Skírnir - 01.01.1931, Síða 165

Skírnir]
Um Gauk Trandilsson.
15»
fram yfir þetta. Enn fremur er nokkurt ósamræmi í því,
hvernig ættin er rakin frá Þorgilsi til Gizurar byskups, þvi
að Þórðarbók sleppir Þorkötlu úr.
Eftirtekt má vekja á því, að Gaukur er kallaður Trand-
ilsson, en eigi Þorkelsson. Það var eigi óalgengt til forna
að viðurnefni bæri skírnarnöfn ofurliði og kæmi í stað-
þeirra. Þannig er Gísli, sonur Þorbjarnar súrs, alltaf kallaður
Gísli Súrsson og Þorsteinn, sonur Þorkels kugga, nefndur
Kuggason. Á sama hátt hét bær Þormóðar skafta Skafta-
holt og bær Þórðar skeggja Skeggjastaðir. o. s. frv. Dæmi
þess, að viðurnefni verði að skírnarnafni er t.d. nafnið Lambi
meðal niðja Eyvindar lamba og Skafti á dóttursonarsyni
Þormóðar skafta, hinum nafnkunna lögsögumanni.
Þjórsárdalur hefir, eins og kunnugt er, verið í eyði í
margar aldir, en á söguöld og lengi siðan var þar blómleg
byggð; hafa með vissu fundizt þar um 20 eyðibýli og má
þó vera að þar hafi fleiri bæir verið.1) Talið er, að dalur-
inn hafi eyðzt á 14. öld af eldgosum og öskufalli, en þó
eigi allur i einu, heldur smám saman2) og á einum bæ,
Sandártungu, hélzt byggð jafnvel til 1693. Stöng er innar-
lega í dalnum, þar sem Fossárdalur nefnist, og standa
bæjarrústirnar í suðausturhlíð Stangarfjalls, skammt frá
Kauðá, þar sem hún fellur fram úr Gjánni. Nokkuru vestar
hinu megin Rauðár, eru Steinastaðir. í Landnámabók er
nefndur Steinólfur í Þjórsárdal; hann átti Þuríði, dóttur
Arngeirs á Sléttu, þá »er Þjórsdælir vildu berja grjóti í hel
(fyrir fjölkynngi ok tröllskap«, bæta Hauksbók og Þórðarbók
við.3) Má vera, að Steinólfur hafi byggt þarna og réttara
nafn á bænum sé því Steinólfsstaðir. Ekki er fjarri að ætla,
1) Þeim, sem vilja afla sér frekara fróðleiks um Þjórsárdal, má
benda á lýsingar þeirra Brynjólfs Jónssonar frá Minna-Núpi i Árbók
Fornleifafélagsins 1884—85, Sigurðar Skúlasonar i Tímariti Þjóðrækn-
isfél. 1925 og Jóns Ófeigssonar í Árbók Ferðafél. íslands 1928. Auk
þess hefir Þorv. Thoroddsen ritað all-ýtarlega um Þjórsárdal i Ferða-
bók sinni.
2) Þorv. Thoroddsen: Ferðabók, II., bls. 169.
' 3) Ldn. útg. 1843, bls. 236, útg. 1925, bls. 128-129.