Hugur - 01.01.2004, Blaðsíða 91
Islenskur Nietzsche við aldamót
89
f bréfi sem Georg Brandes (1842-1927) ritaði Nietzsche þann 3. apríl 1888
segist hann ósáttur við að enginn þekki Nietzsche í Skandinavíu og því hafi
hann ákveðið að gera hann þekktan í einu höggi. A þriðja hundrað áheyrend-
ur fylltu salinn á opnum fyrirlestrum Brandesar „um þýska heimspekinginn
Friedrich Nietzsche" við Hafnarháskóla. Politiken gerði innihaldi fyrirlestr-
anna skil sem birtust í heild sinni í Tilskueren (ágúst 1889) undir yfirskrift-
inni „Aristokratisk Radikalisme: En Afhandling om F. Nictzsche".11 Friðrik
virðist ekki hafa haft aðgang að grein Brandesar en segist auk einnar blaðsíðu
umfjöllunar Brandesar í Fra Rusland hafa „nýlega haft ofurhtið tækifæri til að
kynnast þessum þýzka heimspeking betur.“ Eina heimildin sem hann gefur
upp er Apologie des Christenthums eftir þýska guðfræðinginn Cristoph Ernst
Luthardt (1823-1902), nánar til tekið fjórða bindi verksins sem ber titilinn
Lífsskoðanir nútimans ogfylgifiskarpeirra {Die modernen Weltanschauungen und
ihrepraktischen Konsequenzen, 1891). Tilvitnanir í verk Nietzsches sækir Frið-
rik til Luthardts.12 Ut frá þessum heimildum og hugsanlega öðrum gefur
Friðrik áheyrendum sínum eftirfarandi mynd af Nietzsche:
Hann er málfærslumaður aristókratanna, herranna. Sú ógæfa, sem
mannfjelagið hefur nú ratað út í, segir hann sje bein afleiðing þess,
að herrarnir hafi hætt að njóta rjettar síns til að undiroka hinar lægri
stjettir. En orsökin til þess, að herrarnir hafi látið lægri stjettirnar
draga tauma valdsins úr höndum sjer, sje engin önnur en sú, að siða-
lærdómur þrælanna - kristindómsins nefnilega - hefur fengið svo
almenna viðurkenning. Til þess eitthvað verði úr heimsmenningar-
hugmyndinni, er það skylda herranna að rífa völdin til sín aptur og
halda skrílnum í skefjum undir oki þrælkunarinnar. [...] Dyggðir
þrælanna - kristinna manna — eru að mestu leyti fólgnar í því, sem
herrann hatar: Meðaumkun, kærleikur, viðkvæmni, þolinmæði, iðni,
auðmýkt. Herrarnir gjöra greinarmun á góðu og slæmu, þrælarnir
greinarmun á góðu og illu. Sá greinarmunur þrælasiðalærdómsins
dregur allan kjark úr manneðlinu og gjörir manninn að aumingja.
Herrarnir verða þess vegna algjörlega að útrýma þeim greinarmun.
[...] Mennirnir, sem hann bendir á nútíðarherrunum til fyrirmyndar
og eptirbreytni, eru hetjur Hómers, víkingar Norðurlanda, þýzku og
japönsku aðalsmennirnir, en einkum og sjer í lagi gömlu Rómverjar.
11 Þýsk þýð.: „Aristokratischcr Radikalismus. Eine Abhandlung iiber Friedrich Nietzsche“, Deuische
Rundschau 63(7), apríl 1890, s. 52-89; ensk þýð. A. G. Charters frá 1914: „An Essay on Aristocratic
Radicalism“. Nietzsche kættist mjög er hann heyrði að fyrirlestrar Brandesar í Kaupmannahöfn, mið-
stöð mennta Norðurlanda á þeim tíma, hafi gert hann kunnan meðal gáfumanna gjörvallrar Skandi-
navíu og langt út fyrir það svæði. Sjálfur lýsir Brandes (í desember 1899) áhrifum sínum með eftir-
farandi hætti: „Min Artikel Aristokratisk Radikalisme var den forste storre Afhandling, der overhovet
i Europa blev skrevet om denne Mand, hvis Navn siden da er flojet Jorden rundt og i dette 0jeblik
er et af Samtidens beromteste Navne. Den da næsten ubekendte, sjældent nævnte Tænker var faa Aar
derefter bleven Modefilosofen i alle europæiske Lande“ (Georg Brandes, Samlede skrifter, Kaup-
mannahöfn: Gyldendal, 1901, 7. bd., 1901, s. 644).
12 Menschliches, Allzumenschliches II:ii:38, 323. Tölurnar sem fylgja heitum á verkum Nietzsches vísa til
málsgreina viðkomandi verks, hér 2. bindi, annar hluti, málsgreinar 38 og 323.