Eimreiðin - 01.10.1953, Blaðsíða 12

248
VALTÝR Á GRÆNNI TREYJU
eimbeiðin
ekki þótt böðlinum til frægðar. Þótti þetta allt sanna illverka-
náttúru þessa Valtýs, en hinn fyrri Valtýr gjörði bænir sínar og
bað guð að fyrirgefa saksóknurum sínum. Benti hann til hafs og
sagði, er upp rann grár flóki á himinn: „Þessi mun mín hefna.“
En úr flókanum gerði snjóburð mikinn, og varð Valtýsvetur.
Magnús á Hnappavöllum skráir í sögu sinni dóminn, er gengið
hafði á hinn fyrra Valtý og virðist hafa fyrir sér heimildina.
Það sést þó á þessum dómi, að svo er ekki, þetta er enginn dómur
í venjulegri gjörð. Hins vegar hefur heimildarmaður hans senni-
lega séð eða heyrt dóminn og rifjar upp fyrir sér atriði hans,
og Magnús merkir það í gæsalöppum, sem hann kallar dóm eftir
heimildarmanninum. Þarf ekki að efa, að það gat enginn annar en
séra Sigbjörn, sem vel gat hafa séð dóminn í Vallanesi eða heyrt
á Egilsstöðum, og fátt munað rétt, enda er undirskrift dómsins
Jón Arnórsson, sem er tilbúningur eða misminni, því að Jón
Arnórsson er 20 ára gamall í skóla 1754, og kom ekki austur fyrr
en 1769, en fyrr hlaut þetta að ske, því að annars mundi Valtýr
finnast í bændatali 1762. Hins vegar var það svo, að Hans Wíum
var vikið frá embætti 1752 og síðar dæmdur frá því 1754, en
fyrir sýslu hans, þar sem þetta skeði, var settur Jón Sigurðsson
í Holti í Mýrdal, sem hafði verið settur áður sýslumaður í Skafta-
fellssýslu og lögsagnari. Var hann þá gamall maður, 66 ára árið
1752, flutti og aldrei í sýsluna, að því sem bezt er vitað, og hefur
því haft lögsagnara, sem enginn veit hver verið hefur. Er það
og nokkurn veginn víst, að á þessum árum, sem Hans er frá
sýslunni, 1752—1756, hefur þetta dómsmorð orðið. Undir dómi
Valtýs bónda hefur því staðið Jón Sigurðsson, en sá þráláti orð-
rómur, sem á því hefur legið, að Jón Amórsson hafi dæmt báða
mennina af lífi, á líklega frekar við hitt, að sami böðullinn hafi
báðum grandað, og þótt nokkuð frægt. Fyrst og síðast hefur
orðið mikið misminni um þessa atburði, áður en sagan af þeim
er skráð.
Það má í þessu sambandi ef til vill líta lítið eitt yfir andlegt
og veraldlegt ástand þjóðarinnar. Það eru óskapleg harðindi,
þ. e. a. s. þjóðin er orðin svo lömuð, að hún þolir ekkert nema
sólskin. Fólkið hrynur niður í harðrétti, hópar fólks eru á hús-
gangi. Þjófaöldin er óskapleg, verið að hýða og marka þjófa i
öllum sveitum og sýslum, segir einn annállinn. Mörg fyrirfarandi
ár dæmdir og sendir á Brimarhólm fjöldi þjófa, segir annar 1755.
Samt nóg til af þeim, bætir hann við. Enginn þekkir þessa dóma
nú. Umkomulaust fólk er dæmt í héraði, og enginn er til að áfrýja