Tímarit lögfræðinga - 01.05.1991, Page 19

Þótt stuðst sé við sjónarmið í ætt við „res ipsa loquitur“ regluna í síðastgreind-
um dómi, Þyrilsdóminum og e.t.v. fleiri dómum, verður ekki talið, að íslenskir
dómstólar hafi slegið neinu föstu um slíka reglu. Af dómum verður ekki heldur
dregin sú ályktun, að í íslenskum skaðabótarétti gildi almenn sakarlíkindaregla
eða regla um löglíkur fyrir sök í einstökum flokkum bótamála. Hins vegar má
stundum sjá þess merki að slakað sé á sönnunarkröfum í einstökum málum.
Einnig geta málsatvik verið þannig, að mjög ólíklegt er, að tiltekinn tjónsatburð-
ur hafi gerst af öðrum orsökum en yfirsjónum eða mistökum af hálfu stefnda,23
sbr. dæmi þau, er nefnd voru um beitingu „res ipsa loquitur“ reglunnar. Ef
dómfellt er í slíkum tilvikum kann að vera umdeilanlegt, hvort dómari hafi vikið
frá almennum sönnunarreglum. Kjarni málsins er þó sá, að vegna meginregl-
unnar um frjálst sönnunarmat hefur dómari ótvírætt heimild til að fara þá leið,
sem hann metur rétta, er hann tekur afstöðu til sönnunaratriða.
Rétt er að ítreka það, sem fram er komið, að einstök dæmi um að dómari slaki
á kröfum um sönnun eða felli sönnunarbyrði á stefnda bera ekki vitni um
almenna sakarlíkindareglu. í slíkum undantekningartilvikum er einungis um
það að ræða, að dómari metur, að atvik í því sérstaka máli, sem til úrlausnar er,
séu þess eðlis að rétt sé að víkja frá ströngustu kröfum um að sönnunarbyrði hvíli
að öllu leyti á tjónþola, sbr. t.d. HRD 1957 444. Hitt er svo annað mál, að í
settum lögum eru til fáein bótaákvæði, sem fela í sér sakarlíkindareglu, sbr.
einkum 68. gr. sigll. nr. 34/1985 og 113. gr., sbr. 116. gr. laga nr. 34/1964 um
loftferðir. Þessi ákvæði varða þó bótaskyldu innan samninga, sem ekki er til
umræðu hér.
5.6 Frávik frá ströngustu sönnunarreglum sem leið til að þyngja bótaábyrgð
Ástæða þess að dómari slakar á kröfum um sönnun eða víkur frá almennum
reglum um sönnunarbyrði getur verið sú, að hann telur rétt að stefndi beri
víðtækari skaðabótaábyrgð en vera myndi eftir almennum skaðabótareglum.
Unnt er með öðrum orðum að nota tilslökun um sönnun til þess að þyngja
bótaábyrgð. Það myndi einkum gert, ef tjón hlýst af háttsemi, sem telja verður
sérstaklega hættulega, sbr. Þyrilsdóminn (HRD 1953 617).24
Þegar svo stendur á er einnig kostur að fara aðra leið til þyngingar bótaskyldu,
þ.e. að fella hreina hlutlæga ábyrgð á þann, sem hefur hina hættulegu háttsemi
með höndum. Hér verður ekki rætt um rök varðandi það, hvort eðlilegra sé að
þyngja bótaábyrgð með tilslökun um sönnun eða hreinni hlutlægri ábyrgð. Þess
skal aðeins getið, að ef dómari telur eðlilegra að stefndi beri tjónið án tillits til
þess, hvort hann eða menn, sem hann ber ábyrgð á, eiga sök, myndi hann beita
hreinni hlutlægri ábyrgð. Annars fer hann vægari leiðina til þyngingar ábyrgðar
23 Ussing, 201-202.
24 Sjá Vinding Kruse, 169-170, von Eyben, 97 o. áfr. og Arnljótur Björnsson (1986), 65.
3
17