Tíminn - 15.07.1983, Síða 8

a
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gtsli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gislason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorri Magnússon. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinrt Þórarinsson, Elías Snæiand Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrimsson.
Umsjónarmaður Helgar-Tímans: Atli Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, Guðmundur Sv. Hermannsson, Guðmundur
Magnússon, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristin Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (íþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir, Þorvaldur Bragason. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir.
Prófarkir: Kristín Þorbjarnardóttir, María Anna Þorsteinsdóttir, Sigurður Jónsson.
Ritstjórn skrifstofurog auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavík. Sími: 86300. Auglýsingasimi
18300. Kvöldsímar: 86387 og 86306.
Verð í lausasölu 18.00, en 20.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 230.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
Förum varlega með
orkulindir íslands
■ Síðastliðinn þriðjudag birtist hér í blaðinu mjög athygl-
isverð grein eftir Ingvar Gíslason fyrrv. menntamálaráð-
herra. Greinin fjallar um framtíðarhorfur í orkumálum og
atvinnuþróun-
Á síðustu áratugum hefur verið lagt mest kapp á það hjá
flestum þjóðum að auka hagvöxtinn og stuðla þannig að
bættum lífskjörum. En allt tekur enda og nú er það
spurningin, hvort ekki er komið á leiðarenda-
Um þettasegir m.a. í grein Ingvars Gíslasonar áþessaleið:
„Hinu er ekki að leyna, að á undanförnum árum hefur farið
að gæta efasemda meðal vísindamanna og rithöfunda um þá
möguleika, sem mannkynið hefur til stórstígra framkvæmda
og hagvaxtar. Vísindamenn og rithöfundar hafa m.ö.o. leyft
sér þann „munað“ að vera svartsýnir á framfarirnar, ekki af
því að þeir séu á móti framförum, heldur af því að þeir sjá
ekki að það sé hægt öllu lengur að byggja framfarir á þeim
forsendum, sem gilt hafa síðustu mannsaldra. Framfarir á 19.
og 20. öld hafa byggzt áþróaðri véltækni, mikilliorkunotkun,
ódýru hráefni og ýmiss konar stóriðjurekstri. En nú er svo
komið að helztu orkulindir heims er að þrjóta, hraéfni gengur
til þurrðar og stóriðjan, sem yfirleitt er rekin á vegum
alþjóðlegra auðhringa, sem virða hvorki landamæri né
þjóðerni, er af ýmsum ástæðum óæskileg og ekki eftirsóknar-
verð, ef hægt er að komast hjá henni. Kjarnorka í þágu
atvinnulífs er gervihugsjón enn sem komið er.“
Ingvar Gíslason vitnar síðan í grein eftir einn helzta
sérfræðing á þessu sviði, Augusto Forti, forstjóra raunvís-
indadeildar menningar- og vísindastofnunar Sameinuðu
þjóðanna (UNESCO). Ingvar Gíslason rekur efni hennar og
segir að lokum:
„Þessi stutta greinargerð heimsþekkts ráðgjafa í raunvís-
inda- og iðnaðarmálum þarf ekki frekari skýringar við. Það
er augljóst, hvað um er að ræða:
1. Fólksfjölgun heimsins mun á næstu áratugum fyrst og
fremst eiga sér stað í þriðja heiminum. í Evropu verður
hlutfallsleg fækkun.
2. Orkan er að ganga til þurrðar í heiminum. Kjarnorkan
gefur litlar vonir. Hráefni eru einnig af skornum skammti.
3. Verði ekki komið á skynsamlegri samvinnu milli
iðnríkja og ríkja þriðja heimsins, getur slegið í alvarlega
brýnu, þegar fram í sækir.
4. Iðnþróun í núverandi skilningi er að komast á
leiðarenda. Stóriðjustefnan virðist almennt vera að ganga sér
til húðar.
5. Vistfræði („umhverfismál“ í víðasta skilningi) er undir-
stöðugrein vísinda eins og nú er komið.
6. Lifnaðarhættir Vesturlandabúa, sem byggjast á orku-
sóun og eftirsókn eftir munaði, hljóta óhjákvæmilega að
breytast, þar sem hvorki verða til orku- né hráefnalindir né
fé til þess að halda uppi slíkum lifnaðarháttum. Hvernig ætlar
fólk að búa sig undir þá breytingu?“
Grein sinni lýkur Ingvar Gíslason með þessum orðum:
„Það kann að vera að ýmsum þyki langsótt að spár af þessu
tagi gildi um íslendinga. Og vonandi erum við undanþegnir
alvarlegustu horfum í þessu efni. En íslendingar mega ekki
loka augunum fyrir því, sem kann að gerast í öðrum löndum.
Augljóst er að orkulindir íslendinga verða þeim mun
dýrmætari sem orkulindir annarra þjóða (kol, olía) ganga til
þurrðar. Því má ekki rasa um ráð fram, hvað varðar almenna
stefnu og einstakar aðgerðir í orkumálum. Ganga má út frá
því að eftirspurn eftir íslenzkri orku fari vaxandi á næstu
áratugum, eða öllu heldur ásókn í að nýta orkuauðinn með
sem beztum kjörum. Þess vegna ber íslendingum að fylgjast
með alþjóðlegum umræðum um orkumál og atvinnuþróun og
vera í hvívetna vel heima í þessum málum og vel á verði um
hagsmuni sína, ekki sízt gagnvart ásókn erlendra auðhringa
í íslenzka orku. í henni er ávallt mikil hætta fólgin.“
Undir þessi varnaðarorð ber vissulega að taka. Þ.Þ.
FOSTUDAGUR 15. JULI1983
Kaupmátturinn
verður ekki aukinn
með vinnudeilum
■ Stefán Valgeirsson
alþingismaður ræðir
efnahagsaðgerðir ríkis-
stjórnarinnar í Degi og
bendir á að kaupmáttar-
skerðingin. sé ekki að
kenna ráðstöfununum,
heldur séu þær liður til
að tryggja atvinnuöryggi
og bæta kjörin þegar til
lengdar lætur, en hefði
ekki verið gripið í taum-
ana stefndi í efnahags-
öngþveiti.
Stefán skrifar: „Margt
er nú rætt og ritað um
efnahagsaðgerðir ríkis-
stjórnarinnar og sýnist
sitt hverjum eins og
vænta má. Það athygl-
isverðasta við þessa um-
ræðu er að allir viður-
kenna að efnahagsmál
okkar hafi verið komin á
það stig að ekki hafi mátt
dragast öllu lengur að
taka á þessum málum.
Að óbreyttu ástandi hafi
atvinnuöryggi margra
starfsstétta verið komið
í verulega hættu. En þó
stjórnarandstaðan og
forysta launþega viður-
kenni þessar staðreyndir
þá eru þessir aðilar ekki
samkvæmari sjálfum sér
en það að þegar þeir fara
að ræða um kaupmáttar-
skerðinguna sem orðin
er og við blasir þá túlka
þeir málin á þann veg að
kaupmáttarskerðingin
sé afleiðing efnahagsað-
gerða ríkisstjórnarinnar.
En hvernig getur það
farið saman að brýn
nauðsyn hafi verið á því
að gera efnahagsaðgerð-
ir, þar sem framleiðslan
myndi að öðrum kosti
stöðvast og hins að kaup-
máttarskerðingin sé fyrst
og fremst afleiðing efna-
hagsaðgerðanna? Kaup-
máttarskerðing var orðin
staðreynd löngu fyrir síð-
ustu kosningar. Þjóðar-
tekjur minnkuðu veru-
lega á síðasta ári og einn-
ig í ár. Ekki náðist sam-
staða innan fyrrverandi
ríkisstjórnar um nauð-
synlegar aðgerðir til að
verja þjóðarbúið fyrir
þessum áföllum. Af-
leiðinginvarðört vaxandi
verðbólga og verulegir
fjárhagserfiðleikar í
mörgum framleiðslu-
greinum.
Það var andspænis
þessum staðreyndum
sem ríkisstjórn Stein-
gríms Hermannssonar
var mynduð og gerði um-
ræddar efnahagsráðstaf-
anir. Menn ættu að festa
sér það vel í minni að
Þjóðhagsstofnun spáði
a.m.k. 130% verðbólgu
á næsta ári ef engar efna-
hagsaðgerðir næðu fram
að ganga. Hætt er við að
lítið hefði farið fyrir at-
vinnuöryggi í slíkri verð-
bólgu. Það er hollt fyrir
hvern og einn að hug-
leiða það, ekki síst fyrir
þá sem nú virðast stefna
að því að fylkja liði til að
brjóta niður efnahagsað-
gerðir ríkisstjórnarinnar.
Slíkir menn verða krafnir
til ábyrgðar þó síðar
verði.
Þjóðin hlýtur að gera
kröfu til ríkisstjórnar og
Alþingis að atvinnuöryggi
verði tryggt en slíka
tryggingu er ekki hægt
að gefa nema okkur tak-
ist að ná föstum tökum á
verðbólgunni og hún
verði talin niður. Þess
vegna verður ekki hjá
því komist að halda fast
um þá málaflokka sem
efnahags- og atvinnumál
varða. Öllum ætti að vera
það ljóst að kaupmáttur
launa verður ekki aukinn
með vinnudeilum og því
síður með verkföllum
eins og nú er ástatt í
þjóðfélaginu. Eina raun-
hæfa leiðin til þess er að
auka verðmætasköpun-
ina í landinu en það næst
ekki nema við náum
föstum tökum á verð-
bólgunni. Ef við eyðum
meiru en við öflum til
langframa er hætta á að
við glötum fjárhagslegu
sjálfstæði þjóðarinnar.
Hver vill taka slíka
áhættu?“
Er fólki íþyngt
um of andlega?
Hugmyndir um að
endurskipuleggja eia-
staka þætti stjórnkerfisins
og létta á miðstýringu og
ríkisrekstri hafa vakið
mikið umtal og og deilur.
Menn skiptast mjög í tvo
hópa og ræður gjarnan
sú grundvallarskoðun
þeirra, hvort miðstýring
sé æskileg og í þágu
fjöldans, eða hvort ein-
staklingar og frjáls sam-
tök stjórni betur og veiti
ódýrari þjónustu en Hið
Opinbera.
Heilbrigðis- og trygg-
ingaráðherra hefur farið
þess á leit við oddvita
þeirra málaflokka að þeir
skili hugmyndum um
hvort ekki sé möguleiki
á hagkvæmari rekstri á
þessum sviðum, en sem
kunnugt er, eru þetta
þeir málaflokkar sem
meira er kostað til en
annarra af hálfu ríkisins,
og fer hlutdeild þeirra
sívaxandi. Ráðherra tók
fram í erindi sínu. að
ekki stæði til að skerða
þjónustu þótt leitað sé
leiða til hagkvæmari
reksturs heilbrigðis- og
tryggingakerfisins.
Ekki stóð á sósíalistum
að hártoga óskirnar um
hagkvæmni, heldur var
því slegið föstu að ef
hrófla ætti við miðstýr-
ingunni þýddi það hið
sama og að leggja heil-
brigðisþjónustuna niður.
Brynleifur H. Stein-
grímsson héraðslæknir
fjallar um þessi mál í
grein í Morgunblaðinu
og segir þar að stefna
miðstýringar og ríkis-
rekstrar hafi ráðið á
undanförnum árum og
ofurkapp verið lagt á að
ná öllum þáttum þjónust-
unnar undir heilbrigðis-
ráðuneytið. Hann sannar
mál sitt með skýrum
dæmum. ígreinarlok set-
ur hann fram tillögur til
úrbóta og skrifar:
„Ef gera á tilraun til
endurbóta á núverandi
heilbrigðiskerfi er auð-
sýnt mál að endurskoða
þarf fyrst og fremst það
stjórnkerfi sem nú er við
lýði. Það eru skiptar
skoðanir í landinu um
það hvort hér eigi að
ríkja miðstýring og sós-
íalismi eða minni rekstr-
areiningar, sem eru í
betri tengslum við fólkið.
Við sem búum á lands-
byggðinni höfum mörg
persónulega reynslu af
því Soviet-íslandi sem
ríkt hefur í stjórnun heil-
brigðismála undanfarin
ár. Þessi miðstýring hef-
ur þróast þrátt fyrir það
að mikill meirihluti
landsmanna er henni
andvígur. Hér þarf að
snúa við blaði.
1. Alþingi á að veita
ákveðnu fjármagni til
sveitarfélaganna þar til
þeim hefur verið veittur
sérstakur tekjustofn til
þess að sjá um rekstur
heilbrigðisstofnana
sinna. Fari síðan rekstur
þessara stofnana fram úr
áætlun er það sveitarfél-
aganna, eða þeirra ein-
staklinga sem sjá um
reksturinn að greiða
þann halla sem verður.
Þetta virðist vera mjög
einföld aðgerð, en gæfi
þeim sem þekkja best til
aðstæðna heima í héraði,
kaupstað og borg, tæki-
færi til þess að verja þess-
um miklu fjármunum á
þann hátt sem þarfir
krefjast hverju sinni.
2. Setja þarf reglugerð-
ir fyrir sjúkrahúsin hvert
og eitt, þar sem starfsemi
og markmið þeirra eru í
aðalatriðum mörkuð.
Það sætir furðu að svo
skuli ekki enn vera gert
og gefur satt að segja
tilefni til þess að halda að
verið sé vísvitandi að
brjóta eina grundvallar-
reglu stjórnunar. En
fyrsta regla skrifræðisins
takmarkar ekki síður
vald yfirboðarans en
undirsátans.
3. Rekstur læknamót-
töku eða heilsugæslu-
stöðvar er eðlilegast að
hafa í höndum þeirra
sem í rauninni bera
ábyrgð á þeim. Rann-
sóknarstofur, minni
sjúkrahús og heilbrigðis-
stofnanir er áreiðanlega
ódýrast að reka sam-
kvæmt samningi.
4. Eftirlit, bæði faglegt
og rekstrarlegt eiga svo
heilbrigðisráðuneyti og
landlæknir að hafa með
höndum.
Læknisfræði telst til
raunvísinda. Engin raun-
grein mun þó eins
blönduð andlegum efn-
um og einmitt hún.
Læknislist voru lækning-
ar lengi kallaðar og það
vegna þess að þetta starf
snertir svo ótal margt
annað en það sem sann-
reyna má með prófum og
rannsóknum.
Heilbrigðisþjónustan
er nú tæknivædd og það
svo að mörgum finnst
nóg að gert. Þessari þjón-
ustu er eignað langlífi
landsmanna, þó að lík-
legra sé að þar ráði lífs-
kjörin fyrst og fremst
ferðinni.
Það er íhugunarefni
hvort að þeim sem heil-
brigðir eru í landinu í
dag og vinnandi sé um of
íþyngt og þá fyrst og
fremst andlega. Hin
aukna tíðni streitusjúk-
dóma bendir óneitanlega
til þess.
Þarfir fólks eru breyti-
legar, bundnar tíma og
kjörum. Heilbrigðis-
þjónustan þarf því að
vera sveigjanleg og í nán-
um tengslum við þessar
þarfir.
Miðstýrð heilbrigðis-
þjónusta getur aldrei
orðið það.“