Réttur - 01.06.1962, Blaðsíða 15

R E T T U R
127
pappírsgröf grasasafnsins. Minning Alexöndru Kollontay á betra
skilið. Ég ætla aö reyna að gera lesandanum lifandi manngildi
hennar með nokkrum svipmyndum frá 40 ára kynnum okkar.
Við hittumst fyrst á alþjóðlegu þingi sósíalista í Kaupmannahöfn
1910, bæði landflótta. Alexandra var einn rússnesku fulltrúanna á
þinginu en ég ungur blaðamaður.
Ég hafði heyrt hennar getið. Ég vissi að hún kom frá frjálslyndri
liðsforingjafjölskyldu, nálgaðist marxismann og ljyltingarsinnaða
verkalýðshreyfingu þegar á unga aldri, hafði dvalið erlendis undir
lok áttunda tugs nítjándu aldarinnar, kynnt sér sósíalisma í Evrópu
og kynnzt forustumönnum sósíalismans í Þýzkalandi og Englandi
■—- þeim Bebel, Kautsky, Klöru Zelkin og hjónunum Webb. Hún
hafði tekið þátt í byltingunni 1905 og haldið hvatningaræður í
Pétursborg og naut hylli verkamanna og kvenna. Þegar afturhaldið
hóf sókn 1908 varð hún að flýja land.
Erlendis hélt hún áfram byltingarstarfsemi sinni og kom sér vel
að hún talaði jöfnum höndum þýzku, ensku og frönsku. Að tilhlutan
þýzkra sósíaldemokrata fór hún um vesturhluta Þýzkalands og flutti
fyrirlestra um rússnesku bvltinguna, fór síðan í hoði sósíalista og
margra félagssamtaka til Frakklands, Englands, Belgíu, Hollands,
Balkanlandanna og Skandinavíu, boðaði sósíalisma af miklum hita,
var málsvari rússnesku byltingarinnar og réttinda kvenna.
Allt þetta vissi ég. En það var annað sem ég hafði ekki hugmynd
um og kynntist fyrst í Kaupmannahöfn, það voru liinir einstæðu
persónulegu töfrar hennar. Hún var þá 38 ára og í útliti sem ung
stúlka. falleg, gáfuð, dugleg og full af æskugleði. Hún heillaði marga.
Hún hélt enga ræðu á sjálfu þinginu, en lét þeim mun meira að sér
kveða í viðræðum.
Að þingi loknu liöfðu dönsku sósíaldemokratarnir boð fyrir er-
lenda félaga í ráðhúsi horgarinnar. Um þúsund manns sátu boðið.
í sal skammt frá aðalinngangi ráðhússins mátti segja að væri
óslitinn fundur. f miðjum sal var sett upp ræðupúlt, í kringum það
var stanzlaus ys og þys. Fólk kom og fór en nokkur hundruð hlust-
uðu á þann sem talaði hverju sinni. Allt í einu gekk Kollontay
snögglega og léttilega í ræðustólinn. Allir viðstaddir hlustuðu. Ræð-
an var stutt, á að gizka fimm mínútur. Hún lét í Ijós ánægju sína