Fréttablaðið - 21.08.2009, Blaðsíða 12

12 21. ágúst 2009 FÖSTUDAGUR
Sterk staða grunnþjónustu
heilbrigðiskerfa, svo sem
heimilislækningar, er líkleg
til að spara peninga þegar
til langs tíma er litið. Eins
er líklegt til árangurs að
útiloka ekki einstakar leiðir
innan heilbrigðiskerfisins
og einkarekstur getur verið
hagfelld leið fyrir samfé-
lagið.
Norrænir heilsuhagfræðingar sitja
nú ráðstefnu í Reykjavík í sam-
starfi Háskóla Íslands og Landspít-
alans. Um er að ræða þrítugustu
ráðstefnu Nordic Health Econ-
omists’ Study Group (NHESG).
Umfjöllunarefni ráðstefnunnar eru
af margvíslegum toga sem varða
þetta sértæka svið hagfræðinn-
ar en vekur kannski frekar áhuga
leikmanna í fræðunum í ljósi þess
gríðarlega verkefnis sem íslensk
heilbrigðisyfirvöld standa frammi
fyrir. Aldrei hefur það skipt meira
máli en nú að ræða kosti og galla
þeirra möguleika sem í boði eru og
varða óumflýjanlegan niðurskurð
innan íslenska heilbrigðiskerfisins
þar sem einblínt er á að skerðing
þjónustu verði lítil.
Tor Iversen, prófessor í heilsu-
hagfræði, er einn þeirra sem
sitja ráðstefnuna. Hann er einn
forgöngumanna rannsóknapró-
gramms á vegum Óslóarháskóla í
heilsuhagfræði og frá 2006 hefur
hann leitt rannsóknastarfið.
Hvað getum við lært af öðrum?
Það er nærtækt að spyrja Tor um
hvort hægt sé að finna dæmi frá
öðrum löndum sem lent hafa í
kreppu sem Íslendingar geti lært
af.
„Það er erfitt að meta hvort
minna fjármagn þurfi að þýða
skerta þjónustu. Innan heilbrigðis-
kerfa margra landa eru heilbrigðis-
starfsmenn uppteknir af því að
finna nýjar leiðir til sparnaðar.
Koma þá fyrst upp í hugann leið-
ir til að framkvæma tilteknar
aðgerðir með minni tilkostnaði
eða að aðlaga skipulag heilbrigðis-
stofnana breyttum aðstæðum. Ég
held að sambandið á milli grunn-
þjónustunnar og sérfræðiþjónust-
unnar sé mikilvægt í þessu sam-
bandi. Í Noregi er strangt tiltekið
nauðsynlegt að hafa tilvísun frá
heimilislækni til að geta leitað til
sérfræðings. Ég held að til greina
komi að innleiða strangara kerfi á
Íslandi hvað þetta varðar en hér
viðgengst í augnablikinu.“
Tor telur að Íslendingar gætu
lagt meiri áherslu á grunnþjón-
ustuna en á sérfræðilækningar.
„Það gæti reynst sársaukafullt
fyrir sérfræðingana en ef þetta
kemur til greina hér á landi þá
ætti tímapunkturinn að vera rétt-
ur nú. Ástæðan er að samúðin með
þeim sem hafa há laun í krafti sér-
þekkingar sinnar er minni nú en
áður.“
Atgervisflótti
Nú þegar rætt er um hugsan-
lega lækkun launa hjá opinberum
starfsmönnum, óháð því hvar þeir
starfa er nærtækt að spyrja hvort
það þýði að hér verði atgervis-
flótti á meðal íslensks heilbrigðis-
starfsfólks. „Það þarf ekki að vera.
Hvort læknar fara af landi brott
til að sækja töpuð gæði snýst um
það hversu sterkum böndum hver
og einn binst landi og þjóð. Einnig
því hversu gott viðkomandi lækn-
ir hefur það fyrir og eftir slíka
breytingu.“
Grunnþjónusta
Tor er sérfræðingur í norska heil-
brigðiskerfinu og spurður um hvað
Íslendingar geti lært þegar horft
er til frænda okkar, gerir hann að
umtalsefni að líkt og hér, sé tekist
á um uppbyggingu norska kerfis-
ins. „Stjórnvöld hafa nýlega birt
hvítbók um heilbrigðiskerfið og
þar kemur fram að stjórnvöld telja
að áherslan sé of mikil á sérfræði-
þjónustu. Kostnaður vegna sér-
fræðiþjónustu hefur aukist umtals-
vert í Noregi á undanförnum árum
og það hefur ekki verið mikil fjölg-
un þeirra sem sinna grunnþjónust-
unni. Því er rætt um leiðir til að
ná jafnvægi á ný á milli þessarar
skyldu en ólíku þjónustu.“
Líkt og hér eru Norðmenn skráð-
ir hjá tilteknum heimilislækni en
hver og einn læknir hefur þó mun
færri sjúklinga á sinni könnu, eða
um 1.250 að meðaltali. Hérlend-
is er algengt að heimilislæknar
sinni fimmtán til sautján hundruð
manns. Þúsundir manna hérlendis
eru reyndar án heimilislæknis og
langur biðtími hefur gert það að
verkum að sífellt fleiri sækja þjón-
ustu á kvöldin eða um helgar þar
sem bráðaþjónusta er í boði.
Áþekkur vandi
„Í Noregi stefna stjórnvöld að því
að fækka sjúklingum sem skráð-
ir eru hjá hverjum lækni niður í
þúsund að hámarki,“ segir Tor.
„Ástæðan er að vilji stendur til
að þeir sinni öðrum verkefnum,
til dæmis sjúklingum með krón-
íska sjúkdóma. Hugsunin er sú að
læknirinn gefi hverjum sjúklingi
meiri tíma og til þess þurfi hann
að fækka sjúklingum á skrá. Þetta
er mjög umdeilt á meðal lækna
og lítil umræða hefur farið fram
meðal almennings um kosti þessa
og galla.“
Hvernig stjórnvöld hafa hugs-
að sér að koma þessari breytingu
á, er óleyst, segir Tor. Í hvítbók
stjórnvalda hafi ekki verið farið
nákvæmlega í saumana á þeim
breytingaaðgerðum sem þau telji
æskileg. „Mig grunar að það hafi
ekki verið tilviljun sökum þess
hversu umdeildar allar breyting-
ar innan heilbrigðiskerfisins eru.
Ef stjórnvöld hefðu útfært sínar
hugmyndir nákvæmar hefði það
skapað umræðu í samfélaginu um
hvað skiptir máli.“
Tor segir að töluverður munur sé
vissulega á milli heilbrigðiskerfa
norrænu ríkjanna en þar megi
finna svipuð vandamál í grunn-
þjónustunni. „Það er horft til þess
að stétt heimilislækna í Noregi og
Danmörku er að eldast og nýlið-
un er ekki nægilega mikil. Þetta
mun vera tilfellið hér einnig. Ólíkt
Noregi telja dönsk stjórnvöld hins
vegar æskilegt að fjölga sjúkling-
um á hvern heimilislækni til að
leysa vanda innan heilsugæslunn-
ar. Þar er hugsunin að aðrir heil-
brigðisstarfsmenn, eins og hjúkr-
unarfræðingar, taki að sér verk
sem læknar hafa sinnt til þessa.“
Þegar grunnþjónusta er rædd
er niðurstaða Tors að Íslending-
ar ættu jafnvel að einbeita sér að
styrkingu grunnþjónustunnar sem
gæti reynst hagkvæmt þegar upp
er staðið.
Einkarekstur
Einkarekstur á heilbrigðissviði
hefur verið mikið í umræðunni
að undanförnu. Þar er tekist á um
réttmæti einkareksturs og hvort
hann skili betri þjónustu eða sé
einfaldlega ódýrari þegar allt er
tekið saman.
Tor telur nauðsynlegt að stjórn-
völd nálgist þetta viðfangsefni með
opnum huga. „Ég er almennt ekki
á móti hugmyndinni um einka-
framtak í heilbrigðisþjónustu.
Ég tel mikilvægt að hafa sterkt
almannatryggingakerfi þar sem
einkaframtakið getur gert samn-
inga um að leysa af hendi viss
verkefni. Kannski ekki síst til að
skapa svolitla samkeppni. Það er
þó mikilvægt að stjórnvöld ráði
ferðinni og leiti sífellt hagkvæmra
leiða innan kerfisins. Einkarekstur
innan heilbrigðiskerfa getur leitt
til meiri hagkvæmni í rekstri þess
opinbera. Þetta er þó háð því um
hvaða þjónustu er að ræða.“
FRÉTTAVIÐTAL: Tor Iversen
Byggja skal á sterkum grunni
TOR IVERSEN Er prófessor í heilsuhagfræði og einn hvatamanna um heilsuhagfræðilegar rannsóknir við Óslóarháskóla. Hann
hefur stjórnað þeim rannsóknum frá árinu 2006. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Heilsuhagfræðin nær meðal
annars til rannsókna á fjármögnun
heilbrigðiskerfisins og heilbrigðis-
trygginga, rannsókna á eftirspurn
eftir heilbrigðisþjónustu, rann-
sókna á markaðsaðstæðum og
markaðsbrestum er varða þessa
þjónustu, hagkvæmasta magni
bólusetninga fyrir samfélagið,
mun á einkareknum og ríkisrekn-
um heilbrigðiskerfum, stærðar-
hagkvæmni sjúkrahúsa, áhrifum
breyttrar aldurssamsetningar þjóða
á heilbrigðisútgjöld.
Heilsuhagfræðingar rannsaka
einnig samfélagslega áhrifavalda
heilbrigðis, til dæmis offitu, orsök
hennar og afleiðingar, til dæmis á
vinnumarkaði, lífeyrissjóðsmál og
tryggingamál. Ýmis áhættuhegðun
hefur einnig verið heilsuhagfræð-
ingum hugleikin á umliðnum árum.
Mikilvægt er hvað varðar forvarnir í
fíkniefnamálum að kunna góð skil
á því hvernig einstaklingar bregðast
við breyttu umhverfi og hvers konar
opinberar ráðstafanir eru líklegast-
ar til þess að hafa áhrif á hegðun
einstaklinga.
Mikilvægt er að rannsóknir á sviði
heilsuhagfræði liggi fyrir áður en
spítalar eru sameinaðir, aðgerðir
eru ákveðnar á tilteknum sviðum
lífvísinda, ráðist er í stefnumótun
um reykingabönn og svona mætti
lengi telja.
Heimild: Tinna Laufey Ásgeirs-
dóttir, aðstoðarprófessor við hag-
fræðideild Háskóla Íslands.
VIÐFANGSEFNI HEILSUHAGFRÆÐINNAR
FRÉTTAVIÐTAL
SVAVAR HÁVARÐSSON
svavar@frettabladid.is
Innan heilbrigðiskerfa
margra landa eru heil-
brigðisstarfsmenn uppteknir af
því að finna nýjar leiðir til sparn-
aðar. Koma þá fyrst upp í hugann
leiðir til að framkvæma tilteknar
aðgerðir með minni tilkostnaði.