Andvari - 01.01.2008, Page 125

ANDVARI
LANDFLUTNINGAR
119
Náttúran hefur hér fallið í form harðsvíraðrar efnishyggju; ekki vegna þess
að hún sé innantómt tákn, heldur fremur sökum þess að í þessu fasta móti
virðast náttúrumyndir hafa glatað lífsáskorun sinni, nema þá helst gagnvart
bankareikningum. Á hinn bóginn má þó segja að þessi hlutgerving og firring
- svo notuð séu klassísk marxísk hugtök - opinberist sérlega vel í sögunni
einmitt vegna þess að yfir fólkinu gnæfir þessi drangur af landsbyggðinni,
„fulltrúi“ íslenskrar náttúru.
Miðja og smiðja
Náttúran birtist lesendum sem annarleg nærvera. Hið náttúrulega bakland,
sem flutt var til borgarinnar og hlaðið þar upp sem fallegum vegg í nýjum
híbýlum, reynist ókennilegt. Veggurinn er sem útlagi frá öðrum heimi.
En þetta þýðir líka að þessi heimur þarna „úti“, sveitirnar, óbyggð-
irnar, fjöllin, eru staðir sem vert er að kanna og kynnast. Sé litið til bók-
menntanna verður raunar ekki annað séð en að ljóðskáldin hafi sum hver
ætíð sótt efni til náttúruheims landsbyggðarinnar og óbyggðanna, hvað sem
leið landflóttanum á mölina. Vitaskuld á það einnig við um sagnaskáldin,
enda er heimur sveitanna oftar en ekki „endurbyggður“ í þeim verkum sem
fjalla um vistaskiptin og eru skrifuð af höfundum sem hafa sest að á höfuð-
borgarsvæðinu, þar sem þeir eru þátttakendur í þeim borgarheimi, þar sem
stjórnvöld, fjölmiðlar og æðstu mennta- og menningarstofnanir eiga sér
aðsetur. Þar er miðstöð bókamarkaðar, rétt eins og listaverkamarkaðarins
sem áður var drepið á.
En sú Reykjavík sem verður menningarmiðja landsins, verður ekki endi-
lega eða sjálfkrafa sögusvið eða beint viðfangsefni þeirra höfunda sem hvað
róttækastir eru, hvort sem það eru ljóðskáldin eða þá sagnahöfundar eins og
Thor Vilhjálmsson, Steinar Sigurjónsson og Guðbergur Bergsson.
I sögu samfélagsins, þróun þess og breytingum, skynja menn atburðarás
og orsakasamhengi sem leitar á ýmsan hátt í frásagnarform, rétt eins og
atburðir og breytingar á æviferli einstaklings. í bókmenntum er iðulega
falinn „lestur“ á slíkum frásögnum og viðbrögð við þeim, og þá ekki síst í
sjálfri sagnalistinni, sem mætir sögu með sögu, ef svo má að orði komast.
Eftir að sagan um flutning fólks úr dreifbýlinu á mölina hafði verið áber-
andi um nokkra hríð, fer að örla á hreyfingu í öfuga átt. Kristnihald undir
Jökli (1968) eftir Halldór Laxness er væntanlega ekki fyrsta skáldsagan sem
segir af ferð ungs borgarbúa út í íslenska sveit, en fyrir margra hluta sakir er
bókin þó tímamótaverk einmitt vegna þess að hér mætir grandalaus mennta-
drengur af malbikinu veruleika sem ruglar hann í ríminu og reynist í senn
framandlegur og margbreytilegur. Og það er merkilegt hversu margir yngri