Tíminn - 02.02.1988, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Þriðjudagur 2. febrúar 1988
HVER ER MAÐURINN
og hver er saga hans
og ferill?
Aðalritari sovéska Kommúnistaflokksins Mikhafl Gorbat-
sjov hefur verið valinn maður ársins 1987 af bandaríska
vikuritinu Time og er það ekki að ófyrirsynju. Síðan hann tók
við þessu æðsta embætti Sovétríkjanna hefur hann látið mikið
til sín taka bæði heima fyrir og á alþjóðavettvangi og nú
mænir alheimur á hann vonaraugum þar sem mörgum finnst
hann hafa bryddað á nýjum hugmyndum um útrýmingu
kjarnavopna, sem margir binda vonir við að nái fram að
ganga og geri heiminn friðvænlegri. Og ekki vekja tilraunir
hans til að færa ástandið heima fyrir í betra horf síður mikla
athygli. Perestroika og glasnost eru orðin alþjóðleg orð. En
aðrir eru þeir sem segja að Gorbatsjov sé ekki allur þar sem
hann er séður og honum sé ekki treystandi, Rússum sé ekki
treystandi og verði aldrei treystandi.
Um þessa nýju stefnu, sem kennd er við Gorbatsjov, hefur
mikið verið rætt og ritað, en hver er maðurinn Mikhafl
Gorbatsjov, hvernig hefur lífi hans verið háttað til þessa og
hvernig lífi lifir hann og hans glæsilega eiginkona Raisa? Það
leikur mörgum Vesturlandabúanum forvitni á að vita og Time
hefur reynt að grafast fyrir um persónuna Mikhaíl Gorbat-
sjov.
“Ég man það ekki“
En hann hefur verið fáorður um
eigin hagi þrátt fyrir vanburða til-
raunir sovésku pressunnar á glas-
nosttímum til að spyrja hann
spjörunum úr. Og vinir og vanda-
menn fylgja fordæmi hans, þeir eru
ekkert að tala af sér heldur. Nýlega
nefndi háttsettur embættismaður,
staddur í hópi útlendinga, að hann
hefði þekkt Gorbatsjov á háskóla-
árunum og var þá spurður hvernig
hann hefði verið í þá daga. Gamli
kunninginn hikaði, brosti og sagði:
„Ég man það ekki!“
Opinber ævisaga Gorbatsjovs er
lítið annað en listi yfir þau embætti
sem hann hefur gegnt í Kommún-
istaflokknum. Þar eru nánast engar
upplýsingar um einföldustu hluti
eins og hvort hann á einhver systkini
og virðist það alveg á huidu. Sumir
Sovétmenn halda því fram að hann
eigi bróður sem vinnur við landbún-
að en ekki hefur einu sinni tekist að
komast að því hvað sá myndi heita
eða vera gamall. Og ekki hefur
tekist að staðfesta sögusagnir um
systur.
Hvaða minningar á Gor-
batsjov úr bernsku?
Saga Mikhaíls Gorbatsjov hefst í
Privolnoye, 3000 manna bændaþorpi
sunnarlega í Rússneska lýðveldinu,
í 124 mílna fjarlægð frá borginni
Stavropol. Þar fæddist hann 2. mars
1931 í lágreistu húsi úr múrsteinum
sem enn stendur. Á þessum tíma
beindi Stalín allri sinni grimmd að
því að troða sovéskum bændum á
samyrkjubú og sveifst einskis til að
koma vilja sínum fram. Skelfing og
blóðbað einkenndi daglegt líf. Þar
við bættist hungur, því að kornið
sem ræktað var á samyrkjubúunum
tóku yfirvöld til sinna þarfa. Milljón-
ir manna týndu iífi.
Sennilega slapp fjöiskylda Gor-
batsjovs frekar vel frá þessum hörm-
ungum, hún tilheyrði sveit sigurveg-
arans. Sama ár og Mikhaíl fæddist
tók Andrei afi hans þátt í að koma
á fót einu samyrkjubúinu og faðir
Mikhaíls, Sergei, stýrði þreskivél
hjá ríkisrekinni vinnuvélastöð. Það
fer samt ekki hjá því að Mikhatl
geymi í minningunni það sem var að
gerast umhverfis hann og síðar hefur
hann gagnrýnt þá grimmd sem sýnd
var meðalbændum, þó að opinber-
lega hafi hann varið samyrkjubú-
skapinn.
Ekki hafði öldurnar fyrr lægt eftir
þessi ósköp en aðrar hörmungar
dundu yfir. Nasistar gerðu innrás í
landið. Mikhaíl var 11 ára gamall
þegar þýskir skriðdrekar streymdu
inn í Stavropol og var það upphafið
að orrustunni um Stalíngrad (sem
Snemma árs 1954 voru gefin saman
í hjónaband í Moskvu Raisa Maxi-
mova Titorenko og Mikhafl Serg-
eyevich Gorbatsjov.
nú heitir Volgograd). í 6 mánuði
voru hersveitir Hitlers í héraðinu
áður en Rauði herinn hrakti þær á
brott. Gorbatsjov gerði sér þó ekki
fyllilega grein fyrir þeim hörmung-
um sem styrjöldin hafði leitt yfir
land hans fyrr en hann hélt til
Moskvu til háskólanáms 1950. Hann
hefur sagt að á þeirri 800 mílna
- Fyrri hluti -
lestarferð hafi andstyggð eyðilegg-
ingarinnar blasað hvarvetna við,
stórborgirnar Stalíngrad, Rostov,
Kharkov og Voronezh í rústum og
það rann upp fyrir honum að „allt
var í rústum, hundruð og þúsund
borga, bæja og þorpa. Líka verk-
smiðjur og myllur“.
Vandist snemma vinnu og
var sæmdur verkamanna •
orðu 18ára
Ekki fór þó stríðið algerlega
framhjá hinu friðsæla þorpi Privol-
noye. Um það ber m.a. vitni eilífur
logi þar, reyndar eins og í þúsundum
annarra þorpa og smábæja í Rúss-
landi, og minnismerki um fallna þar
sem skráð eru nöfn þeirra þorpsbúa
sem létu lífið. Nafnið Gorbatsjov
má lesa þar á sjö stöðum en ekki er
vitað nákvæmlega um skyldleika
þeirra við Mikhaíl. Faðir hans var
kallaður í herinn og barðist í víglín-
unni í 4 ár. Móðir Mikhaíls, Maria
Panteleyevna Gorbatsjov sem enn
býr í Privolnoye og Mikhaíl heim-
sækir á hverju ári, minntist þess
nýlega í sjónvarpsviðtali að henni
barst bréf frá Sergei manni sínum frá
vígstöðvunum þar sem hann hvatti
hana til að selja allt sem hún gæti
komist af án til að kaupa skó handa
syni þeirra. „Misha verður að kom-
ast í skólann," stóð þar en þá hafði
Mikhaíl ekki komist í skólann mán-
uðum saman vegna skóleysis. Sergei
Gorbatsjov lést árið 1976.
Mikhaíl Gorbatsjov vandist
snemma vinnu. Hann var sjálfur
farinn að stýra þreskivél 14 ára
meðfram skólagöngu og stóð sig svo
vel að 1949 var hann sæmdur hinni
rauðu orðu verkamanna, en það er
fágætt að hún falli í skaut svo ungs
fólks. Öll sú viðurkenning sem hann
hafði hlotið, rauða orðan fyrr-
nefnda, lýtalaus pólitískur ferill og
æíterni (bæði faðir og afi í Kommún-
istaflokknum) og silfurverðlaunin
sem hann hlaut þegar hann út-
skrifaðist úr gagnfræðaskóla, næst-
hæstur,
Einu sinni stýrði Gorbatsjov
þreskivéi á samyrkjubúi. Hér er
hann og kona hans stödd á sam-
yrkjubúi í grennd Moskvu 1987 og
virða fyrir sér ástand uppskerunn-
ar.
leiddi til þess að hann hlaut inngöngu
í Moskvu-háskóla haustið 1950.
Aðdáandi Stalíns í há-
skóla
Hann mun hafa átt í nokkrum
erfiðleikum með að gera upp hug
sinn um hvaða námsgrein hann ætl-
aði að stunda, enda gáfur hans
fjölþættar. Niðurstaðan varð þó sú
að hann lagði stund á lögfræði og
þótti það óvenjuleg ákvörðun þar
sem lögfræðingar nutu lítillar virð-
ingar á Stalínstímanum.
í laganáminu kynntist Gorbatsjov
m.a. sögu stjórnmálahugmynda-
fræði og verkum ýmissa andans
manna s.s. Aquinas, Hobbes, Locke
og Machiavelli auk þess sem hann
stundaði auðvitað nám í fræðum
Marx og Leníns og kynnti sér allt um
ævi og feril Stalíns sem kennt var,
eins og allir aðrir nemendur í Sovét-
ríkjunum. Hann lagði jafnvel stund
á latínunám.
„Mikhaíl Gorbatsjov var aðdá-
andi Stalíns eins og allir aðrir á
þessum tíma,“ segirZdenek Mlynar,
Tékki sem síðar komst í æðstu stjórn
ættlands síns en var í laganámi við
Moskvuháskóla á þessum tíma. En
Gorbatsjov lét líka í ljós raunsæi á
þessum tíma þrátt fyrir Stalínsað-
dáunina. Eitt sinn horfðu þeir Mlyn-
ar saman á kvikmynd þar sem gaf að
líta hamingjusama bændur við borð
svignandi undan kræsingum. Þá
tautaði Gorbatsjov: „Þetta er alls
ekki svona,“ og minntist hungursins
á æskuslóðum sínum. Mlynar bætir
því við frásögnina að Gorbatsjov
hafi skýrt út fyrir sér hversu léttvæg
lögin um samyrkjubúin væru í dag-
legu lífi. Hins vegar væri nauðsyn-
legt að beita hrottalegu valdi til að
halda uppi vinnuaga á búunum.