Morgunblaðið - 13.10.2003, Blaðsíða 18

18 MÁNUDAGUR 13. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
E
F VIÐ getum verið sammála um að vís-
indin efli alla dáð má spyrja hvort ís-
lenskt samfélag verði ekki brátt dáðlaust
með öllu ef enginn vill efla vísindin. Nú
má spyrja hvort hér efli menn ekki vís-
indin á hverjum degi með fjárveitingum og fögrum
orðum en þegar horft er á aðgerðir íslenskra stjórn-
valda í menntamálum er ekki hægt að sjá markvissa
þróun í átt að meiri og betri menntun, aðeins samheng-
islausar breytingar sem óljóst er hvaða tilgangi þjóna.
Upp á síðkastið hefur framhaldsskólinn verið til um-
ræðu. Tvennt hefur komið til. Hugmyndir stjórnvalda
um samræmd stúdentspróf og styttingu framhalds-
skólans. Hvorug þessara hugmynda er til þess fallin að
efla alla dáð. Fremur fela þær í sér ákveðna tauga-
spennu sem sést í því að reynt er að breiða yfir ýmis
vandkvæði í starfi framhaldsskólans án skýrra mark-
miða.
Áður en rætt er um málefni framhaldsskólans tel ég
eðlilegt að skýra þann hugmyndafræðilega grundvöll
sem ég tel eðlilegt að liggi undir öllu menntakerfinu í
heild sinni. Menntakerfið á að vera rekið fjárhagslega
af hinu opinbera og tryggja á aðgang allra að góðri
menntun, frá leikskólastigi, sem á að vera ókeypis eins
og önnur skólastig, upp á háskólastig. Innan þessa
heildstæða kerfis eiga menntastofnanir að njóta fag-
legs frelsis til að bjóða upp á þá menntun sem þeim
þykir æskileg.
Þetta er framtíðarsýn sem ég tel spennandi. Að
sama skapi tel ég eðlilegt að ríkið veiti mikla fjármuni
til menntunar því að ég trúi því að vísindin efli alla dáð,
að menntun auki lífsgæði einstaklinga og verði þar
með samfélaginu öllu til hagsbóta.
Samræmd próf á öllum skólastigum vinna gegn
þessu faglega frelsi skóla.
Þau stríða gegn hugmyndum um að hæfileikar ein-
staklingsins geti legið á ólíkum sviðum og eru andstæð
nútímalegum hugmyndum um fjölgreind, sem mennta-
málaráðherra hefur þó sagst styðja.
Stytting framhaldsskólans er hin hugmynd stjórn-
valda um hvernig megi bæta framhaldsskólann. Rökin
fyrir henni eru sögð þau að samræma stúdents-
prófsaldur á Íslandi við önnur lönd. Þau rök eru að
sjálfsögðu mjög veikburða. Nægir að benda á a
landi byrja börn 6 ára í skóla, sums staðar byrj
ára og annars staðar 7 ára. Af hverju samræmu
þetta ekki? Og hvað er að hinum þjóðunum að v
ekki í samræmi hver við aðra? Við þyrftum gre
að senda sérlega íslenska samræmingarmeista
vettvang til að kippa þessu í liðinn, miðað við þ
urtrú á að samræmi sé allra meina bót (eins og
áðurnefndum samræmdum prófum).
En ef við viljum endilega samræma eru ýms
leiðir til þess. Til að mynda væri hægt að stytta
skólann um eitt ár enda er það minni röskun að
um 10% en 25%. Faglega séð væri það líka hæg
vik, sérstaklega ef haldið verður áfram að færa
skólann á brautir einstaklingsmiðaðs náms ein
byrjað er að gera í Reykjavík. Jafnvel er hægt
hugsa sér að nemendur lykju grunnskólanámi
8, 9 eða 10 árum. Að minnsta kosti virðist svigr
Samræmdir og dáðla
Eftir Katrínu Jakobsdóttur
Þ
INGMENN Samfylkingarinnar hafa flutt á
Alþingi tillögu um að ríkisstjórninni verði
falið að láta undirbúa aðgerðir og fram-
kvæmdaáætlanir til sex ára sem hafi það að
markmiði að ná fram launajafnrétti
kynjanna. Beita á ákvæðum jafnréttislaga um jákvæða
mismunun, að undangenginni rannsókn á launamun
kynjanna og öðrum þáttum launakjara. Lagt er til að
gerðar verði tvær framkvæmdaáætlanir, annarsvegar
fyrir opinberan vinnumarkað og hins vegar fyrir al-
mennan vinnumarkað, sem unnar skulu í samráði við
aðila vinnumarkaðarins og Samband íslenskra sveitar-
félaga. Vinna á samkvæmt tímasettri aðgerðaáætlun.
Gott fordæmi hjá Reykjavíkurborg
Sérstaklega er kveðið á um það í jafnréttislögum að
sérstakar tímabundnar aðgerðir, sem auki möguleika
kvenna eða karla á tilteknum sviðum samfélagsins,
gangi ekki gegn jafnréttislögum. Þetta ákvæði hefur
verið í lögum frá árinu 1991 og til þess ætlað að beita
sérstökum tímabundnum aðgerðum til að rétta hlut
kvenna jafnt sem karla á tilteknum sviðum samfélags-
ins. Full ástæða er til að beita ákvæði jafnréttislaga um
sértækar tímabundnar aðgerðir þegar í um 40 ár hafa
verið í gildi lög sem ekki hafa verið virt er banna launa-
mun kynjanna fyrir jafnverðmæt og sambærileg störf.
Á það ber líka að líta að það eru ekki síst hagsmunir
fjölskyldna og heimila að konur njóti jafnræðis
launakjörum á við karla fyrir sömu störf. Ein l
nefnd hefur verið er að útfæra í kjarasamningu
ákveðinn hluti þeirra heildarfjárhæðar sem va
kjarabóta renni sérstaklega til að jafna laun ka
kvenna. Má í því sambandi benda á að árangur
Reykjavíkurborg náði í því að draga úr kynbun
launamun kynjanna úr 15,5% á árinu 1995 niðu
árið 2001 var vegna víðtækra aðgerða á mörgu
um í senn. Má þar nefna kjarasamningagerð þ
sérstök áhersla var lögð á hækkun launa í hefð
bundnum kvennastörfum (kvennapottar), mar
aðar samræmingaraðgerðir í kjarasamningum
stakar uppbætur til borgarstofnana með hátt h
kvenna í hefðbundnum kvennastörfum o.fl.
Launajafnrétti kynjanna órafjarr
Allt frá setningu fyrstu jafnréttislaganna ha
ákvæði verið skýr um að greiða skuli konum og
um jöfn laun og þau njóta sömu kjara fyrir jafn
verðmæt og sambærileg störf. Afdráttarlaust
fram í gildandi jafnréttislögum að með launum
við almennt endurgjald fyrir störf og hvers kon
frekari þóknun, beina og óbeina, hvort heldur
hlunnindagreiðslum eða með öðrum hætti, sem
vinnurekandi greiðir starfsmanni sínum fyrir v
hans. Þótt margvíslegur árangur hafi náðst í ja
Aðgerðir til að ná fram
Eftir Jóhönnu Sigurðardóttur
H
INN öflugi og áhrifamikli stuðnings-
mannahópur stofnunar sambandsríkis
Evrópu vonar nú að drög að stjórn-
arskrá Evrópusambandsins verði sam-
þykkt óbreytt. Í drögunum er ítrekað að
stefnt sé í átt að meiri samruna aðildarríkjanna. Ein-
hverjir hrósuðu sigri þegar dregið var úr styrkleika
orðalagsins um samrunann. Töldu jafnvel að orðalags-
breytingin þýddi að sambandsríki Evrópu væri ekki á
stefnuskránni. Giscard d’Estaing, fyrrverandi forseti
Frakklands og sá sem stýrði smíði stjórnarskrárdrag-
anna, sagði að engin ástæða væri til að fagna orðalags-
breytingunni. Hún hefði bara verið gerð vegna þess að
orðalagið mæltist illa fyrir í Bretlandi og í nokkrum öðr-
um ríkjum. Eða í þeim löndum þar sem lítil stemmning
er fyrir einhvers konar Bandaríkjum Evrópu. Orðalagið
var mildað til að auðvelda stjórnvöldum í Bretlandi og
víðar að lauma stjórnarskránni í gegn. Hin undirliggj-
andi stefna var sú sama að sögn Giscard d’Estaing.
Gott plott!
Í þessari hugsun gamla forsetans kemur skýrt fram
snilldarfléttan í Evrópusamrunanum. Hún er að búa til
sambandsríki án þess að íbúarnir fatti það. Beit
tæknilegum röksemdum fyrir samruna á nýjum
um. Þess er ætíð gætt að nefna að nýjar hugmy
styrki aðildarríkin og auki lýðræðið. En hið gag
gerist á meðan. Vald hefur runnið frá aðildarrík
til stofnana Evrópusambandsins jafnt og þétt u
skeið. Neitunarvald aðildarríkjanna er nú á hrö
anhaldi. Á flótta undan ákvörðunum byggðum á
hluta aðildarríkja. Þetta er stundum kallað lýðr
Evrópusambandinu, enda þótt hugmyndin með
neitunarvaldsins sé að einstakar þjóðir, sérstak
smáþjóðir með hagsmuni sem hinum stærri þyk
ilfjörlegir, séu ekki að þvælast fyrir hinum dása
óumflýjanlega samruna. Og eftir því sem meira
færist í hendur Evrópusambandsins eykst fjarl
íbúana við ákvarðanir um þeirra málefni. Með þ
verður Evrópusambandið stórveldi sem getur b
um birginn. Þetta er gott plott!
Þjóðaratkvæðagreiðslu-vesenið
Þjóðaratkvæðagreiðslur eru sérstakur þyrni
um Evrópusambandsins. Hitt er miklu betra, að
íbúana einskis um nýjar hugmyndir um framsal
Evrópuríki renna sam
Eftir Birgi Tjörva Pétursson
SHIRIN EBADI OG
ALGILDI MANNRÉTTINDA
Ákvörðun norsku Nóbels-nefndarinnar um að veita ír-anska lögfræðingnum Shirin
Ebadi friðarverðlaun Nóbels er
mikilvæg viðurkenning fyrir þá,
sem berjast fyrir frelsi og mann-
réttindum í löndum íslam, ekki sízt
þá sem berjast fyrir réttindum
kvenna og barna.
Ebadi hefur verið óþreytandi í
baráttu sinni fyrir mannréttindum
og lýðræði í heimalandi sínu. Hún
var ein fyrsta konan, sem skipuð
var í dómarasæti á keisaratíman-
um, en var lækkuð í tign þegar
klerkastjórnin komst til valda og
gerð að aðstoðarmanni dómara.
Síðar gerðist hún verjandi andófs-
manna og kvenna, sem töldu sig
órétti beittar og hóf kennslu við há-
skólann í Teheran. Hún hefur ritað
margar bækur, m.a. um mannrétt-
indamál í Íran.
Tvennt hefur staðið upp úr í mál-
flutningi hennar. Annars vegar er
barátta fyrir réttindum kvenna og
barna, sem víða eru fótum troðin í
löndum múslíma. Hún gerðist t.d.
lögmaður móður stúlku, sem var
myrt af föður sínum og stjúpbróð-
ur, en í Íran er ekki hægt að sak-
sækja föður fyrir dráp á eigin
barni. Hins vegar hefur hún alla tíð
lagt áherzlu á að lýðræði og mann-
réttindi séu engan veginn ósam-
rýmanleg íslam; þvert á móti hefur
hún gagnrýnt þá, sem nota trúna
sem skálkaskjól til að traðka á
mannréttindum.
Þannig er val Nóbelsnefndarinn-
ar skýr stuðningur við það viðhorf,
að mannréttindi séu algild en ekki
afstæð og háð menningarheimum
og trúarbrögðum. Hvorki geta
vestrænir gagnrýnendur íslam sagt
að mannréttindi og lýðræði þrífist
einfaldlega ekki í löndum múslíma,
né heldur geta stjórnvöld í þessum
ríkjum haldið því fram að hug-
myndir um mannréttindi á borð við
kvenfrelsi og tjáningarfrelsi eigi
ekki við í hugmyndaheimi íslam.
Með áherzlu sinni annars vegar á
að íslamstrú sé í raun uppspretta
hugmynda hennar um mannréttindi
og lýðræði og hins vegar höfnun á
hvers konar íhlutun erlendra ríkja í
deilur umbótasinna og bókstafs-
trúarmanna í Íran hefur Shirin
Ebadi komizt hjá því að þaggað
yrði niður í henni eins og svo mörg-
um öðrum mannréttindafrömuðum í
Íran. Hins vegar hafa stjórnvöld
reynt að gera henni ýmsa skrá-
veifu. Fyrir þremur árum var hún
fangelsuð í nokkrar vikur fyrir að
dreifa segulbandsupptöku, þar sem
meðlimur öfgasveita bókstafstrú-
aðra múslíma játaði ofbeldisverk
gegn umbótasinnum.
Friðarverðlaun Nóbels hafa
stundum verið veitt fólki, sem unn-
ið hefur mikla sigra; staðið á rúst-
um kúgunarríkja eða undirritað
friðarsamkomulög. Shirin Ebadi
hefur enn ekki unnið sína sigra,
hún er þátttakandi í harðnandi
átökum umbótasinna og klerka-
veldisins í Íran, sem ekki sér fyrir
endann á. Vonandi verða Nóbels-
verðlaunin til að styrkja hana og
skoðanasystkin hennar, ekki bara í
Íran heldur víðar um hinn íslamska
heim, í baráttu sinni og gera það
líklegra að sigur vinnist í þeirri
baráttu.
OF MIKIL BJARTSÝNI
Á morgunfundi Íslandsbanka sl.föstudag varaði Bjarni Ár-
mannsson, forstjóri bankans, við
ákveðnum hættum, sem hann taldi
geta verið til staðar við upphaf nýrr-
ar uppsveiflu í efnahagsmálum og
sagði:
„Ég held, að stærsta ógnunin séum
við sjálf. Að við ætlum okkur um of og
trúum um of á eigin getu. Það ríki of
mikil bjartsýni og það verði of mikil
ásókn í vöxt. Það er eitthvað, sem
þarf að hemja og stýra.“
Það er ástæða til að taka eftir þess-
um orðum. Nú þegar hafa byggzt upp
miklar væntingar um betri tíð á
næstu árum m.a. vegna hinna um-
fangsmiklu framkvæmda á Austur-
landi. Þótt sjá megi merki um bata er
veruleikinn hins vegar sá, að efna-
hags- og atvinnulíf landsmanna er
ekki komið á fljúgandi ferð, þótt
margir hafi það á tilfinningunni að
svo sé. Af þeim sökum hefur fólk
kannski vissa tilhneigingu til að eyða
strax þeim ávinningi, sem talinn er
framundan en er ekki kominn á
hendi.
Það er ekkert nýtt, að við Íslend-
ingar missum stjórn á okkur í upp-
sveiflum í efnahagslífi. Segja má, að
það gerist aftur og aftur og niður-
staðan verði alltaf sú sama; við ætl-
uðum okkur of mikið og sitjum uppi
með afleiðingar þess um skeið.
Með orðum sínum er Bjarni Ár-
mannsson augljóslega að hvetja til
þess, að við göngum hægt um gleð-
innar dyr og förum varlegar að þessu
sinni en við höfum yfirleitt gert áður,
þegar við sjáum fram á betri tíð.
Það er skynsamleg ráðgjöf. Lík-
urnar á því, að ný uppsveifla í efna-
hags- og atvinnumálum geti orðið
varanlegri en áður og skili þjóðinni
meiru byggjast m.a. á því að við
kunnum okkur hóf. Það er ástæðu-
laust að eyða nú þegar öllum þeim
ábata, sem við gerum okkur vonir um
á næstu árum. Það er líka ástæðu-
laust að eyða öllum ávinningi næstu
ára, jafnvel þótt hann verði að veru-
leika.
Afkoma þjóðarinnar er orðin svo
góð og lífskjör langflestra einstak-
linga, að það kann vel að vera að við
séum að komast á sama stig og
frændur okkar Norðmenn, sem hafa
safnað miklum sjóðum fyrst og
fremst vegna olíugróðans en einnig
vegna þess, að þeim hefur tekizt að
halda skynsamlega á málum.
Er ekki kominn tími til að við fylgj-
um í fótspor þeirra að þessu leyti?