Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.2008, Blaðsíða 16

Eftir Gunnar Stefánsson
Þ
röstur Helgason skrifar grein í
Lesbók 6. september, þar sem
hann rekur dæmi um að sér
hafi leiðst lestur nokkkurra
klassískra bóka og fær rithöf-
unda til að gefa umsagnir af
sama toga inni í greininni.
Til hliðar eru vitnisburðir þriggja nafn-
kunnra bókalesenda. Mest fer fyrir yfirlýs-
ingu Kolbrúnar Bergþórsdóttur þess efnis að
ekki sé einn hreinn tónn í Brekkukotsannál,
ekkert í bókinni sé ekta, hvorki persónur né
stíll. Bókin er nánast óbærilega leiðinleg að
hennar sögn. Þrátt fyrir öll þessi leiðindi hef-
ur Kolbrún lesið hana fjórum eða fimm sinn-
um í þeirri von að hún skáni! Það má hafa
gaman af sleggjudómum Kolbrúnar; hún hef-
ur reyndar verið dugleg að henda lítilsvirð-
ingarorðum að höfundum sem gengnir eru,
notaði meira að segja aldarafmæli eins sem
tilefni til þess um árið. En hver veit nema
Kolbrún ætti að gera enn eina tilraun til að
átta sig á Brekkukotsannál, kannski líka
þeirri „leiðinlegu og kjánalegu“ bók Vef-
aranum mikla frá Kasmír. Hún gæti haft
gagn af skrifum manna sem ég veit að hún
metur mikils um Brekkukotsannál, til dæmis
Kristjáns Karlssonar í Nýju Helgafelli eða
Sigfúsar Daðasonar, í ritgerðasafni hans. Það
hefur líklega verið Kolbrún sem gaf Þresti
hugmyndina að þessu tiltæki, með því að
safna sleggjudómum um bókmenntir frá
ónafngreindu fólki í blöð og tímarit fyrir
mörgum árum. En það má alltént virða það
við Kolbrúnu að hún er hreinskilin og ræðst
ekki á garðinn þar sem hann er lægstur.
Það sama verður ekki sagt um Soffíu Auði
Birgisdóttur. Gat hún virkilega ekki fundið
þungvægari „klassík“ til að hnjóða í en Sögur
Rannveigar eftir Einar H. Kvaran, skáldsögu
sem er nokkurn veginn alveg gleymd? Einar
Kvaran var merkur höfundur á sinni tíð,
nokkuð móralskur að vísu, sem er auðvitað
galli frá sjónarmiði póstmódernista sem forð-
ast skoðanir eins og heitan eldinn, og ágætur
smásagnahöfundur var hann eins og Soffía
raunar viðurkennir.
Jón Ólafsson telur Don Kíkóta leiðinlegan,
jafnt á ensku sem í þýðingu Guðbergs og
geri ég ekki athugasemdir við það, né heldur
orð Braga Ólafssonar rithöfundar inni í grein
Þrastar; hann telur Tímann og vatnið eftir
Stein Steinarr á afar gráu svæði, þetta sé
rembingur með köflum, engu líkara en
Steinn sé að grínast, segir hann.
Hér kem ég að hinu eiginlega tilefni þess-
ara fáu orða. Það eru dómar ónafngreindra
Af huglausum rithöfundum
og „leiðinlegri klassík“
Hvað er að vera rithöfundur? Er það ekki í
því fólgið að kannast við hugmyndir sínar,
lífsskoðanir og álit á mikilvægum hlutum og
ganga fram fyrir þjóð sína með greinargerð
fyrir öllu þessu? spyr greinarhöfundur sem
undrast mjög það hugleysi rithöfunda að
segja skoðanir sínar á klassískum bók-
menntaverkum í skjóli nafnleysis. Tilefnið er
grein sem birt var í Lesbók fyrir skömmu um
leiðinlegustu klassíkina.
Höfundur er útvarpsmaður.
kollega Braga, rithöfunda, sem Þröstur til-
færir, annars sem segir um Sjálfstætt fólk að
það sé „of stór og yfirþyrmandi snilld“ og
hins sem segir, að Bréf til Láru sé hvorki
fugl né fiskur, og reyndar fleira um þá bók
sem ég hirði ekki að endurtaka.
Hvað er að vera rithöfundur? Er það ekki í
því fólgið að kannast við hugmyndir sínar,
lífsskoðanir og álit á mikilvægum hlutum og
ganga fram fyrir þjóð sína með greinargerð
fyrir öllu þessu? Er hægt að hugsa sér meira
hugleysi og aumingjaskap hjá rithöfundum
(og ég geri ráð fyrir að þessir menn séu það
raunverulega) en þetta, að birta skoðanir sín-
ar á helstu bókmenntaverkum síðustu aldar á
Íslandi og þora ekki að gangast við þeim?
Ég hef engan grun um hvaða rithöfundar
eru hér á ferðinni. Ef ég vissi það með sann-
indum myndi ég forðast að lesa bækur
þeirra. Andans menn sem gerðu sig bera að
slíku eiga ekki skilið sæmdarheiti rithöfund-
arins.
16 LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Jakob Björnsson
jakobbj@simnet.is
ÍLesbók Morgunblaðsins hinn13. september sl. birtist pistilleftir Kristján B. Jónassonsem ber yfirskriftina „Virkjað
úr launsátri“. Þar segir m.a.:
„Hin víða ermi orkufyrirtækjanna
geymir greinilega fleiri áform um
gernýtingu vatnsafls og jarðvarma
en æstasta ímyndunarafl almennings
rúmar og því er okkur ekki treyst
fyrir því að melta það allt í einu“.
Ennfremur segir Kristján um virkj-
anir í neðri hluta Þjórsár: „Enginn
þeirra sem þó hefðu átt að vita að til
stæði að byggja vatnsaflsvirkjanir í
neðri hluta Þjórsár virtist hafa
minnstu hugmynd um málið. Virkj-
anirnar einfaldlega skullu til jarðar
með brauki og bramli.“
Ekki veit ég við hverja Kristján
hefur talað. En hugmyndir um virkj-
anir í neðri hluta Þjórsár hafa verið
til allt frá fyrri hluta 20. aldar. Árið
1928 veitti Alþingi atvinnu-
málaráðherra meira að segja heimild
til að leyfa Títan-félaginu norska að
reisa 112 MW raforkuver við Urr-
iðafoss, leggja þaðan háspennulínu
og járnbraut til Reykjavíkur og reisa
þar verksmiðju til framleiðslu á köfn-
unarefnisáburði. Heimild Alþingis
var bundin því skilyrði að fram-
kvæmdir væru hafnar 1. júlí 1933. Að
öðrum kosti félli hún niður. Fram-
kvæmdir voru ekki hafnar þá og féll
því heimild Alþingis úr gildi. Ástæð-
an til þess að ekkert varð úr fram-
kvæmdum var annars vegar heims-
kreppan og hins vegar ný tækni í
framleiðslu köfnunarefnisáburðar
sem ekki byggðist á raforku.
Í maí 1994 gaf iðnaðarráðuneytið
út skýrslu sem nefndist „Innlendar
orkulindir til vinnslu raforku“. Orku-
stofnun vann þá skýrslu fyrir ráðu-
neytið. Í henni eru nafngreindar alls
85 hugsanlegar vatnsaflsvirkjanir
með samanlagða áætlaða vinnslu-
getu upp á 37.000 GWh á ári. Afköst
þáverandi vatnsaflsvirkjana voru
4.900 GWh/ári, þannig að alls var tal-
ið hugsanlegt að vatnsorkan gæti
skilað 41.900 GWh/ári af efnahags-
lega nýtanlegri raforku. Í skýrslunni
eru allar virkjanir í neðri hluta Þjórs-
ár nafngreindar. Sömuleiðis Bjalla-
virkjun. Hún er því engin nýlunda
eins og Kristján og fleiri hafa gefið í
skyn.
Í skýrslunni eru einnig nafngreind
22 háhitasvæði með áætlaðri árlegri
vinnslugetu um 29.000 GWh/ári. Þar
var átt við jarðhita úr efstu 3 km
jarðskorpunnar, en á þeim tíma
leyfði bortæknin naumast meira
vinnsludýpi en 2 km. Það er nú gjör-
breytt og þetta gamla mat því úrelt.
Nú er hiklaust borað hérlendis niður
á 3 km, og talið vel gerlegt að bora
1–2 km til viðbótar. Enda þótt afar
erfitt sé að meta hve mikla raforku
megi fá úr jarðvarma Íslands á hag-
kvæman hátt og þótt slíkt mat sé háð
mörgum verulegum óvissuþáttum, er
ekki fráleitt að ætla að nýtt mat gæfi
a.m.k. 2–2,5 sinnum hærri niðurstöðu
en 1994, eða 50.000–60.000 GWh/ári
af efnahagslega vinnanlegri raforku
úr jarðhita
Í formála ofangreindrar skýrslu
iðnaðarráðuneytisins segir: „Skýrsla
þessi er gerð til að framfylgja starfs-
áætlun ríkisstjórnarinnar jafnframt
því sem henni er ætlað að stuðla að
markvissri umræðu um það hvernig
við getum nýtt orkulindir þjóð-
arinnar til að bæta lífskjör hennar í
framtíðinni.“
Af þessu má sjá hvílík fjarstæða
það er hjá Kristjáni að halda því
fram að virkjunarkostir hafi tilhneig-
ingu til að „detta af himnum ofan öll-
um að óvörum“. Fyrir þá sem hafa
fyrir því að kynna sér tiltækar upp-
lýsingar er auðvelt að sjá að virkj-
unarkostir sem nú eru nefndir eru
ýmist þeir sömu og nefndir eru í
skýrslu iðnaðarráðuneytisins frá
1994 eða afbrigði af þeim.
Í ofangreindri skýrslu iðn-
aðarráðuneytisins var ekki fjallað um
einstaka virkjunarkosti frá umhverf-
issjónarmiði. Það var að hluta til gert
í fyrsta áfanga Rammaáætlunar um
nýtingu vatnsafls og jarðvarma. Í
öðrum áfanga þeirrar áætlunar er
ætlunin að halda því verki áfram. Þar
verður væntanlega heldur ekki um
neitt „launsátur“ að ræða. Því verki
þarf að halda áfram þar til öllum
virkjunarkostum hefur verið raðað
frá umhverfissjónarmiði líka. Það
verður verkefni þeirra sem halda
áfram vinnu við Rammaáætlunina.
Athugasemd
Morgunblaðið/Gísli Sigurðsson
Þjórsá Hugmyndir um virkjanir í neðri hluta Þjórsár hafa verið til allt frá
fyrri hluta 20. aldar, segir Jakob Björnsson í grein sinni.
Höfundur er fyrrverandi
orkumálastjóri.
Morgunblaðið/Golli
Huldumennirnir
Höfundarnir tveir sem töluðu í skjóli nafnleysis fela sig hér á bak
við lestur bóka. Spurningin er hvort þetta séu þeirra eigin bæk-
ur.
Enn neita þeir að koma fram undir nafni. Annar þeirra sagði í
samtali við blaðamann að ekki allir rithöfundar þyrðu að koma
fram í skjóli nafnleyndar.
Í Lesbókinni fyrir tveimur vikum sagði annar þeirra Bréf til Láru
eftir Þórberg Þórðarson ofmetnustu bók 20. aldar á Íslandi.
„Hún er í raun hvorki fugl né fiskur þegar búið er að flysja af
henni stíllegu tilþrifin. Áróðursrit sem var smyglað bakdyra-
megin inn í bókmenntasöguna þar sem því var breytt í fram-
sækna skáldsögu.“
Hinn höfundurinn sagði að Sjálfstætt fólk eftir Halldór Laxness
væri „of stór og yfirþyrmandi skammtur af snilld“.