Tímarit lögfræðinga - 01.12.1986, Blaðsíða 22

8. ÓVÍGÐ SAMBÚÐ
Eins og fram hefur komið, er staða eftirlifandi maka mjög sterk
við skiptin. Hann á bæði rétt til búshluta og arfshluta, auk þess sem
hann nýtur mikilla forréttinda við skiptin. Staða sambúðaraðila er
miklu lakari, hann á hvorki kröfu til búshluta né arfshluta, nema
erfðaskrá sé fyrir hendi, og nýtur ekki sömu forréttinda og maki við
skiptin, þótt ýmislegt hafi verið gert til að bæta stöðu hans á síð-
ari árum.
Þegar sambúðarslit verða vegna andláts annars aðilans, fer um
fjárskiptin eftir sömu reglum og þegar skipt er eftir slit sambúðar í
lifanda lífi. Að méginstefnu til er búinu skipt eftir almennum reglum
fjármunaréttarins, og á eftirlifandi sambúðaraðili enga kröfu á helm-
ingaskiptum. Við andlát geta vaknað efasemdir um eignarrétt að vissum
eignum, alveg eins og við slit sambúðar í lifanda lífi, og verða erfingjar
hins látna að virða það, ef sameign er talin hafa myndast milli aðila.
Þegar búið er að ganga úr skugga um, hverjar séu eignir hins látna,
skiptast þær milli erfingja hans, og eins og áður segir, eru engin lög-
erfðatengsl milli sambúðarfólks.
Skiptaréttur leysir ekki úr ágreiningi um fjárskipti við slit sam-
búðar í lifanda lífi. Því var slegið föstu með hrd. 1980:1489, þar sem
Hæstiréttur taldi, að ekki væri unnt að fallast á, að 90. gr. skiptalaga,
sem fjallar um skipti á öðrum búum en dánarbúum, verði beitt um
skipti vegna sambúðarslita.20) Slitni sambúðin hins vegar vegna and-
láts annars aðilans og ágreiningur verður milli langlífari sambúðar-
aðila og erfingja hins skammlífara, þá er leyst úr þeim ágreiningi
í skiptarétti.
Allt fram á síðari ár var talið, að sambúðarkona ætti rétt á ráðs-
konulaunum, er upp úr sambúð slitnaði. Nokkrir dómar hafa gengið
um kröfu til ráðskonulauna vegna andláts sambúðaraðila.27)
Niðurstaða dómstóla á Norðurlöndum hin síðari ár hefur orðið sú,
26) í Danmörku hefur 82. gr. danskra skiptalaga, sem er samsvarandi 90. gr. laga nr. 3/1878,
verið beitt um skipti á búi sambúðarfólks, sbr. UfR 1953, s. 182 og UfR 1959, s. 793.
Sjá og Ernst Andersen: Familieret, s. 229. 90. gr. skiptalaga var breytt mcð lögum nr.
13/1986, sem taka gildi 1. janúar 1987. Samkvæmt þeirri breytingu fjallar skiptaréttur
um skipti á búi sambýlisfólks við slit óvígðrar sambúðar, og er sambúðin skilgreind á
þann veg, að hún verði að hafa staðið í a.m.k. tvö ár samfleytt eða aðilar hafi átt barn
saman eða konan sé þunguð af völdum sambúðarmannsins.
27) Hrd. 1939:595, hrd. 1969:1224 og hrd. 1980:768. í síðastnefnda málinu hafði sambúð
staðið í 45 ár, báðir sambúðaraðilar voru látnir, og hafði dánarbú K uppi kröfur vegna
ráðskonulauna úr dánarbúi M. Krafan var ekki tekin til greina. Svipuð niðurstaða varð
í dómi í UfR 1983 (0L), s. 494.
236