Tíminn Sunnudagsblað - 24.10.1965, Blaðsíða 15

Því hét þá 27. hver maður í Húna-
vatnssýslu, en hinar norðlenzku sýsl-
urnar stóðu svo vel í ístaðinu, að
hlutfall Norðlendinga varð jafnvel
enn hærra en í hinum nöfnunum
tveim. Eyfirðingar voru hvergi fremst
ir í flokki, en tóku öllum
þessum nöfnum tveim höndum, líkt
og þeir ættu bágt með að gera upp
á milli þeirra. Mörg nöfn, sem skipa
mætti í þennan flokk, þótt ekki reynd-
ust þau þeim jafnsigursæl, höfðu
mikinn framgang norðan lands.
Þannig gazt Þingeyingum svo vel að
nöfnum eins og Jakob, Jónatan og
Jósef, að sem næst hundraðasti hver
Þingeyingur hét hverju þessara nafna
um sig um miðbik nítjándu aldar, og
var þó önnur sýsla, Húnaþing, fremst
í flokki um tvö þeirra eins og síðar
verður drepið á.
Dönsku konunganöfnin kröfðust
einnig síns réttar um þetta ley.ti.
Kristján var nafn, sem ávaxtaðist svo
vel, að þeim, sem það báru, fjölg-
aði sjötugfalt á hundrað og fimmtíu
árum — úr níu í 627. Þó er sú
tímasetning of rúm til þess að gefa
rétta hugmynd um skjótan viðgang
þessa nafns, því að það komst ekki
í tízku fyrr en með nítjándu öld-
inni. En frumkvæðið norðlenzka er
ótvírætt. Þingeyingum var mest
kappsmál að eignast lítinn Kristján
í vöggu, og svo fast sóttu þeir þetta,
að upp úr miðri öldinni hét svo 19.
hver Þingeyingur. Eyfirðingar fylgdu
fast í slóðina, en vesturhéruðin slógu
slöku við, svo að ekki var alveg helm-
ingur allra Kristjána á Norðurlandi.
Fólkið í byggðarlögum umhverfis
Breiðafjörð hljóp undir baggann.
Friðrik átti örðugra uppdráttar, þótt
svo héti konungur landsins í þrjátíu
ár, er nafnbreytingarnar voru hvað
örastar. Hér voru Eyfirðingar drýgst-
ir með góðu atfylgi Þingeyinga og
Skagfirðinga. Friðrikar losuðu því
tvö hundruð við lok tímabilsins, þar
af tæpur helmingur norðan lands.
Skaftfellingar létu sem fyrr nýjung-
arnar lönd og leið og fóstruðu eng-
an Friðrik, en sá skakki var veginn
upp í ísafjarðarsýslu og Gullbringu-
og Kjósasýslu.
Hans og Valdimar voru tíðast nöfn
í Þingeyjarsýslu — hið síðara þó enn
hlutfallslega harla fágætt. Davíð hafði
langmest gengi í Húnaþingi, Eyja-
firði og Þingeyjarsýslu. Lárus var
talsvert tíðkað um vestan vert Norð-
urland. Júlíus, Ágúst og Anton voru
enn fágæt nöfn, en forystan í hönd-
um Eyfirðinga, og Kristinn þekktist
varla nema norðan lands og tveir
fimmtu allra. sem svo hétu, voru
Eyfirðingar.
Gamalgróin nöfn af útlendum upp-
runa, sem fjölgaði til mikilla muna
á þessu skeiði, fóru sínar götur. Þó
var Pétur orðið hlutfallslegra tíð-
ara nafn í Skagafirði en annars stað-
ar á landinu um miðja nítjándu
öld, enda þótt fleiri nafnberar væru
í Gullbringu- og Kjósarsýslu. Nálega
helmingur allra Benedikta var þá
á Norðurlandi, þótt Þingeyingar og
Húnvetningar nytu þar lítils styrks
úr Skagafirði og Eyjafirði, og Egg-
ertar voru flestir í Húnaþingi.
Stefán var líka orðið ákaflega títt
nafn norðan lands um þessar mundir,
miklu tíðara en vestan lands og
sunnan. En þó fengu Norðlendingar
þar ekki att kappi við Múlsýslunga,
sem höfðu á að skipa 136 Stefánum
af 533 á öllu landinu. Tómas og
Filippus voru nöfn Rangæinga, enda
stóðu þau þar á gömlum merg, eink-
um hið síðar talda.
XVIII.
Við lítum þessu næst á nöfn kvenna
og verðum þess fljótt áskynja, að
þau hafa tekið viðlíka breytingum
og nöfn karla: Útlendum kvenna-
nöfnum hefur fjölgað stórlega, og þar
eru sömu héruðin fremst í flokki:
Austan vert Norðurland, Húnavatns-
sýsla, Vestfjarðakjálkinn, Snæfellsnes
og Gullbringu- og Kjósarsýsla. En
jafnframt er tekið að bóla á öðru:
Það er farið að breyta nöfnum karla
í kvennanöfn með nýjum ending-
um. Þar hafa ísfirðingar gengið á
undan, og Snæfellingar og Barðstrend
ingar fylgt í fótspor þeirra.
Nokkuð ber þó á hinu sama í Þing-
eyjarsýslu og Eyjafirði, og í tveim-
ur tilvikum eru Múlsýslungar lang-
fremstir í flokki. Slíkt þekkist tæp-
ast enn á Suðurlandi um miðja nítj-
ándu öld og í Skagafirði og á stór-
um svæðum vestan lands tíðkast þetta
mjög lítið.
Víkjum fyrst að þeim nöfnum,
sem auðsjáanlega hafa verið tekið
upp að erlendri fyrirmynd. Árið 1855
eru Maríur í landinu orðnar384,
meira en helmingur þeirra norðan
lands. Breyting er. mikil og gagn-
ger frá 1703. Soffíur, sem nokkrar
voru 1703, eru orðnar 185. Ríflega
hundrað eru norðlenzkar, þar af 46
í Eyjafirði og 26 í Þingeyjarsýslu.
Eina héraðið utan Norðurlands, þar
sem verulega kvað að þessu nafni,
var Gullbringu- og Kjósarsýsla. Jak-
obínur, sem engar voru til í landinu
árið 1703, eru líka orðn-
ar rúmar sextíu — yfir helmingur
norðan lands og tuttugu og fjórar
í Þingeyjarsýslu einni. Augljóst er,
að þetta nafn hefur verið tekið upp
að erlendri fyrirmynd, en ekki Ieitt
af Jakobsnafni hérlendis, fyrr en þá
seint á þessu tímabili. Annar nýgræð-
ingur er Júlíana, en svo heita orðið
66 konur, nálega fjórði hlutinn í
Húnavatnssýslu og sem næst helming-
ur á Norðurlandi öllu. í Húnavatns-
sýslu og Skagafirði hefur enn eitt
óþekkt nafn, Elinborg, flætt yfir sveit-
ir. Þær konur, sem svo heita, eru
rúmar sextíu á landinu, átján í Húna-
þingi og tíu í Skagafirði og fjórar
í Þingeyjarsýslu, og þar að auki tefla I
ísfirðingar og Snæfellingar fram átta
hvorir. Elísabet er líka orðið algengt
nafn, nafnberar nálega tvö hundruð,
en Þó að þriðjungur þeirra sé á
Norðurlandi, þar af nálega þrjátíu í
Húnavatnssýslu einni, hafa ísfirðing- |
ar ótvíræða forystu. Enn meira hefur j
Jóhönnum n)ölgað — úr rúmum þrjá- j
tíu í 635. Ekki er nema tæpur þriðj- )
ungur þeirra norðan lands, enda við
ramman reip að draga: Þetta var
nafn, sem Barðstrendingar og ísfirð-
ingar höfðu helgað sér og Snæfell-
ingar og Dalamenn höfðu einnig dá-
læti á, enda hafði þetta nafn komið
tiltölulega mjög snemma til sögu við
norðan verðan Breiðafjörð.
Öðru máli gegndi um KrisDönur,
sem áður voru engar til: Rífur fjórð-
ungur af 169 Kristjönum á landinu
var í Þingeyjarsýslu einni og nálega
jafnmargar í hinum sýslunum norð-
lenzku. Má vera, að þar gæti þess,
hve Kristjánar voru orðnir margir í
Þingeyjarsýslu og menn hafi verið
komnir upp á lag með að brevta því
karlmannsnafni i kvenmannsnafn.
Yfir tók þó, hve Önnum hafði fjölg-
að, enda hefur það nafn vafalaust
verið að sækja á alla átjándu öldina.
Árið 1703 voru Önnur 264. er. 869 ár-
ið 1855. Forysta Norðurlands ei þar
ótvíræð, en ekki beinlínis vfirgiræf-
andi: Tillag þess er 334 nafnberar.
En auk þessa voru nú í upp 'ehngu
Hansínur og Jensínur. Ágústur og
Ágústínur og margt fleira a þvi tagi,
og er framlag ísfirðinga og Snæfell-
inga þar jafnmest. en Gullbringu-
og Kjósarsýslu leggur talsvert að
mprkum, ásamt austurhéruðum Nnrð-
urlands.
En nú er komið að þeirn nöfn-
um, sem að líkindum eru íslenzk
smíði, þótt auðvitað geti vafi leik-
ið á um mörg, svo sem þau, sem dreg-
in eru af karlmannsnöfnunum Páll
og Pétur Það er bersýnilegt. að nöfn
eins og Jóhanna, Kristjana og Jakob-
ína, fengin hingað í öndverðu frá
Danmörku, hafa komið landsmönn-
um á sporið. Og svo sem eðlilegt er
og við mátti búast, kveður í upphafi
mest að því, að algengustu karl-
mannsnöfnunum sé breytt í nöfn á
stúlkur. (Jm þessa nýbreytni et frum-
kvæðið ekki í höndum Norðlendinga
þótt þeir eigi þátt í henni.
Ein kona á landinu hét Jóná árið
1703. Árið 1855 eru Jónut þó ekki
orðnar nema tuttugu og fimm, og
það er glöggt, hvar þessi nýjung í
nafngiftum hefur mestan framgang:
Sex eru í ísafjarðarsýslu, sjö í Barða-
strandarsýslu, sjö í Eyjafirði og Þing-
eyjarsýslu. En menn eru fálmandi
enn. Á Snæfellsnesi og Húnavatns-
sýslu eru þó nokkrar Jóneur Jón-
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
975