Heilbrigðismál - 01.03.1981, Blaðsíða 23

TÓBAKSSALA Á ÍSLANDI 1960-1980
Árleg meðalsala í grömmum á hvern íbúa
Nikótín skilur mjög hratt úr líkam-
anum á nýjan leik og minnkar
magn þess um helming á hálfri til
heilli klukkustund. Þeir sem reykja
mikið geta samt sem áður fengið í
líkama sinn nokkra dauðaskammta
á dag. Ástæðan til þess að eitrun-
areinkenni koma ekki í ljós er sú að
nikótín breytist mjög hratt og skilst
aftur úr líkamanum. Auk þess
myndast þol gegn áhrifum þess, en
þol er það kallað þegar áhrif efna á
líkamann minnka við langvarandi
notkun, sem þýðir að til þess að ná
fram sömu verkun verður stöðugt
að auka skammt efnisins. Sem
dæmi um þol skal bent á að þar sem
1—2 mg af hreinu nikótíni getur
framkallað væg eitureinkenni hjá
þeim, sem ekki reykja, geta þeir
sem reykja tekið inn 8 mg af hreinu
nikótíni án nokkurra áhrifa. Ný-
lega hefur komið í ljós að nægilegt
magn er af nikótíni í blóði brjóst-
mæðra, sem reykja, til þess að hafa
áhrif á barn sem er á brjósti og
þungaðar konur, sem reykja, ala að
meðaltali léttari börn en þær sem
ekki reykja.
Skaðleg áhrif tóbaksreyks
Mörg þeirra efna sem áður er
minnst á, svo sem nikótín,
ammoníak, formaldehýð og akró-
lein, eru allt efnasambönd sem
hafa staðbundin ertandi áhrif á
slímhimnur. Langvarandi kok- og
raddbandabólga er þess vegna al-
geng hjá miklum reykingamönn-
um. En auk þess geta þau efni sem
eru í reyknum haft almenn áhrif á
líkamann eftir að þau hafa borist í
blóðið og flust með því um allan
líkamann. Nikótín getur til dæmis
aukið starfsemi kirtla og kemur
hún í ljós sem aukin munnvatns-
myndun og hjá sumum einstakl-
ingum geta kirtlar í maga aukið
magasafamyndun, en í honum er
meðal annars saltsýra. Reykingar
geta því leitt til meltingarsjúk-
dóma, sem eru afleiðing af mikilli
magasýru, svo sem sármyndun í
maga og skeifugörn. En verkun
nikótíns í þessu tilviki er svo óút-
reiknanleg að gagnstæð áhrif, of
lítil magasýra, geta komið í ljós. Fer
þetta eftir magni nikótíns sem berst
í blóðið. Nikótín getur einnig haft
áhrif á innkirtla, sem gefa frá sér
hormóna. Tóbaksreykur hefur
einnig áhrif á blóðrás, sem lýsir sér
sem aukning á æðaslætti (púlsi) og
blóðþrýstingi.
Rauða litarefnið í blóði, sem
heitir blóðrauði, gegnir mjög mik-
ilvægu hlutverki í líkamanum, sem
meðal annars er fólgið í því að
flytja súrefni til vefjanna og kolsýru
(koltvíoxíð) frá þeim. Ef kolsýrl-
ingur er í því lofti sem andað er
ofan í lungun binst hann blóðrauða
á auðveldari hátt en súrefni svo að
blóðrauði getur ekki flutt hið lífs-
nauðsynlega súrefni. Æðar bregð-
ast við súrefnisskorti með því að
víkka, en það getur leitt til höfuð-
verkjar, sem er algengur kvilli hjá
miklum reykingamönnum. En
þessi súrefnisskortur getur einnig
leitt til slens og minnkaðra afkasta
hjá þeim sem vinna erfiðisvinnu
eða við erfiðar aðstæður, t. d. hátt
uppi í fjöllum, þar sem mikið reynir
á flutningsgetu blóðs á súrefni.
Miklar tóbaksreykingar geta haft
truflandi áhrif á svefn, sem oft lýsir
sér þannig að viðkomandi vaknar
undir morgun í svitabaði. Þær geta
einnig haft áhrif á hjarta. Margir
reykingamenn hafa reynslu af
óeðlilegum hjartslætti og auka-
slögum, sem eru afleiðingar reyk-
inga. Einnig geta miklir reykinga-
menn fengið verk fyrir brjósti, sem
stafar af krömpum í kransæðum,
en þær sjá hjartanu fyrir blóði og
súrefni. Ef reykingum er hætt
hverfa þessi einkenni oftast eftir
stuttan tíma.
Síðustu þrjátíu ár hefur samband
reykinga við ýmsa sjúkdóma mikið
Frétlabrét um HEILBRIGÐISMAL 1/1981 23
Teikning: Jónas Ragné