Læknablaðið - 15.01.1995, Blaðsíða 56

46
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
skyldna innbyrðis er hugsanlegur en árekstrar
milli skyldna heilbrigðisstarfsfólks og annarra
siðferðilegra verðmæta er einnig mögulegur.
Þessir árekstrar gætu komið upp í sambandi
við áðurnefndan Vott Jehóva þegar siðareglur
heilbrigðisstétta segja að bjarga eigi lífi þegar
þess er kostur en á móti kemur sjálfsákvörðun-
arréttur einstaklingins.
Þess má geta að í heilbrigðisþjónustunni eru
fleiri verðmæti sem máli skipta, svo sem heilsa
og heilbrigði. Heilsa og heilbrigði eru að
mörgu leyti nátengd velferð, því flestir telja
þau eftirsóknarverð verðmæti og vegna þess að
þau eru gjarnan lögð til grundvallar ákvörð-
unum um velferð sjúklingsins, reyndar með
öðrum verðmætum.
Markmið læknisþjónustu er lækning sem
miðar að heilsu og heilbrigði. Ef þau markmið
nást ekki er reynt að stuðla að því að sjúkling-
urinn nái eins mikilli heilsu eða heilbrigði og
unnt er. Ef ljóst er að heilsan verður ekki end-
urheimt og dauðinn er yfirvofandi verður
markmiðið að draga úr þjáningum sjúklings-
ins. Er þá reynt að sjá til þess að hann njóti þess
sem eftir er af lífinu eins og kostur er. Þess má
einnig geta að stundum geta markmið heil-
brigðisþjónustu verið að auðvelda sjúklingum
að ná eins miklum þroska og unnt er. Þetta
gildir sérstaklega um börn.
Nauðsynlegt er að gera sér grein fyrir því að
árekstrar geta orðið milli lífs og siðferðilegra
verðmæta. Það er ekki sjálfgefið að lífið sé til
blessunar fyrir einstaklinginn sjálfan né að
hann njóti þess. Dæmi um þetta geta verið
maður sem hefur verki sem ekki er hægt að lina
eða einstaklingur sem hefur orðið fyrir heila-
hvelsdrepi án heilastofnsdreps, er í dauðadái
(6,7).
Meðferð
Löngum hefur mönnum þótt erfitt að skil-
greina meðferð nákvæmlega. Hér verður litið
svo á að meðferð geti verið hvaðeina sem heil-
brigðisstarfsmaður gerir og ætlað er til gagns
fyrir sjúklinginn hvort sem það er viðtal eða
sértækar aðgerðir. Hér er verið að leggja
áherslu á ætlun og gjörð því meðferð hefur
venjulega markmið og jafnframt er eitthvað
gert. Til að fyrirbyggja misskilning má benda á
að það að gera „ekkert“ er líka að gera eitt-
hvað. Ef sjúklingur er látinn deyja, án þess að
komið sé í veg fyrir það með tiltækum ráðum,
þá er um gjörð að ræða. Sú gjörð er háð sið-
ferðilegu mati rétt eins og þær athafnir sem
hefðu átt sér stað ef sjúklingum hefði verið
haldið lifandixy).
Stundum er talað um að stöðva eigi meðferð
hjá dauðvona sjúklingi. Þessi talsmáti virðist
tengjast vafasömu viðhorfi til meðferðar, það
er að segja að raunveruleg meðferð sé virk
(active) meðferð sem venjulega miðar að því
að lækna sjúkdóminn. Andstæðan við virka
meðferð hefur verið talin óvirk (passive) með-
ferð. Sú meðferð sem linar þjáningar og lagar
eða læknar einkenni, hefur verið kölluð óvirk
meðferð. Svo virðist sem þessi meðferð sé
stundum talin öðruvísi eða ómerkilegri. Það
sést til dæmis þegar talað er um að stöðva
meðferð, en þá er í raun verið að tala um að
stöðva virka meðferð en ekki óvirka. Hér er
tvennu ábótavant. í fyrsta lagi er gert lítið úr
öðrum meðferðarmarkmiðum en lækningu
sjúkdóms en í öðru lagi er notkun á orðunum
virk og óvirk gölluð, því linun þjáninga og
meðferð einkenna er svo sannarlega oft virk,
tæknileg og yfirgripsmikil meðferð. Jafnframt
má benda á að meðferð er nánast aldrei stöðv-
uð, því aðstoð við daglega umhirðu og næringu
sem og stuðningi og viðtölum við deyjandi fólk
er ekki hætt fyrr en yfir lýkur. Samkvæmt áður-
nefndri skilgreiningu á meðferð myndi umönn-
un og stuðningur falla undir meðferð ekki síð-
ur en sértækari aðgerðir til að lækna sjúkdóma.
Ákvarðanir um það hvaða meðferð á að
veita í einstökum tilvikum geta verið mjög erf-
iðar. Hefur því verið reynt að gera ákvarðana-
tökuna auðveldari með því að nota einhvers
konar staðla eða viðmið þegar staðið er
frammi fyrir erfiðu meðferðarvali. Frægastur
þessara staðla er trúlega venjuleg — óvenjuleg
meðferð (ordinary — extraordinary) sem Píus
páfi XII innleiddi árið 1957 (8). Páfinn tengdi
þessi hugtök við byrðar og taldi að sú meðferð
væri venjuleg sem ekki legði of miklar byrðar á
sjúklinginn sjálfan og aðra. Á sama hátt taldi
hann að óvenjuleg meðferð væri öll sú meðferð
sem legði óréttmætar byrðar á sjúklinginn eða
annað fólk. Samkvæmt þessum mælikvarða á
að veita öllum venjulega meðferð en óvenju-
xy) Ólíklegt er að menn geti gert ekkert. Jafnvel á þeim
stundum sem óvirkni þeirra er mest svo sem í svefni, má
segja að þeir sofi, liggi út af, andi, hrjóti og svo framveg-
is. Það að standa á bakkanum og hafast ekki að þegar
einhver er að drukkna er líka að gera eitthvað. Óvirkni
— gera ekkert — er líka háð siðferðilegu mati um rétta
eða ranga breytni.