Hugur - 01.01.2004, Blaðsíða 222

220
Sigríður Þorgeirsdóttir
hefðarinnar til að líta heiminn heimspekilegum augum. Þetta sá Mill að
sögn Critchleys fyrir hálfri annarri öld þegar hann sagði bæði viðhorfm „hafa
rétt fyrir sér í því sem þau árétta og rangt fyrir sér í því sem þau hafna.“ (47)
Ef við orðum þetta með svolítið slagorðakenndum hætti mætti segja að meg-
inlandsheimspeki kunni að hafa dýpri skilning en rökgreiningarheimspeki
meiri skýrleika og hvorug geti því án hinnar verið.
Þrátt fyrir að rökgreiningarhefðin hafi lengst af verið haldin fordómum
gagnvart meginlandshefðinni og meginlandshefðin sé farin að kenna til van-
máttar síns gagnvart ögun ensk-amerísku hefðarinnar eru teikn á lofti um að
hér sé að verða breyting á. Komnar eru fram rannsóknir sem leitast gagngert
við finna leiðir til að samhæfa náttúru og frelsi eða skynsemi í anda megin-
landsheimspeki. Rökgreiningar Richards Brandom á heimspeki Hegels gætu
t.d. verið til marks um þetta að dómi Critchleys. Heimspekingar á borð við
Richard Rorty, Charles Taylor og Stanley Cavell hafi rutt braut fyrir slíkt
með því að kæra sig kollótta um togstreitu beggja hefða vestrænnar heim-
speki og með því að nýta sér þær báðar eftir geðþótta. Þá er einnig vert að
geta þess að austan megin Atlantshafsins hafa Þjóðverjarnir Jiirgen Haberm-
as og Ernst Tugendhat einnig leitast við að byggja brýr milli hefða.
Samtímis þessu er rökgreiningarhefðin að verða sér meðvitaðri um sögu-
legar rætur sínar. Ur sögulegri fjarlægð sést hvernig tilteknar aðstæður hafa
varðað veg hennar að dómi Critchleys. Það megi til dæmis greina skyldleika
módernisma í listum á fyrsta þriðjungi 20. aldar við hreinstefnu innan rök-
greiningarheimspeki sem hinn ungi Wittgenstein hafi innleitt með kenn-
ingu sinni um rökfræði tungumálsins. Tractatus Wittgensteins og húsið sem
hann hafi hannað fyrir systur sína í Vínarborg séu hvort með sínum hætti af-
brigði sama stíls. Af fleiru er að taka en því sem Critchley nefnir hér. Þótt
rökgreiningarheimspeld hafi að mestu sneitt hjá því að fjalla um sögulegan
veruleika okkar er hún engu að síður sjálf sögulegu marki brennd. Nýlegar
rannsóknir á sögulegum forsendum rökgreiningarheimspeki í Bandaríkjun-
um eftir seinna stríð leiða til dæmis getur að því hvernig vísindalega sinnuð
heimspeki sem fjallaði lítið um félagslegan og pólitískan veruleika mannsins
gat verið þóknanleg valdhöfum á hápunkti kalda stríðsins þegar leitast var
við að halda stöðugleika ógnarjafnvægis og ekki mátti rugga bátnum.5 Það
kann að vera að slík túlkun einfaldi hið sögulega sjónarsvið um of. Hins
vegar má búast við því að sögulegar skýringar á þróun rökgreiningarheim-
speki í Bandaríkjunum eigi eftir að sýna betur þann menningarlega, hugar-
farslega og pólitíska jarðveg sem hún er sprottin úr. Rannsóknir á inn-
byggðri, leyndri eða ljósri hugmyndafræði akademískra greina fara ört
vaxandi, einnig í Evrópu. Skemmst er að minnast þeirrar athygli sem bók
Victors Farías um Heidegger og nasismann vakti.6
I þessu sögulega samhengi er vert að hafa í huga að pólitískt hlutleysi var
víðs fjarri Rudolf Carnap, helsta talsmanni rökgreiningarheimspekinnar.
5 John McCumber, Time in the Ditch. American Philosophy and the McCarthy Era, Chicago: Evanston:
Northwestern University Press, 2001.
6 Victor Farías, Heidegger and Nazism, Philadelphia: Temple University Press, 1991.