Fréttablaðið - 13.03.2004, Blaðsíða 30

Neyðarlína
sálarinnar
30 13. mars 2004 LAUGARDAGUR
Ástarsorg, þunglyndi, einmana-leiki, sjálfsvígshugleiðingar,
samskiptaerfiðleikar, ofbeldi. Þetta
eru helstu ástæðurnar fyrir því að
fólk á öllum aldri, um allt land, tek-
ur upp símann og hringir í Hjálpar-
síma Rauða krossins. Þar er svarað
allan sólarhringinn, allan ársins
hring, og reynt að lina þjáningar
með því að hlusta og gefa góð ráð.
Á síðasta ári bárust Hjálparsím-
anum um fjögur þúsund símtöl af
ýmsu tagi. Reyndar hringdi síminn
mun oftar en stundum var skellt á.
Það hafa sig ekki allir í að tala í
fyrstu tilraun og slá því á þráðinn
nokkrum sinnum áður en erindið er
borið upp.
Eins og áður sagði eru sjálfsvígs-
hugleiðingar oft ástæða þess að fólk
hringir. Ýmist eru hringjendur
sjálfir í slíkum hugleiðingum eða
hafa áhyggjur af maka, börnum eða
öðrum ástvinum.
En erindindin eru ekki alltaf
svona alvarleg, stundum þarf fólk
bara að tala. Er ekki á höttunum eft-
ir góðum ráðum heldur vantar ein-
hvern sem hlustar. Það eiga nefni-
lega ekki allir vini sem geta hlustað
þegar þörf er á. Þá er gott að geta
hringt í 1717, númer Hjálparsím-
ans.
Nafnleynd á báða bóga
Algjör leynd hvílir yfir símtölun-
um, hringjendur eru ekki spurðir til
nafns né heldur hvaðan þeir
hringja. Að sama skapi gefa þeir
sem svara ekki upp sín nöfn. Þetta
tryggir ákveðna og nauðsynlega
fjarlægð, eyðir tortryggni og eykur
öryggi. Hægt er að hringja úr öllum
símum í 1717 og ekki sést á sím-
reikningum að hringt hafi verið í
númerið. Þjónustan er algjörlega
gjaldfrjáls. Tilgangurinn með
Hjálparsímanum er að vera til stað-
ar fyrir þá sem finnst þeir vera
komnir í öngstræti en vilja þiggja
aðstoð til að sjá tilgang með lífinu.
Margir vilja svara
Reykjavíkurdeild Rauða kross-
ins rekur Hjálparsímann en er í
góðri samvinnu við Landlæknis-
embættið, Landspítala - háskóla-
sjúkrahús og Neyðarlínuna. Nýlega
varð Brynhildur Barðadóttir verk-
efnisstjóri, en hún ber sumsé
rekstrarlega og faglega ábyrgð á
Hjálparsímanum. Hún segir gott að
fá fólk til starfa. „Síðast þegar við
auglýstum eftir sjálfboðaliðum til
að svara í Hjálparsímann sóttu
hundrað manns um. Úr þeim hópi
voru sjötíu og tveir valdir til að fara
á námskeið og það er í gangi núna.“
Nemar í félagsráðgjöf við Háskóla
Íslands eru fjölmennir í þessum
hópi en fólk kemur víða að: „Þarna
er hjúkrunarfræðingur, þroska-
þjálfi, viðskiptafræðingur og
reyndar fólk úr fjölmörgum stétt-
um samfélagsins og á ýmsum aldri.
Sá yngsti er 23 ára og sá elsti 68
ára,“ segir Bryn-
hildur.
Fólk hlýtur
góðan undirbún-
ing áður en það
tekur til við sím-
svörunina, eng-
um er hent út í
djúpu laugina.
„Þetta byrjar á
tveggja kvölda
grunnnámskeiði,
þaðan liggur leið-
in á námskeið í
sálrænni skyndi-
hjálp og svo fer
heil helgi í
kennslu í viðtals-
tækni og notkun
réttra boðleiða.
Að endingu fá ný-
liðar þjálfun frá
sér reyndara
fólki og að þessu
búnu eru þeir
færir í flestan
sjó.“
Eldra fólk oft einmana
Hann hefur mikla reynslu af að
svara í Hjálparsímann og hliðstæð-
ar símalínur. Hefur enda unnið við
það mörg undanfarin ár. Vegna
nafnleyndarinnar sem ríkir á báða
bóga köllum við hann Sigga. Hann
stendur vaktina á næturnar, þegar
mest er að gera. „Það er allur gang-
ur á því hvort margir hringi.
Stundum enginn, stundum mjög
margir. Stundum er mjög rólegt
framan af en svo hringja margir á
milli fjögur og sex.“ Siggi segir
fólk hringja af ólíkum tilefnum.
„Stundum er hreinlega allt að. Fólk
sem neytir fíkniefna glímir t.d. við
alls konar vandamál, unglingarnir
hringja fyrst og fremst vegna erf-
iðleika í samskiptum við forráða-
menn og þeir sem eru eldri eru
daprir, einmana eða í sjálfsvígs-
hugleiðingum.“
Einmanaleiki gerir oft vart við
sig hjá eldra fólki sem býr eitt og
Siggi segir það oft nýta sér þjónustu
Hjálparsímans: „Fólk ber gjarnan
sorg í hjarta vegna makamissis en
vill ekki leggja nema vissar byrðar
á börnin sín. Þá finnst því gott að
geta tjáð sig undir nafnleynd við
einhvern sem það þekkir ekki.“
Ekkert er of smávægilegt
Siggi segir að ekkert vandamál
sé svo smátt í sniðum að ekki sé til-
efni til að hringja ef fólki líður illa.
„Við viljum heyra frá öllum sem
eiga erfitt. Ekki síst unga fólkinu.
Mín reynsla er sú að ungt fólk tekur
ákvarðanir um sjálfsvíg mun hrað-
ar en þeir sem eru eldri. Ástarsorg
getur t.d. ýtt slíkum hugleiðingum
af stað.“
Hann þekkir
mörg dæmi þess
að sambandsslit
ungs fólks marki
djúp spor á sálir
þess: „Það vill
brenna við að
ungt fólk hafi
verið saman í
kannski eitt ár.
Svo vill annað
ljúka samband-
inu en hitt ekki
og þá hefjast hót-
anir: Ef þú ætlar
að hætta með
mér þá geri ég
eitthvað við mig.
Fólk stendur
v a r n a r l a u s t
gagnvart svona
löguðu og hring-
ir til að spyrja
ráða.“
Siggi segir að
starfsfólk og
sjálfboðaliðar
Hjálparsímans geti aðstoðað með
ýmis mál en sumt sé þess eðlis að
ekki verði við það ráðið á þeim bæ.
„Þá flytjum við samtalið yfir á Geð-
svið Landspítalans eða Neyðarlín-
una, eftir því sem við á.“
Réttu spurningarnar
Eins og fyrr var rakið hlýtur fólk
staðgóða þjálfun áður en það sest
við símann og svarar þeim sem eiga
bágt. Óreyndur á erfitt með að átta
sig á hvurs lags ráð hægt er að gefa
eða yfir höfuð hvernig á að koma
fram í símann. „Þetta gengur út á að
fá fólk til að tjá sig. Og til að svo
megi verða beitum við svokallaðri
virkri hlustun sem snýst um að örva
fólk til frásagnar. Við þurfum að
kunna að spyrja réttu spurning-
anna, sýna fullkomið traust og jafn-
vel grínast ef það á við. Raddbeiting
skiptir líka miklu máli. Stundum
þarf fólk líka að gráta og þá leyfum
við því að gera það.“
Siggi segir að grunnmarkmið
Rauða krossins séu höfð að leiðar-
ljósi í starfinu og bera þar hæst
mannúðin, hlutleysið og óhlut-
drægnin.
Reynir á
Eins og nærri má geta reynir það
á að svara erfiðum símtölum frá
fólki sem er t.d. í sjálfsvígshugleið-
ingum. Siggi segir að vissulega taki
hann þau sum inn á sig: „Auðvitað
losnar maður aldrei við alvarleg-
ustu símtölin en við notum hvort
annað mikið, ræðum saman á vakta-
skiptum og njótum handleiðslu ef
svo ber undir. Við getum líka leitað
til sálfræðings en ég hef ekki þurft
að nýta mér það.“ Hann segist búa
að áralangri reynslu af svona sam-
skiptum og sé því betur í stakk bú-
inn en margir aðrir til að takast á
við erfiðleika. „Skrápurinn má þó
aldrei verða of harður, þá þarf mað-
ur að endurskoða sín mál.“ Hann
segir alla ganga til verka vitandi
það að aldrei verði öllum bjargað.
„Stundum er myrkrið svo ofboðs-
lega svart að við fáum litlu sem
engu áorkað.“
Langaði að hjálpa öðrum
Hún hefur stutta reynslu að baki
við að svara í Hjálparsímann. Við
köllum hana Siggu. „Mig langaði til
að gera eitthvað fyrir aðra án þess
að bera það sérstaklega á torg,“ seg-
ir hún. „Ég var í námi með vinnu og
eftir að því lauk hafði ég tíma af-
lögu sem ég vildi nýta í þágu ann-
arra.“ Sigga vinnur í banka og hefur
kynnst ýmsum vandamálum fólks í
gegnum starf sitt. „Ég verð oft vör
við að margt hvílir á fólki og veit að
margir þurfa að létta á áhyggjum
sínum með því að tala við einhvern
sem það þekkir ekki.“ Henni líður
vel yfir að finna að hún geti látið
fólki líða ögn betur með því að
hlusta á það og veita þau ráð sem
möguleg eru. „Mörgum er mikill
léttir af að tala um hlutina og svo er
gott að geta bent fólki á færar leiðir
út úr vanda.“
Gott og gefandi
Sigga er ýmsu vön úr vinnunni
og segir að símsvörunin í Hjálpar-
símann hafi ekki reynt of mikið á
sig: „Það hefur ekkert komið upp
sem hefur gengið mjög nærri mér,
sem betur fer.“ Og hún segir nám-
skeiðin hafa gert sér gott. „Ég held
að það sé bæði gott og gefandi fyrir
alla að ganga í gegnum þessi nám-
skeið. Þau auka skilning og víkka
hugsunina.“ Fólk hefur rætt um alls
konar vandamál í samtölum við
Siggu en hún segist ekki hafa feng-
ið símtöl frá fólki í sjálfsvígshug-
leiðingum. „Þetta hafa frekar verið
samtöl við fólk sem hefur áhyggjur
af ástvinum sínum. Áhyggjur af að
þeir kunni að taka upp á einhverju
slæmu.“
Brynhildur verkefnisstjóri seg-
ir að álagið á Hjálparsímann sé
mest á kvöldin og að næturlagi. „Á
þessum tímum sólarhringsins er
langmest að gera,“ segir hún.
„Fólk virðist ekki hringja yfir há-
bjartan daginn.“ Hún segir að tals-
vert álag sé um hátíðir enda fari
þær illa í marga og eins megi
merkja aukið álag þegar tiltekin
málefni séu ofarlega á baugi í
samfélagsumræðunni: „Ef t.d.
mikið er rætt um einelti eða þung-
lyndi í fjölmiðlum merkjum við
það í fjölgun símtala.“
bjorn@frettabladid.is
Á síðasta ári bárust um fjögur þúsund símtöl í
Hjálparsíma Rauða krossins. Vandamálin sem
fólk vill ræða um í skjóli nafnleyndar eru af öll-
um stærðum og gerðum, allt frá ástarsorg til
meiriháttar ofbeldis og sjálfsvígshugleiðinga.
Mikil eftirsókn er eftir því að fá að starfa við
hjálparsímann og færri komast að en vilja.
BRYNHILDUR BARÐADÓTTIR
„Síðast þegar við auglýstum eftir sjálfboða-
liðum til að svara í Hjálparsímann sóttu
hundrað manns um,“ segir Brynhildur. „Úr
þeim hópi voru sjötíu og tveir valdir til að
fara á námskeið og það er í gangi núna.“
MARGS KONAR ERFIÐLEIKAR
„Stundum er hreinlega allt að,“ segir Siggi. „Fólk sem neytir fíkniefna
glímir t.d. við alls konar vandamál, unglingarnir hringja fyrst og
fremst vegna erfiðleika í samskiptum við forráðamenn og þeir sem
eru eldri eru daprir, einmana eða í sjálfsvígshugleiðingum.“
SVARAÐ Í SÍMA
„Mig langaði til að gera eitthvað fyrir aðra
án þess að bera það sérstaklega á torg,“
segir Sigga. „Ég var í námi með vinnu og
eftir að því lauk hafði ég tíma aflögu sem
ég vildi nýta í þágu annarra.“