Íslendingaþættir Tímans - 22.03.1975, Blaðsíða 15

Þorbjörn ólafsson
frá Hraunsnefi.
Þeim fækkar nú óðum gömlu Norð-
dælingunum, sem settu sinn sérstæða
svip á „dalinn” okkar fagra i upphafi
þessarar aldar og á árunum eftir fyrri
heimsstyrjöld. 1 byrjun þessarar aldar
var Norðurárdalur i Mýrasýslu talin
ein harðbýlasta sveit i Borgarfirði.
Þar rikti vetrarriki mikið, en engum
mun samt hafa dulizt, að náttúrufeg-
urð er þar stórbrotin. Afskekkt hefur
þessi fagra sveit verið ef miðað er við
samgöngur um siðustu aldamót, en
með batnandi vegagerð og breyttum
aðstæðum munu skoðanir manna hafa
snúizt á annan veg i þessu sambandi á
siðari árum. Nú er Norðurárdalurinn i
alfaraleið.
Þekktur bóndi i Norðurárdal, sem
jafnframt var góður hagyrðingur, orti
eftlrfarandi visu eftir siðustu alda-
mót:
Norðurárdalur, næsta er svalur
frammi,
engar meyjar una þar,
allt eru gamlar kerlingar.
Vissulega er oft næðingssamt i
Norðurárdalnum, en á fáum stöðum á
lslandi er meiri náttúrufegurð og það
voru þrautseigir og dugandi menn,
sem bundu tryggð við þessa harðbýlu
sveit i upphafi þessarar aldar. Einn
þeirra var Þorbjörn Ólafsson bóndi á
Hraunsnefi, sem var burtkallaður
eftir sitt langa lifshlaup þann 28. janú-
ar sl.
Þorbjörn fæddist á Steinum i Staf-
holtstungum þann 14. marz árið 1884
og var þvi á 91 aldursári þegar hann
lézt. Foreldrar hans Guðrún Þórðar-
dóttir og Ólafur ólafsson voru þá i
vinnumennsku á Steinum. Skömmu
siðar fluttu þau að Desey i Norðurár-
dal og þar mun Þorbjörn hafa alizt upp
að mestu. Systkini Þorbjarnar voru
alls 10 og voru þau i Borgarfirði jafnan
nefnd „Deseyjarsystkinin”. 011 voru
þau gervileg og gædd miklum mann-
kostum. Systkini Þorbjarnar voru: El-
in húsfreyja á Háreksstöðum i Norður-
árdal, Halldór bóndi i Tjaldanesi i Döl-
um, Þórður bóndi á Brekku i Norður-
árdal, Þorbergur rakari, nú búsettur á
Akureyri, Jórunn húsfreyja á Hamra-
hóli i Holtum, Kristin, sem dó ung,
Ástriður, húsfreyja á Selfossi, Ólafur
kristniboði, þjóðkunur maður, Helga
búsett i Danmörku, en yngstur er Al-
bert, skólastjóri og rithöfundur, bú-
settur i Noregi.
Ungur að árum fór Þorbjörn að
heiman og hóf búskap á Hraunsnefi i
Norðurárdal árið 1906 aðeins 22ja ára
íslendingaþættir
aö aldri. Hann mun þá hafa verið
yngsti bóndinn i sveitinni. Arið 1908
kvæntist hann eftirlifandi konu sinni
Guðnýju Bjarnadóttur frá Geirakoti i
Flóa, glæsilegri konu, sem er gædd
miklum mannkostum. Þau eignuðust
þrjár mannvænlegar dætur, en þær
eru: Stefania gift Friðriki Þórðarsyni
framkvæmdastjóra, Olga, gift
Kristjáni Gestssyni afgreiðslumanni i
Borgarnesi og Svava, sem er skrif-
stofustúlka i Þjóðleikhúsinu, en henn-
ar maður var Jóhann Bernhard rit-
stjóri, látinn fyrir nokkrum árum.
Um margra ára skeið var Hrauns-
nes i Norðurárdal endastöð á bilvegi
frá Reykjavik til Akureyriar. Þegar
akvegi bifreiða lauk tóku gömlu is-
lenzku reiðvegirnir við, fram Norður-
árdal — yfir Holtavörðuheiði, og til
Norðurlands. Oft var þvi gestkvæmt
hjá hinum ungu hjónum á Hraunsnesi i
upphafi búskaparferils þeirra. Marg-
an hraktan ferðamann bar þar að
garði frá Norðurlandi, en öllum var
þeim tekiðaf míkillihlýju og gestrisni.
Þar átti húsfreyjan einnig sinn stóra
þátt að. Þorbjörn átti á þeim árum
ágæta hesta og þurfti oft að veita
ferðamönnum aðstoð stutta eða langa
bæjarleið allt eftir aðstæðum. Hús-
bóndinn taldi aldrei eftir sér sporin og
margar ferðir fór hann i vondum veðr-
um með ferðamönnum um langan veg.
Sá, sem þetta ritar minnist þess, að
hanri hóf sina fyrstu skólagöngu á
heimili þeirra hjóna aðeins átta ára að
aldri. Þá var farskóli fyrir „niður-dal-
inn” eins og svo var nefnt á Hrauns-
nefi.Það tók þrjá stundarfjórðunga að
l^bba i skólann og þótti stuttur gangur
á þeim árum, jafnvel þótt ungursvein-
stauli ætti i hlut. Eftir nær hálfa öld
minnist ég þessarar fystu skólagöngu
minnar og alls aðbúnaðar húsráðenda
á skólastaðnum með miklu þakklæti.
Þorbjörn og Guöný voru á vissan hátt
foreldrar okkar. Húsfreyjan hlý og
elskuleg og reyndi að gera allt fyrir
okkur, en húsráðandinn glettinn og
hress i anda og lék sér við okkur
krakkana og reyndi að færa allt til
betri vegar þegar ýfingar urðu með
okkur strákunum. Eflaust þætti skóla-
stofan gamla i Hraunsnesi ekki háreist
samanborið við skólastofur i nútima-
skólum, en okkur krökkunum fannst
hún hlýlég og góð. Glatt og gott hjarta-
lag húsráðenda sat þar i fyrirrúmi og
það bætti allt annað upp.
Þorbjörn var mjög söngelskur mað-
ur eins og systkini hans öll, enda hafa
dætur hans allar tekið að erfðum tón-
listarhneigð hans. Ekki átti Þorbjörn
þess kost að fá neina fræðslu i þeim
göfugu fræðum fremur en flestir jafn-
aldrar hans á þeim árum, en fátt mun
hafa glatt hann meira en fögur tónlist.
1 32 ár bjuggu þau Guðný og Þor-
björn á Hraunsnefi miklu myndarbúi.
Þau fluttu i Borgarnes árið 1938 og
byggðu sér þar reisulegt hús. 1 Borg-
arnesi áttu þau heima eftir það. 1 mörg
ár stundaði Þorbjörn þar alls konar at-
vinnu, en að hlúa að gróðri og koma
nýgræðingi til góðrar ræktar var hans
mikla áhugamál. Margir blómagarðar
i Borgarnesi bera þess enn vitni.
Margsinnis heimsótti ég þau hjón
Þorbjörn og Guðnýju i Borgarnesi og
hafði mikla ánægju af þeim fundum.
Alltaf rikti þar sama gestrisnin og
tryggðin við gamla vini og kunningja.
Hugleiknast var honum að ræða um
gamla daga — Um „dalinn” okkar
fagra, Norðurárdalinn og gamla góða
fólkið, sem byggði þessa harðbýlu en
um leið fögru sveit. Einlægt og þétt
var handtak hans og góðlátlegur
kýmnisglampi i augunum.
Siðast bar fundum okkar saman á
liönu ári. Þá var heilsan þrotin, en
samt kveið hann engu. Hann sætti sig
við orðinn hlut og sagði við mig eitt-
hvað á þá leið, að gaman hefði verið að
lifa svo langan dag.
Þorbjörn andaðist á Landspitalan-
um þann 28. jan. sl. eftir stutta legu.
Minningarathöfn um hann fór fram i
Dómkirkjunni þann 7. febrúar. Fagur
og tilkomumikill söngur hljómaði frá
söngstúku kirkjunnar þann dag. Það
hefur að minum dómi glatt minn
gamla vin. Hann var lagður til hinztu
hvildar i Borgarnesi daginn eftir. Hér-
aðið skartaði sinu fegursta þann dag.
Heiðskirt veður svo vel sást til hinna
fögru fjalla, sem hann unni svo mjög.
Borgfirzki drengurinn var aftur kom-
inn heim.
Far þú i friði gamli vinur.
Blessuð sé mining þin.
Klemenz Jónsson.
15