Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Side 81

það almennt ekki viðbótarskilyrði riftunar, t.d. samkvæmt kpl., að kröfuhafi hafi
sannanlega skorað á skuldara að efna samninginn. Fræðimenn hafa bent á, að
framangreind meginregla byggi á svo föstum grunni, að ekki verði talið á grund-
velli einstakra sérlagaákvæða, sem ganga í gagnstæða átt, að áskorun verði
almennt gerð að viðbótarskilyrði fyrir rifmn. Sem dæmi hefur verið nefnt, að kpl.
geri það ekki að skilyrði riftunar, að kröfuhafi minni skuldara á efndirnar.60
Frá þeirri meginreglu, að ekki sé þörf áskorunar áður en vanefndaúrræðum
verður beitt, eru ýmsar undantekningar í íslenskum rétti. Slíkar undantekningar
geta stuðst við ákvæði settra laga. Þannig skal samkvæmt 21. og 26. gr. laga
nr. 70/1996 um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins veita opinberum starfs-
manni áminningu og gefa honum kost á að bæta ráð sitt, áður en honum er veitt
lausn um stundarsakir samkvæmt því lagaákvæði. Er sambærileg regla almennt
talin gilda í vinnuréttarsamböndum, þ.e. að brotlegur starfsmaður eigi rétt á
áminnlngu, áður en til fyrirvaralausrar uppsagnar kemur.61 Sjá H 1951 197 og
H 1996 605.
Af öðrum lagaákvæðum má nefna 17. gr. hlutafélagalaga. nr. 2/1995, þar
sem ræðir um það tilvik, þegar áskrifandi hlutafjár greiðir ekki framlag sitt á
gjalddaga. Er þá heimilt að selja hlut öðrum, en „... jafnan skal þó, áður en hlutir
eru afhentir öðrum, veita áskrifanda 4 vikna frest til að koma málum sínum í
rétt horf...“ eins og segir í því ákvæði. Þá má geta ákvæðis 1. tl. 1. mgr. 61. gr.
húsaleigul., þar sem áskorun leigusala til leigutaka um greiðslu húsaleigu er
forsenda riftunar af hálfu leigusala, og samkvæmt 4. tl. 60. gr. sömu laga er það
skilyrði riftunar af hálfu leigutaka samkvæmt þeim tölulið, að leigjandi hafi
skorað á leigusala að bæta úr vanefndum og gefið honum sanngjaman frest í því
skyni, sbr. H 1995 2016. í 1. mgr. 9. gr. svl. nr. 75/1997 er í 9. gr. fjallað um
heimild til eindögunar veðkröfu, þótt ekki sé kominn gjalddagi hennar. Meðal
atvika, sem heimila slíka eindögun, er það, þegar eigandi eða veðsali misnotar
í verulegum atriðum umráðarétt sinn yfir veðinu eða vanefnir með öðmm hætti
verulega skyldur sínar samkvæmt 7. gr. í 2. mgr. 9. gr. kemur fram, að áður en
eindögunar verður krafist samkvæmt þessu ákvæði, skal veðhafi með hæfileg-
um fresti gera eiganda eða veðsala viðvart og gefa þeim kost á að efna skyldur
sínar réttilega, nema því aðeins að frestur geti leitt til tjóns.
Þá getur undantekning frá meginreglunni byggst á viðskiptavenju, þ.e. að
kröfuhafa beri samkvæmt venju í skiptum aðila eða venju í tilteknum viðskipt-
um að skora á skuldara að efna skyldur sínar áður en til riftunar eða beitingar
annarra vanefndaúrræða kemur.
í samningi aðila kann gagngert að vera ákvæði um áminningu sem undan-
fara riftunar, sbr. H 1987 1690, og ber þá við það að miða. Staðlaðir samnings-
skilmálar geta t.d. gengið út frá slíku, sbr. t.d. gr. 25.5. í ÍST. 30. í því ákvæði
60 Sjá t.d. Bernhard Gomard: Ydelsen, bls. 130.
61 Sjá nánar Bernhard Gomard: Ydelsen, bls. 131; Arnmundur Backman og Gunnar Eydal:
Vinnuréttur, bls. 173.
333