Uppeldi og menntun - 01.01.2012, Blaðsíða 109

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(1) 2012 109
friðrik sigUrðsson
Það má halda því fram með rökum að heiti laganna sé villandi þar sem fráleitt er að þar
sé fjallað um öll málefni fatlaðs fólks og ekki eiga heldur allir þeir sem fatlaðir geta talist
rétt skv. lögunum. Fyrst og fremst tryggja lögin þjónustu þeim til handa sem þurfa mikla
og sértæka félagsþjónustu.
Þess má geta að sænsku lögin (LSS-lögin), sem svipar um margt til íslensku laganna, m.a.
hvað varðar markmiðsgrein og verksvið, heita, í íslenskri þýðingu, Lög um stuðning og
þjónustu við afmarkaðan hóp fatlaðra (Lag om stöd och service til vissa funktionshindrade
nr. 387/1993). Um margt væri það réttara nafn á íslensku lögunum einnig.
Í 7. grein laga um málefni fatlaðs fóks frá 1992 er eftirfarandi ákvæði:
Fatlaðir skulu eiga rétt á allri almennri þjónustu ríkis og sveitarfélaga. Ávallt skal leit-
ast við að veita fötluðum þjónustu samkvæmt almennum lögum á sviði menntunar,
heilbrigðis- og félagsþjónustu. Reynist þjónustuþörf hins fatlaða meiri en svo að
henni verði fullnægt innan almennrar þjónustu skal hinn fatlaði fá þjónustu sam-
kvæmt lögum þessum. (Lög um málefni fatlaðs fólks nr. 59/1992)
Lög sem hafa slík ákvæði, þ.e. að þau eigi fyrst og fremst að gagnast einstaklingum þegar
ákvæði almennari laga fullnægja ekki þörfum notandans hafa stundum verið kölluð plús
(+) lög. Í reynd hefur, hvað varðar stór þjónustusvið eins og búsetuþjónustu, verið óljóst
hvernig þessi sameiginlega ábyrgð og réttindi eru, þ.e. annars vegar eftir almennum lögum
eins og lögum um félagsþjónustu (Lög um félagsþjónustu sveitarfélaga nr. 40/1991), þar
sem er að finna heilan kafla um þjónustu við fatlað fólk, og hins vegar samkvæmt sértækari
plús-lögum. Reyndin virtist vera að annaðhvort höfðu einstaklingar allan sinn rétt sam-
kvæmt lögum um málefni fatlaðs fólks (þeir sem þurfa mikla þjónustu) eða félagsþjónustu-
lögum (þeir sem þurfa litla þjónustu). Undantekning frá þessu var svokölluð „sjálfstæð
búseta“ (þeir sem þurfa miðlungsþjónustu) þar sem þjónusta samkvæmt lögum um mál-
efni fatlaðs fólks kom til viðbótar almennri félagsþjónustu. Þetta fyrirkomulag hafði það
í för með sér að ríki og sveitarfélög tókust gjarnan á um þjónustumagnið, oft til að losna
alfarið við að bera kostnað af þjónustu við fatlað fólk.
ViðHOrf nOtEnDa
Fatlað fólk hefur margoft bent á að það að þjónustan við þann hóp sé eins sértæk og raun
ber vitni sé til marks um aðgreiningu og stimplun þessa þjóðfélagshóps. Líta beri á félags-
lega þjónustu út frá þörfum hvers og eins en ekki einblína á hvernig þarfirnar eru tilkomnar.
Í aðdraganda Evrópuárs fatlaðra 2003 söfnuðust 600 fatlaðir einstaklingar saman í Madrid
og samþykktu ályktun þar sem þetta sjónarmið er ítrekað og hvatt til að hætt sé að líta á
málefni fatlaðs fólks sem málefni tiltekinna ráðuneyta eða stofnana innan stjórnsýslunnar.
Fatlað fólk er hvatt til að berjast fyrir því að stefnumótun um málefni fatlaðs fólks verði
hluti af allri almennri ákvarðanatöku í stjórnsýslunni. Jafnframt er það ítrekað að fötluðu
fólki eigi að standa til boða öll þjónusta sem aðrir samborgarar eiga rétt á hvort sem það er
á sviði heilbrigðis-, mennta-, atvinnu-, eða félagsþjónustu. Höfuðáherslu þurfi að leggja á
að þjónusta við fatlað fólk verði samþætt innan ólíkra sviða og yfir þau (Friðrik Sigurðsson
og Halldór Gunnarsson, 2003).