Læknablaðið - 15.10.1996, Blaðsíða 33

LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82
711
Þriðja atriðið sem hefur breyst varðar lokun á
skarðinu í tanngarðinum. I fyrstu var reynt að
loka því með mjúkpartaflipum. Síðan voru
beinhimnuflipar notaðir (35), en það kom í ljós
hér eins og annars staðar að beinmyndun út frá
þeim var oftast lítil eða engin en örmyndun
talsvert mikil. Því var tekin upp sú aðferð, sem
mest hefur verið þróuð í Noregi, að fylla tann-
garðsskarðið með beinfrauði í byrjun fullorð-
instanntöku, í tengslum við tannréttingu (38-
40).
Vaxtartruflanir á tanngarði og kjálkum
koma fram hjá mörgum sjúklingum með skörð,
þótt í mismunandi mæli sé. Menn greinir á um
hvort eða að hve miklu leyti þessar vaxtartrufl-
anir séu tengdar erfðagallanum eða afleiðing af
aðgerðum á vaxtarskeiðinu. Mestar líkur eru á
að um báða þessa þætti sé að ræða. Meðal
annars þess vegna hafa sumir viljað seinka að-
gerðum, sérlega á gómnum (41,42). Hvað sem
þessu líður virðist ljóst að við allar aðgerðir á
andlitsbeinum barna ber að forðast vaxtar-
stöðvar eins og kostur er. Við tilkomu sérfræð-
inga í tannskurðlækningum breyttust og bötn-
uðu möguleikar á að lagfæra afleiðingar af
vaxtartruflunum bæði á efri og neðri kjálka og
hafa margar slíkar aðgerðir verið framkvæmd-
ar á skarðasjúklingum, einkum sjúklingum
með alskarð.
Þróunin hefur gengið í þá átt að framkvæma
aðgerðirnar á ákveðnum tímabilum. Þannig er
að jafnaði reynt að ljúka fyrstu lotunni, það er
að segja frumaðgerðum á vör og gómi, á fyrsta
ári. Næsta lota er svo upp úr átta ára aldri en þá
er skarðið í tanngarðinum beinfyllt (38) og um
leið eru lagaðir áberandi gallar á nefi og vör ef
þörf er á (43). Farið er að hyggja að lokum
meðferðar upp úr fermingu en þó aldrei end-
anlega fyrr en beinvexti í andliti er að fullu
lokið. Þetta er þó allt að breytanda breyttu og í
raun getur verið ástæða til að endurskoða allar
áætlanir hvenær sem er og meðferð er eigin-
lega ekki lokið fyrr en bæði sjúklingur og lækn-
ir hafa komið sér saman um að frekari árangri
verði ekki náð.
Að jafnaði eru frumaðgerðir gerðar hér fyrr
en víða annars staðar og á þetta sérstaklega við
um sjúklinga með skarð í gómi og alskarð
(31,44). Aðgerðum hefur hins vegar fækkað í
tímans rás, sem stafar fyrst og fremst af því að
árangur af fyrstu aðgerðum hefur batnað og
því minni þörf á öðrum milliaðgerðum en þeim
sem gerðar eru samkvæmt áætlun. Hjálpar-
meðferð svo sem talkennslu, tannréttingum og
heyrnarbætandi aðgerðum hefur verið beitt
eftir þörfum á öllu ferlinu. Við eftirskoðun
hefur komið í ljós að skráningu á þessari með-
ferð hefur verið áfátt í sjúkraskrám. Hjálpar-
meðferðin verður því skráð sem hluti af eftir-
meðferðinni.
Algengustu aðferðir til að meta útlit hafa
verið að láta hóp óvilhallra einstaklinga meta
út frá ákveðnum forsendum, til dæmis með
einkunnagjöf (25). Þessi aðferð hefur reynst
ónákvæm þó hún geti gefið heildarlínur, en í
ljós hefur komið að einkunnagjöf getur verið
mismunandi milli ólíkra hópa og jafnvel önnur
ef sami hópur hefur verið látinn endurmeta
niðurstöður sínar að nokkrum tíma liðnum. Til
þess að meta árangur á raunhæfan hátt og til
þess að hægt sé að bera saman árangur ein-
stakra hópa eða stofnana þarf að finna aðferð
sem vilhallt mannsauga kemur ekki að. Nú er
reynt að þróa slíka aðferð í samvinnu við
fræðslusvið (ljósmyndadeild) og tæknideild
Landspítalans.
Segja má að erfðarannsóknir á skörðum hér
á landi hafi byrjað með rannsóknum Pálma
Möller (7). Niðurstöður þeirra rannsókna birt-
ust í doktorsriti hans árið 1965. Þær voru í
aðalatriðum svipaðar þeim sem birtust í dokt-
orsriti Paul Fogh-Andersen 1945 (4) um skörð í
Danmörku. Um miðjan áttunda áratuginn hóf
höfundur (ÁB) ásamt dr. Alfreð Árnasyni að
skoða skarðaætt í Eyjafirði. í þessari ætt var
gómskarð eitt sér algengt, en það kom fram í
karlleggnum sem er ólíkt því sem algengast er,
vegna þess að gómskörð eru algengari hjá kon-
um en körlum. Kynbundnum gómskörðum
hafði verið lýst áður (45) en í okkar rannsókn
kom í fyrsta sinni fram samband milli tungu-
hafts og gómklofa (12,19). Árið 1985 var stofn-
að til samvinnu við enskan rannsóknarhóp í
frumulíffræði og hafa afrakstur og framvinda
þeirra rannsókna verið birt í mörgum vísinda-
ritum um erfðafræði (18,19).
Leitað er að meingeninu, sem tekist hefur að
staðsetja nokkurn veginn, og er þeim rann-
sóknum haldið áfram (18,19). Takist að finna
það gæti það flýtt fyrir að hægt verði að finna
meingen sem valda hliðstæðum og algengari
göllum. Þegar er hafinn undirbúningur að þess
háttar rannsókn hér á landi en íslenska þjóðin
er, eins og oft hefur verið bent á, á margan hátt
vel fallin til slíkra rannsókna.