef misbrestur yrði á fram-
kvæmd þeirra. Þá hlýtur borgar-
stjóri að leggja sig fram um að svara
öllum fyrirspurnum, sem til hans er
beint, ekki síst formlegum fyrir-
spurnum í fjölmiðlum. Allt kom hins
vegar fyrir ekki. Ein síðasta ákvörð-
un Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur
í embætti borgarstjóra var að sér
kæmi ekki við klúður í borgarkerfinu
sem snertir brýnt hagsmunamál
hreyfihamlaðra. Sumir láta verkin
tala. Ingibjörg Sólrún kýs að láta
þögnina og aðgerðarleysið tala í
þessu máli fyrir sína hönd.
NOKKRAR umræður hafa átt sér
stað á opinberum vettvangi að und-
anförnu í tilefni af því að í rúmt ár
hefur ekkert verið aðhafst til að
hrinda í framkvæmd tillögu um úr-
bætur í bílastæðamálum fatlaðra og
öryrkja, sem lögð var fram af sjálf-
stæðismönnum og samþykkt í sam-
göngunefnd Reykjavíkur í janúar
2002.
Sveinn Scheving öryrki skrifaði
um málið í Morgunblaðið 15. janúar
og óskaði eftir svörum við nokkrum
einföldum spurningum. Spurði hann
að því hver bæri ábyrgðina á þessum
drætti og hvenær úrbóta væri að
vænta í bílastæðamálum fatlaðra.
Beindi hann þessum spurningum til
Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur
borgarstjóra sem æðsta embættis-
manns borgarinnar enda hafði
Sveinn ekki fengið svör við fyrir-
spurnum sínum annars staðar í
borgarkerfinu.
Borgarstjóri svarar
ekki formlegri fyrirspurn
Þegar tíminn leið og ekkert bólaði
á svari skrifaði Sveinn aðra grein í
Morgunblaðið 30. janúar og ítrekaði
spurningar sínar. Bað hann Ingi-
björgu Sólrúnu vinsamlegast að
svara þessum spurningum áður en
hún léti af embætti borgarstjóra svo
hann þyrfti ekki að taka málið upp
við nýjan mann.
Ingibjörg Sólrún hunsar fyrir-
spurnir öryrkja og fatlaðra
Eftir Kjartan
Magnússon
„Ein síðasta
ákvörðun
Ingibjargar
Sólrúnar í
embætti
borgarstjóra var sú að
sér kæmi ekki við klúð-
ur í borgarkerfinu sem
snertir brýnt hagsmuna-
mál hreyfihamlaðra.“
Höfundur er borgarfulltrúi.
ENGINN vafi ætti að leika um það,
að með formlegri og markvissri sam-
vinnu þeirra háskóla – ríkisháskóla og
einkaháskóla – sem nú eru í landi okk-
ar, og einnig þeirra sem síðar koma til
sögu, má ná fram margfaldri nýtingu
takmarkaðra fjármuna og framförum
á einstökum fræðasviðum jafnframt
því sem skapaður verður grundvöllur
frjórra og gefandi samskipta milli
þegna alls háskólasamfélagsins. Í
stað karps og rígs með tilheyrandi
skeytasendingum í fjölmiðlum milli
mætra háskólamanna, sem hætt er
við að allur almenningur fái ekki skilið
eða tekið undir, þarf að breyta hinni
opinberu umræðu úr þeim farvegi,
sem mest hefur borið á, en sá mál-
flutningur hefur einkennst af nokkr-
um kulda og þröngsýni að margra
mati.
Fyrst af öllu verða menn að gera
sér grein fyrir því, að allt fræðastarf,
sem unnið er af heilindum, er af hinu
góða. Það er mannbætandi og þrosk-
andi fyrir gefendur jafnt sem þiggj-
endur. Allir þeir háskólar, sem nú
starfa hér á landi, byggja öðrum
þræði á hugsjónastarfi. Þeir eru allir
gagnsamir fyrir þjóð okkar. Fjöl-
breytnin, sem nú er boðið uppá, til
viðbótar því og að sumu leyti í stað
þess, sem áður var, mun áreiðanlega
verða þeim ungmennum, sem fá notið
hennar, til örvunar og skapa þeim
mörg sóknarfæri við undirbúning lífs-
baráttunnar.
Síst af öllu mega þeir, er starfa við
hinar eldri og grónari stofnanir, falla í
þá gryfju að lasta smæð þeirra há-
skóla, sem nú eru að hefja göngu sína.
Sannleikurinn er nefnilega sá, að
margir þeirra háskóla, sem nú eru
heimskunnir, voru örsmáir í upphafi.
Ýmsir hinna gagnmerku háskóla, sem
stofnaðir voru í löndum Vestur-Evr-
ópu á miðöldum, höfðu aðeins nokkra
tugi nemenda á fyrstu starfsárum sín-
um. Var þar þó unnið merkilegt
brautryðjandastarf með fræðiafrek-
um og miklum áhrifum út um þjóð-
löndin. Svo að dæmi séu einnig nefnd
úr hópi hinna yngri ríkisháskóla: há-
skólinn í Ósló (Kristjaníu) var stofn-
aður 1813 með 18 nemendum (fjölgaði
upp í tæplega 50 á næsta starfsári) –
og Háskóli Íslands, „óskabarn“ þjóð-
arinnar í sjálfstæðisbaráttunni, fór af
stað haustið 1911 með 45 nemendur!
Enda þótt síðast nefndi háskólinn
beri nú, að stærðinni til, höfuð og
herðar yfir allar aðrar íslenskar
menntastofnanir er hann í raun réttri
mjög lítill ríkisháskóli ef borið er sam-
an við þess háttar háskóla meðal
flestra vestrænna þjóða – dvergsmár
í samjöfnuði við suma þeirra. Því fer
einnig fjarri, að ýmsir ríkisháskólar
eða merkir sjálfseignarháskólar hafi
byrjað starf sitt með mörgum há-
skóladeildum og er Háskóli Íslands
skýrt dæmi þar um (fjórar deildir í
upphafi, nú ellefu). Af því sést, að þró-
unarmöguleikar eru miklir þótt smátt
sé farið af stað, og það á vitanlega við
um háskóla af öllu tagi.
Smáir háskólar hafa einmitt ýmsa
kosti, sem ekki má sjást yfir í um-
ræðunni. Lítil samfélög góðra fræði-
manna og vel virkra nemenda, sem
eru óhræddir við að kanna óruddar
slóðir, geta orðið gróðrarvin ferskra
hugmynda og nýsköpunar, eins og
ótalmörg dæmi sanna úti um heims-
byggðina. Það á að sjálfsögðu við á Ís-
landi eins og annars staðar.
Sumir amast nú við einkaháskólum
og virðast ekki trúa því, að þeir geti
orðið til mikilla þjóðþrifa. En skyldi
þá ekki mega minnast þess, að margir
hinir kunnustu og bestu háskólar
heims eru einmitt einkastofnanir
(sjálfseignarstofnir), svo sem Har-
vard, Stanford og Yale í Bandaríkj-
unum og háskólarnir í Oxford og
Cambridge í Englandi, svo að alþekkt
dæmi séu nefnd (allir mjög smáir í
fyrstu). Það er þá a.m.k. ekki leiðum
að líkjast þegar farið er af stað með
einkaháskóla hér á landi!
Ýmsir hafa haldið því fram, að
rannsóknarstarfsemi (sem ein geti
réttlætt háskólanafn) sé í daufara lagi
í hinum yngstu háskólum hér á landi,
þ.á m. einkaháskólunum – einkum þó
ef borið er saman við Háskóla Íslands
– en það er þó væntanlega óhjá-
kvæmilegt í byrjun, þegar tími og
orka hljóta einkum að ganga til
grunnskipulagningar og uppbygging-
ar kennslunnar. Hins vegar er ekki
ástæða til annars en treysta því, að
rannsóknarstarf muni brátt fylgja í
kjölfarið – vonandi með góðum ár-
angri.
Sumir eru þeirrar skoðunar, að svo
lítið þjóðfélag sem okkar „þoli“ ekki
alla þá háskóla, sem nú þegar hafa
verið stofnaðir (hvað þá aðra, sem síð-
ar komi til), þeir muni beinlínis „sliga“
okkur. Það er þó ólíklegt. Vera má að
þessi kenning gæti átt við meðal ein-
hverrar annarrar örþjóðar, en dæmin
sýna hins vegar að afsönnun margs
þess, sem einhverjir telja til „lög-
mála“, og árangur í trássi við höfða-
tölu er með sínum hætti hluti þess
„ævintýris að vera Íslendingur“.
Það er engin ástæða til að ætla ann-
að en gott og gefandi samstarf um af-
mörkuð og brýn verkefni, er tengjast
kennslu og rannsóknum, eigi að geta
tekist milli allra háskóla á Íslandi ef
kröftum verður beint í þá átt. Í okkar
litla háskólaheimi á einangrunar-
stefna og eintrjáningsháttur síst af
öllu að líðast. Minnumst orða skálds-
ins: „Plöntum, vökvum rein við rein, /
ræktin skapar framann. / Hvað má
höndin ein og ein? / Allir leggi sam-
an!“
Eftir Pál
Sigurðsson
Höfundur er lagaprófessor við HÍ.
„Í okkar litla
háskóla-
heimi á ein-
angrunar-
stefna og
eintrjáningsháttur síst
af öllu að líðast.“
Formleg sam-
vinna háskólanna
JÓN Kristjánsson felldi Salóm-
onsdóm um framkvæmdir við Norð-
lingaölduveitu. Svo virðist sem al-
menn sátt sé í samfélaginu um
þennan úrskurð. Það er þó óljóst
enn hvort þessi útfærsla reynist
arðsöm. Virkjunarfyrirtækinu er
skylt samkvæmt lögum að afla orku
til almenningsþarfa og stuðla að því
að nýta orkulindir landsins með því
meðal annars að sjá stóriðjufyrir-
tækjum fyrir raforku. Þetta hefur
fyrirtækið reynt að gera af fremsta
megni með það að leiðarljósi í allri
áætlanagerð um virkjanir að hag-
kvæmni og tilhlýðilegt tillit til nátt-
úruverndar haldist í hendur.
Áherslan á hagkvæmni er til þess
ætluð að almenningur geti fengið
sitt rafmagn á eins lágu verði og
unnt er og fyrirtækið verður að
sýna fram á í hvert skipti sem nýr
stóriðjusamningur er gerður að
hann valdi ekki hærra verði til al-
menningsveitna en ella hefði orðið.
Þessar forsendur ráða því síðan
ásamt áætlunum um orkunotkun al-
mennings og stóriðjufyrirtækja í
hvaða framkvæmdir skuli ráðist. Þá
verður einnig að vera ljóst að orku-
verð til stóriðjufyrirtækjanna sem
hægt er að bjóða þeim sé sam-
keppnisfært en Ísland hefur átt í
harðri samkeppni um orkufrekan
iðnað við fjölmörg önnur lönd í
heiminum.
Dýrar rannsóknir
Þeir sem finna að því að ráðist
skuli í virkjun við Kárahnjúka og
veitu úr Þjórsá við Norðlingaöldu
rökstyðja gjarnan mál sitt með því
að benda á að það megi fara í aðrar
virkjanir sem hafi ekki jafn mikla
röskun á umhverfi í för með sér.
Þessi rök eru oftast sett fram af
mikilli vanþekkingu. Í fyrsta lagi má
benda á að það er mjög dýrt að
rannsaka virkjunarkosti upp að því
marki að unnt sé að gera sér mark-
tæka grein fyrir kostnaði. Allir ættu
einnig að vita að það tekur langan
tíma að vinna skýrslu um mat á um-
hverfisáhrifum og óvíst um úrslit í
þeim efnum. Af þessu leiðir að það
eru mjög takmarkaðir virkjunar-
kostir tiltækir hverju sinni sem eru
á því stigi rannsókna að um þá megi
taka upplýstar ákvarðanir. Gagn-
stætt því sem margir halda standa
stóriðjufyrirtæki heimsins ekki í
biðröð til að komast að á Íslandi
með fjárfestingar sínar, það þarf
mikið fyrir því að hafa að beina
sjónum þeirra að okkur og þegar
tekst að laða þau til okkar er það
einkum vegna þess að fyrir liggi
ákveðnar og trúverðugar áætlanir
um orkuöflun, tímasetningar og
orkuverð. Af þessu leiðir að ábend-
ingar um einhverja virkjunarupp-
byggingu sem ef til vill gæti komið
til greina en skortir viðhlítandi
rannsóknir eru út í hött og væri eft-
ir þeim farið myndi það leiða til
glataðra tækifæra.
Málamiðlun fyrr og nú
Fyrirliggjandi úrskurður um
Norðlingaölduveitu vekur óneitan-
lega ýmsar spurningar um stöðu
virkjunarfyrirtækja í allri áætlana-
gerð um virkjunaruppbyggingu. Úr-
skurðurinn ógildir eina af meginfor-
sendum Landsvirkjunar sem var sú
að gera mætti lón við Norðlingaöldu
sem lónaði upp í friðland Þjórsár-
vera eins og samið var um á sínum
tíma við þáverandi Náttúruvernd-
arráð enda myndi slíkt ekki raska
náttúruverndargildi svæðisins
óhæfilega. Eftir þessu samkomulagi
hefur Landsvirkjun síðan starfað af
heilindum. Skipulagsstjóri staðfesti
að áætlanir Landsvirkjunar yllu
ekki umtalsverðum umhverfisáhrif-
um. Nú koma menn hins vegar fram
og segja af hverju í ósköpunum var
Landsvirkjun ekki búin að koma
auga á þann kost sem úrskurður
setts umhverfisráðherra felur í sér?
Þetta er í hæsta máta ósanngjarnt
því að fyrirtækið hefur leitast við að
verja sem best hagkvæmni fyrir-
hugaðra framkvæmda og treysti á
fyrrgreint samkomulag. Auk þess
var fyrirtækið búið að gangast inn á
að fella niður að leiða vatn úr vest-
ustu upptakakvísl Þjórsár til Kvísla-
veitu til þess að gera lónið við Norð-
lingaöldu ásættanlegt og fórnaði þar
með nokkurri fjárhagslegri hag-
kvæmni. Með úrskurðinum er nú
þeirri forsendu breytt og slíkur
vatnaflutningur leyfður enda er
hann forsenda framkvæmdarinnar í
núverandi mynd. Ég ætla ekki að
gagnrýna Jón Kristjánsson fyrir úr-
skurðinn og hans mat á því hvað sé
þjóðinni fyrir bestu í þessum efnum.
Hann virðist hafa haft að leiðarljósi
að finna málamiðlun þar sem allir
aðilar bera nokkurn skarðan hlut
frá borði. Slíkt er að sjálfsögðu eðli
allra málamiðlana.
Á sínum tíma var gerð málamiðl-
un um friðun Þjórsárvera og um
hana gerður samningur sem Lands-
virkjun hefur alltaf fylgt út í æsar.
Meginefni þess samnings sem varða
virkjunaruppbyggingu hafa nú verið
ógild og er ekki við virkjunarfyr-
irtækið að sakast um það. Vonandi
verður Salómonsdómurinn lands-
mönnum til heilla þótt of snemmt sé
þó að kveða upp úr um það á þessari
stundu.
Enn um Norð-
lingaölduveitu
Eftir Jóhann
Má Maríusson
„Vonandi
verður Sal-
ómonsdóm-
urinn lands-
mönnum til
heilla þótt of snemmt
sé þó að kveða upp úr
um það á þessari
stundu.“
Höfundur er aðstoðarforstjóri
Landsvirkjunar.
HEILSUHRINGURINN
VILT ÞÚ FRÆÐAST?
Tímarit um holla næringu og
heilbrigða lífshætti.
Áskriftarsími 568 9933
Síðumúla 27 • 108 Rvík
Veffang: http:www.simnet.is/heilsuhringurinn/
fyrirtaeki.is