Heilbrigðismál - 01.03.1981, Blaðsíða 24

verið rannsakað. Nú eru tengslin
við hjarta- og æðasjúkdóma,
lungnakrabbamein og langvinna
lungnasjúkdóma svo vel þekkt að
óþarft er að rekja það nánar hér.
Vert er að benda á þann mun
sem er á skaðsemi efna eftir því
hvort þau eru notuð í lengri eða
skemmri tíma. Þeir sem hefja tó-
baksreykingar verða ekki strax
varir við þau einkenni sem lýst
hefur verið, vegna þess að ertandí
áhrif tóbaksreyks eru mörg ár að
valda þeim skaðlegu áhrifum, sem
lýsa sér til dæmis sem langvarandi
bólga í lungnaberkjum og „síga-
rettuhósti". Hjá heilbrigðu fólki
getur þurft allt að 20 ára reykingar
að staðaldri til þess að lungna-
krabbamein eða langvarandi
berkjubólga nái að myndast. En
hafi unglingur byrjað að reykja til
dæmis 20 sígarettur á dag skömmu
eftir fermingu, getur hann farið að
búast við hinum alvarlegustu sjúk-
dómseinkennum um eða skömmu
eftir 35 ára aldur, eða með öðrum
orðum í blóma lífsins. En þá verður
heldur ekki aftur snúið og verð-
mætasta eign sérhvers einstaklings,
gott heilsufar, er á undanhaldi.
Er tóbak ávana- og fíkniefni?
Þessari spurningu er erfitt að
svara, en bæði reynsla og þær
rannsóknir sem gerðar hafa verið á
líffræðilegum eiginleikum tóbaks,
bæði á mönnum og dýrum, benda
eindregið til að það hafi eiginleika
ávana- og fíkniefnis. Það efni í tó-
baki sem virðist vera „sökudólgur-
inn“ er nikótín.
Margir telja að öll efni sem með
einum eða öðrum hætti hafa áhrif á
miðtaugakerfi, þ. e. heila og mænu,
geti valdið ávana og fíkn. en að
sjálfsögðu í mismunandi mæli.
Áður er minnst á að nikótín úr tó-
baksreyk kemst mjög fljótt til heila
og hefur þar áhrif á heilastarfsem-
ina, en einnig var minnst á, að
verkun þess er mjög flókin. I
skömmtum sem komast í líkamann
með tóbaksreyk, getur nikótín ým-
ist framkallað örvun eða slökun.
Þessi mismunandi áhrif eru ekki
aðeins komin undir skammti efnis-
ins, heldur einnig undir gerð við-
komandi einstaklings, skaphöfn og
aðstæðum. Ef einstaklingur er til
dæmis reiður eða hræddur, þá
verkar nikótín róandi, en sé hann
leiður eða þreyttur, þá verkar það
örvandi. Þessi áhrif koma í ljós
vegna verkunar nikótíns á heila.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að sálrænn ávani getur orðið
mikill. Getur hann stafað bæði af
þörf fyrir að hafa einhvern hlut í
höndunum (t. d. sígarettu eða
pípu) og fyrir áhrif efnisins. Þegar
þetta vantar kemur í ljós fíkn eða
þörf fyrir hvoru tveggja. Á hinn
bóginn er líkamlegur ávani ekki
eins kunnur, en hann stafar af þörf
likamans fyrir áhrif efnisins. Tvö
einkenni eru notuð til þess að
greina líkamlegan ávana, en þau
eru þol og fráhvarfseinkenni. Þol
gegn nikótíni hefur áður verið
minnst á og margt bendir til frá-
hvarfseinkenna nikótíns, enda þótt
þau komi ekki í ljós hjá öllum, sem
hætta að reykja. Auk einkenna eins
og eirðarleysis, geðdeyfðar og
minni einbeitingarhæfni hjá mörg-
um sem hætta að reykja, koma
einnig í ljós líkamleg fráhvarfsein-
kenni svo sem minnkaður púls-
hraði og blóðþrýstingur, hægða-
tregða, svefntruflanir og verri ár-
angur við framkvæmd nákvæmn-
isvinnu. Það er þess vegna flest sem
bendir til þess að nikótín sé ávana-
og fíkniefni og að þeir sem reykja,
geri það vegna þess að þeir eru
háðir nikótíni, enda eiga margir
sem byrja tóbaksreykingar í erfið-
leikum með að hætta, enda þótt
hugur og vilji standi til þess. Það er
því með nikótín, eins og önnur
ávana- og fíkniefni, að fyrirbyggj-
andi aðgerðir sem byggja á réttum
upplýsingum, er höfða til þekking-
ar og skynsemi sérhvers einstakl-
ings, eiga, ef allt er með felldu, að
koma að mestu gagni.
Dr. Vilhjálmur G. Skúlason lyfja-
frœðingur erprófessor í lyfjafrœði lyfsala
við lœknadeild Háskóla íslands.
Fréttabréfum
Heílbiigöismál
Pósthólf523 12lReykjavik
Undirritaður óskar hér með eftir
að gerast áskrifandi að
Fréttabréfi um heilbrigðismál
Síðan 1949 hefur Krabbameinsfétagið gefið úl
FRÉTTABRÉF UM HEILBRIGÐISMÁL
og kemur það nú úl fjórum sinnum ú ári.
Efni tímaritsins fjaiiar um vmis svið heiibrigðismáia
en megin áherslan er lögð á upplýsingar um
hvernig unnl er að koma i vegfyrir sjúkdóma
eða greina þá á byrjunarstigi.
Áskriftargjaidið árið I9BI er 70 krónur
og verður innheiml með gíróseðii.
Nafn Nafnnúmer Fæðmgardagur og ár
Heimili Póstnúmer Staður
24 Fréttabréf um HEILBRIGÐISMÁL 1 /1981