Tímarit lögfræðinga - 01.12.1986, Blaðsíða 10

ið á þessum rétti, hafa haft hliðsjón af ríkjandi stefnum í félagsmálum
almennt og á seinni árum alveg sérstaklega af hinni víðtæku löggjöf
almannatrygginga. Þróunin í erfðarétti hefur stöðugt orðið í þá átt að
bæta stöðu eftirlifandi maka og reyna að stuðla að sem minnstri röskun
á högum hans. Þetta á ekki eingöngu við hér á landi, heldur hefur staða
langlífari maka verið bætt til mikilla muna í öllum hinum vestræna
heimi undanfarin ár.1)
2.1. Forsendur erfðaréttar maka
Samkvæmt 1. gr. 4. tl., sbr. 35. gr. erfðalaga nr. 8/1962, er maki
skylduerfingi arfleifanda. Forsendur fyrir erfðarétti maka eru þær, að
um lögmætan hjúskap hafi verið að ræða, sem stofnað hefur verið til
samkvæmt 22. gr. 1. mgr., sbr. 21. gr. 2. mgr. laga nr. 60/1972. Engin
lögerfðatengsl eru milli sambúðarfólks, og er ekki unnt að beita regl-
um erfðalaga með lögjöfnun um óvígða sambúð.2)
2.2. Lögerfð
Staða eftirlifandi maka er mismunandi eftir því, hvort hinn látni
lætur eftir sig niðja eða foreldra eða eingöngu útarfa. Hafi hinn látni
látið eftir sig börn eða aðra niðj a, erfir eftirlifandi maki 1/3 hluta eigna
hans, en börn og aðrir niðjar erfa % hluta eignanna, sbr. 2. gr. erfða-
laga. Eigi hinn látni enga niðja á lífi, en foreldrar hans lifa, þá tekur
maki % hluta arfs, en foreldrar hins látna Vá hluta að jöfnu. Ef báðir
foreldrar eru látnir, tekur eftirlifandi maki allan arf, sbr. 3. gr. 1. mgr.
erfðalaga. Það er því aðeins í því tilviki, að hinn látni láti hvorki eftir
sig niðja né foreldra, að eftirlifandi maki hlýtur allan arf.3)
2.3. Bréferfð
Arfleifandi, sem á skylduerfingja, getur ráðstafað Ys hluta eigna
sinna með erfðaskrá, sbr. 35. gr. erfðalaga. Arfleifandi getur arfleitt
hvern sem er að þessum hluta, þar á meðal maka sinn og bætt með því
stöðu hans. Hafi arfleifandi ráðstafað eign með erfðaskrá til annarra
en niðja eða maka, þá er reglan sú, að slík ráðstöfun bitnar hlutfallslega
jafnt á niðjum og maka. Er það staðfest af Hæstarétti, sbr. hrd. 1951:
1) Mary Ann Glendon: The New Marriage and the New Property, s. 21.
2) Svend Danielsen: Arveloven, s. 63 og 72, Inger Margrete Pedersen: Papiiipse samlivsfor-
liold, s. 132 og 149.
3) Samkvæmt dönskum erfðalögum tekur langlífari maki allan arf, þegar skammlífari maki
skilur ekki eftir sig niðja, og maki útrýmir þar með erfðatilkalli foreldra skammlífari
maka.
224