Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1933, Qupperneq 167

163
hugi málið. Þar á móti er ekki víst, að einhliða atbeini ann-
ars aðilja sé nægur til þess, að málið geti komist fyrir gerð-
ardóm eða t. d. fasta dóminn í Haag. Ef gerðardómur er
ekki skipaður fyrirfram, þá þarf atbeina beggja til skip-
unar bans, nema þriðja aðilja væri falin hún. En þetta væri
varla nóg, því að gerðardómur væri varla bær að leysa deil-
una, nema báðir befðu viðurkennt, að bún ætti til hans að
fara. En slíka viðurkenningu vantar. Um Haagdómstólinn
er sama að segja. Beggja vilja þarf til að hann sé dómbær.
Ef annar aðilja segist ekki telja málið líklegt til að valda
friðslitum, þá er hæpið, að dómurinn teldi málið geta kom-
ið þar undir dóm. Það er því langt frá því, að sáttmálinn
liafi nokkra skuldbindingu að geyma um þvingaðan gerð-
ardóm eða „juridiskan“ dóm í málum milli félaga Þjóða-
bandalagsins. En það, sem öllu máli skiptir liér, er það, að
aðili hefur valið milli einhverra liinna þriggja áðurnefndu
aðferða. Ef ekki verður samkomulag um hinar tvær fyrstu,
mun þó að eins annar aðilja geta eftir 12., sbr. 1. mgr. 15.
gr., eða 11. gr., komið málinu til úrlausnar fyrir ráðið eftir
15. gr.
2. Sáttmálinn nefnir ekki nema fjórar aðferðir til að jafna
friðsamlega milliríkjadeilur: Meðferð stjórnmálamanna
livors aðilja, gerð, dóm og meðferð máls fyrir ráði (eða þingi)
Þjóðabandalagsins. Fleiri leiðir eru kunnar: Sáttaumleitanir
ýmiskonar. Að nokkru leyti komast þær þó undir ákvæði sátt-
málans, því að ráðið revnir að sætta aðilja jafnframt rann-
sókn sinni á málunum. Ráðið er sá eini sáttasemjari, sem sátt-
málinn greinir nokkuð um. En vitanlega liafa liöfundar sátt-
málans ekki viljað koma í veg fyrir nokkra heppilega aðferð
til að jafna deilur með friðsamlegu móti. Þeir liafa ekki vilj-
að útiloka vinsamlega milligöngu þriðja aðilja í þvi skyni
að jafna deilur. Og þeir liafa ekki lieldur viljað útiloka að-
ilja frá því að skipa sjálfir eða fela öðrum að skipa sátta-
nefnd til að rannsaka mál og að reyna að koma sáttum á.
Samkomulag aðilja um slíkt, annaðbvort eitt skipti fvrir öll
eða fyrir eitt ákveðið mál, er fyllilega í samræmi við anda
sáttmálans, sbr. 21. gr. lians. Og í Locarno-samningunum er
einmitt þessi aðferð ákveðin um deilur milli aðilja, sem ekki
sé önnur aðferð ákveðin um. Og i „generalaktinum“ 26. sept.
1928 í Genf er einnig kveðið svo á, að deilur, bvers eðlis sem
þær eru, skuli fara til sáttanefndar, annaðbvort fastrar eða
skiiiaðrar liverju sinni lil að fara með eitthvert sérstakt mál.