Hugur - 01.01.2004, Blaðsíða 50
48
Teresa Orozco
augum, veikti bandalagið og vann að valdboðnum umbótum ríkisins. Farveg-
ur þessarar íylkingar birtist í báðum textunum. Maður á borð við Gadamer
gat veitt ríki Hiders það sem IsabeUe Kalinowski nefnir „ábyrgðarskírteinið
sem ræður úrslitum": „Hatrið í garð Weimar-réttarríkisins hefur vafalaust
fundið dýpri farveg til áhrifa í athugasemdum Gadamers um Platon en bein
afskipti Heideggers, sem ef til vill bera vitni - eins og það er þverstæðukennt
- um meiri póhtíska grunnhyggni." (Kalinowski 1997,14)
Umhugsunarvert er þó að Gadamer hefur haldið í aðdáun sína á hinum
platónska ráðvaldsdraumi eða öllu heldur einveldissamhljómi hans. Þræta
hans gegn frjálslyndum Platon-túlkunum Karls Poppers í The Open Society
and its Enemies sýnir þetta berlega:
Þegar Popper saknar jafnræðis fyrir lögum í þessari mynd af réttlæt-
inu, ber það vott um algeran misskilning. uppeldisríki er lögum
beinlínis ofaukið. Það er hinn fjarstæði kjarni málsins að með réttu
uppeldi myndast sjálfkrafa samhljóðun allra og samþykki allra við
aðgerðir hinna ráðandi og úrvals þeirra, og að með þessum hætti er
öllu rétt skipað. (Gadamer 1983, 452)
Það er óumdeilt að Platon-túlkanir Gadamers í Þriðja ríkinu uppfylla fræði-
legar kröfur. Segja má yfirráð þessara túlkana í öðrum skilningi „platónsk“,
þar sem þær öðlast ópólitískan sjálfsskilning sinn við það að hafa kviknað í
heimi hins heimspekilega anda. Taka má undir þetta svo lengi sem það dreg-
ur ekki dul á þá óhemju vísindalegu framleiðni til handa nasismanum sem,
á sviði heimspekinnar, platónska krafan um að veitaforingjanumforystu leysti
úr læðingi.
Nákvæmlega þetta stef, fengið úr pólitískri ævisögu Platons, leggur Gad-
amer29 fram sem ósvikin heimspekileg sýknunarrök til deilunnar um það
hversu pólitískt og heimspekilega viðriðinn Heidegger var þjóðernissósíahs-
mann.30 Það væri hneisa fyrir textafræðilega eðlishyggju ef, líkt og við
munum sýna fram á, eitt og sama stefið mætti sveigja svo og beygja túlkun-
arfræðilega eftir aðstæðum. Nú er sá möguleiki hluti af rökfræði skýringar-
fræðilegra túlkana og það má taka undir með Gadamer að hún feli í sér
óendanlega gnægð möguleika. I dag hefur kynslóð fræðimanna sem átti í
samræðu við Gadamer komist að samkomulagi um það hvernig umgangast
skuli þessar tilfallandi en óflýjanlegu aðstæður. Hún lætur sér umhugað um
túlkunarkenningar, án þess að sniðganga kröfu upplýsingarinnar um
grundvöllun. Jurgen Habermas innheimti þessa kröfu fyrir 30 árum gegn
2 * Nú síðast í grein Gadamers í tímaritinu Sinn utidForm sem ber titilinn „Úber die politische Inkomp-
etenz der Philosophie“ (Um pólitíska vangetu heimspekinnar), 1993. Þar eð hið platónska tilkall til
að vera vegvísir Díons (harðstjóra Aþenu) var fyrirmynd, verður tilkall Heideggers til að leiða Hitler
með blessun fornaldarinnar að upphafmni athöfn. Þar með á enn eftir að spyrja mikilvægustu spurn-
30 'nganna, á borð við: Hvernig tengdi Heidegger þetta tilkall við heimspeki sína í Þriðja ríkinu?
Sjá Júrg Altwegg (ritstj.), Die Heidegger Kontroverse (Deilan um Heidegger), Frankfúrt am Main
1988; textar eftir m.a.: Hans-Georg Gadamer, Jcan Beaufret, Jacques Derrida, Emmanuel Lévinas,
Alain Finkielkraut, Júrgen Habermas og Pierrc Bourdieu.