Prentarinn - 01.12.2001, Blaðsíða 9

þeir nær undantekningalaust þeim
væntingum sínum að fæðingaror-
lofið myndi nýtast þeim til að
annast eldri börnin, til að „passa
að þau yrðu ekki útundan".
Jafnvel var gengið svo langt að
lýsa fæðingarorlofinu sem í
vændum var sem síðbúnu
fæðingarorlofi sem helgað
skyldi eldra barni sem ekki
hafði notið samvista við
föður sinn fyrstu mánuð-
ina. Einnig lýstu þeir
löngun til að skapa móð-
urinni og nýja barninu
hreiður og skjól þar
sem þeir tækju að sér
að bægja frá ytra
áreiti, húsverkum og
öðru slíku. I þvi sambandi var
þeim mikilvægt að brjóstagjöfin
gengi vel, móðirin fengi hvíld og
að álag sem dregið gæti úr mjólk-
urframleiðslu yrði sem minnst.
Það var engu líkara en feðurnir
ættu erfitt með að sjá fyrir sér
fyrirfram hvert yrði hlutverk
þeirra gagnvart nýja barninu. En
þeir veltu líka fyrir sér eigin foð-
urímynd. Allir nema tveir sögðu
sína eigin feður hafa verið meira
og minna fjarverandi alla þeirra
barnæsku. Eins og einn lýsti sínu
sambandi við föður sinn: „Sam-
bandið var í sjálfu sér gott þegar
maður hitti á hann en Iiann var
mjög lítið heima. Sá okkur mjög
sjaldan." Og annar sagði: „Þetta
var of mikið, þessi fjarvera hér
áður fyrr. Menn unnu of mikið...
sáust ekki heima hjá sér. Fyrr en
bara allt i einu að þeir voru orðnir
gamlir menn og gátu ekki meir.“
En þegar í fæðingarorlofið var
komið tók við tímabil sem hafði
rnikil og óvænt tilfinningaleg
áhrif á feðurna. Fjölskyldan svífur
um á rósrauðu skýi. Þessi tími er
„yndislegur“, „dásamlegur" og
„maður er í leiðslu, maður er svo
hamingjusamur..“ svo notuð séu
þeirra eigin orð. Margir missa
tímaskyn og dagarnir ganga út á
að kynnast hinum nýja einstak-
lingi, dást að honum, læra á hann,
en jafnframt að vaxa sjálfúr ásamt
makanum inn í hin nýju hlutverk.
1 mörgum tilvikum var móðirin
einnig að læra nýtt hlutverk. Ein
þeirra orðaði það svona: „Fyrsta
mánuðinn vorum við bæði eins og
vit-
leysingar,
snerumst í kringum hana eins
og Gög og Gokke.“
A dagbókum karlanna þessa
fyrstu mánuði sést að þeir sögðu
ekki alveg skilið við „karlmanns-
veröld“ sína, þótt þeir legðu höf-
uðáherslu á stuðning við móður-
ina og eftir atvikum eldri böm.
Þeir voru heilmikið að stússa, svo
sem útrétta og dytta að húsnæði,
en margir gerðu sér vísvitandi far
um að vera virkir í umönnuninni
alveg frá byrjun. „Það er ýmislegt
sem við höfúm til málanna að
leggja strax frá byijun,“ sagði
einn þeirra. Meðal þess er að
skipta á barninu, baða, taka það
þegar það er óvært og veita móð-
urinni tíma fyrir sig einvörðungu,
sem er hægt ef sú fyrirhyggja er
sýnd að frysta brjóstamjólk og
gefa hana úr pela þegar móðirin
er fjarverandi.
Eitt af skilyrðunum sem fæð-
ingarorlofið var undirorpið var að
þriðji mánuðurinn yrði tekinn eft-
ir að orlofi móðurinnar væri lok-
ið. Segja má að þetta hafi að
vissu leyti verið óbilgjamt skil-
yrði sem hafi skapað nokkra
pressu á fjölskyldurnar. Að baki
því lá sá vilji jafnréttisnefndar að
innan verkefnisins fengist reynsla
af því að glíma við aðstæður sem
margar fjölskyldur lenda í, þ.e. að
samræma atvinnuþátttöku beggja
foreldra ungra barna og um leið
að tryggja að feðurnir fengju
reynslu af
því að vera
sá aðili sem
tæki að sér
hina
daglöngu að-
alábyrgð á um-
önnun barns.
Við vildum með
öðrum orðum
skapa skilyrði til
þess að feðurnir
öðluðust þá reynslu
sem þeim er sjald-
gæf en algengari
meðal kvenna; að vera
einir heima með lítið
barn lungann úr degin-
um og verða að sinna
öllum þörfúm þess - taka
allan pakkann.
Það er skemmst frá því að
segja að þetta er sá tími sem
feðurnir lýstu sem lærdómsríkust-
um. Jafnframt gat hann verið
flókinn. Einkum þegar þurfti að
samræma umönnun yngsta barns-
ins og umönnun hinna eldri.
I þessum mánuði tengdust við-
fangsefnin og það hvernig úr
þeim var leyst einnig því sem
Þorgerður Einarsdóttir lýsir með
því að aðgreina hlutverk þess sem
litur á sig sem „meðhjálpara" á
heintilinu, og hins sem er þátttak-
an í öllum verkum tengdum heim-
ili og börnum tamari, en þeim
lýsir hún sem „húsföðurnum.“ Og
hið daglega líf getur orðið flókið.
Eða svo vitnað sé beint til Þor-
gerðar: „Það þarf að læra hand-
tökin og að lesa úr látbragði
barnsins hvað arnar að. Helst þarf
að vera búið að blanda pela eða
mauka mat áður en barnið verður
of svangt svo maður „missi það
ekki í fylu“ svo notuð séu orð
eins pabbans. Þegar meiri rútína
kemst á þessi verk í þágu barns-
ins gefst betri tími fyrir annað...
Nokkrir karlanna lýsa bæði í við-
tölunum og dagbókinni áreynsl-
unni við að samræma ólíkar þarf-
ir eða greiða úr afbrýðissemis-
köstum. Lífið er vandasamt þegar
eldra barnið er órólegt og vill fara
út en litla barnið er veikt og þarf
að vera inni. Eða þegar eldra
barnið þarf nauðsynlega að fá at-
hygli meðal litla barnið er í miðju
grátkasti."
PRENTARINN
En það voru ekki bara eldri
börn sem gátu gert lífið flókið.
Feðurnir voru líka spurðir um af-
stöðuna til vinnunnar, hvort hún
togaði i eða hvort þeim reyndist
auðvelt að útiloka hana. Nokkrir
gerðu tilraunir til að skipta hluta
orlofsins þannig að þeir unnu
hálfan vinnudag, en höfðu nei-
kvæða reynslu af því, fannst
hlaupin og álagið of mikið. Marg-
ir lýstu því að það hefði ekki ver-
ið fyrr en þennan þriðja mánuð,
þegar þeir hefðu orðið að vera
heima allan daginn, og ekki um
það að ræða að skreppa í vinnuna,
sem þeir hefðu slakað almenni-
lega á gagnvart vinnunni og þar
með notið tengslanna við barnið
betur. Þegar Þorgerður spurði
einn þeirra hvort hann væri
ánægðari með þriðja mánuðinn en
hina tvo svaraði hann: „Já, miklu
rólegri mánuður og þar af leið-
andi meiri einbeiting í því sem
maður er að gera og þar af leið-
andi kannski meiri tengsl við
hann.“
I kynningum á verkefninu á
vettvangi Evrópusambandsins, var
þvi lýst sem félagslegri tilraim
sem fæli í sér að karlmönnum
væru sköpuð skilyrði til að afla
sér nýrrar reynslu, reynslu sem
óhjákvæmilega yrði til þess að
breyta sjálfsmynd þeirra, viðhorf-
um og hlutverki sem feðra og inn-
an fjölskyldunnar. Eftir að ís-
lenskir feður fengu sjálfstæðan
rétt til fæðingarorlofs eru nýjar
kynslóðir karla að tileinka sér
þessa reynslu. Það yrði gefandi
fyrir samfélag okkar og reyndar
alþjóðasamfélagið líka að þessari
reynslu yrði fylgt eftir með vönd-
uðum rannsóknum. Að því þurfa
íslensk stjórnvöld að huga.
Höfundur var verkefnis-
stjóri verkefnisins
Karlar og fæðingarorlof.
Byggt á Gegnum súrt
og sætt eftir Þorgerði
Einarsdóttur (1998).
Ritið fæst hjá
Háskólaútgáfunni og hjá
jafnréttisráðgjafanum
í Reykjavík.
Myndskreyting Prentarans.