Læknablaðið - 15.10.1998, Síða 7

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84: 719-720
719
Ritstjórnargrein
Siðfræði lækna og
lyfjaframleiðendur
Hagsmunir lækna og lyfjafyrirtækja fara
ekki alltaf saman og þess vegna eru fjárhagsleg
tengsl þessara tveggja aðila viðkvæm og oft
umdeilanleg. Lyfjaframleiðendur styrkja á
ýmsan hátt rannsóknir, ráðstefnur, útgáfufyrir-
tæki og menntun lækna en hvort og á hvern hátt
slíkt hefur áhrif á skoðanir og hegðun lækna er
nánast óþekkt. Allt bendir til að lyfjaframleið-
endur telji sig geta haft áhrif á lyfjaávísanir
lækna með því að styrkja þá á ýmsan hátt. Að
styrkir lyfjaframleiðenda geti haft áhrif á rann-
sóknarniðurstöður eða að minnsta kosti túlkun
rannsóknarniðurstaðna er enn viðkvæmara
mál. Þeir sem óttast slík áhrif og hafa varað við
of miklum fjárhagslegum tengslum lækna og
lyfjaframleiðenda hafa hingað til ekki haft
mikið í höndunum því að rannsóknir á þessu
sviði hafa verið af skornum skammti.
Nýlega birtist grein með niðurstöðum rann-
sóknar á hugsanlegum áhrifum fjárhagslegra
tengsla á afstöðu lækna til öryggis tiltekins
lyfjaflokks (N Engl J Med 1998; 338; 101-6).
Þessi grein og niðurstöður hennar hafa vakið
mikla og verðskuldaða athygli. Á undanförnum
árum hafa vaknað efasemdir um öryggi
kalsíumgangaloka (calcium channel antagon-
ists) við meðferð hjarta- og æðasjúkdóma og
verður sú saga ekki rakin hér. Þessar efasemdir
hafa leitt af sér allmikla umræðu þar sem sitt
sýnist hverjum, einfaldlega vegna þess að mál-
ið er óljóst og niðurstöðum rannsókna ber ekki
alltaf saman. Þetta svið gefur þess vegna svig-
rúm fyrir afstöðu sem mótast bæði af faglegum
atriðum og tilfinningum og er vel fallið til
rannsókna af þessu tagi. Höfundar leituðu uppi
greinar þar sem öryggi kalsíumgangaloka var
til rannsóknar og/eða umræðu á tímabili sem
náði yfir stóran hluta áranna 1995 og 1996, alls
70 greinar. Niðurstöður þessara greina eftir af-
stöðu til öryggis lyfjanna voru flokkaðar í þrjá
flokka, jákvæðar, hlutlausar og neikvæðar.
Haft var samband við höfunda greinanna og
spurt um fjárhagsleg tengsl við framleiðendur
kalsíumgangaloka eða annarra lyfja sem einnig
eru notuð við sömu sjúkdómum (samkeppnis-
aðila). Ekki verður annað séð en að vinnubrögð
hafi verið hin vönduðustu, greinarnar voru til
dæmis flokkaðar af tveimur til þremur óháðum
aðilum og svarhlutfall höfunda var 80%. Rann-
sóknin átti að svara þremur spurningum:
1. Eru þeir sem hafa jákvæða afstöðu til lyfja-
flokksins líklegri en hinir til að hafa þegið
fjárhagslegan stuðning frameiðenda slíkra
lyfja? Svarið við þessari spurningu var já,
slíkan stuðning hlutu 96% jákvæðra, 60%
hlutlausra og 37% neikvæðra (p<0,001).
2. Eru þeir sem hafa neikvæða afstöðu til lyfja-
flokksins líklegri en hinir til að hafa þegið
tjárhagslegan stuðning frameiðenda annarra
lyfja sem keppa við kalsíumgangaloka?
Svarið við þessari spurningu var nei.
3. Eru þeir sem hafa jákvæða afstöðu til lyfja-
flokksins líklegri en hinir til að hafa þegið
fjárhagslegan stuðning einhvers lyfjafram-
leiðanda? Svarið við þessari spurningu var já
(100% jákvæðra, 67% hlutlausra og 43%
neikvæðra; p<0,001).
Þessi rannsókn sýnir greinilega fylgni milli
fjárhagslegs stuðnings framleiðenda lyfja af
vissum flokki og afstöðu lækna til öryggis lyfj-
anna. Hún segir þó að sjálfsögðu ekkert um
hugsanlegt orsakasamband. Þessi rannsókn er
ekki fullkomin frekar en aðrar rannsóknir og
höfundarnir benda sjálfir á ýmsa galla. Niður-
stöðurnar eru hins vegar svo sláandi að tæplega
verður efast um þær. Höfundar benda þó á að
ekki megi draga of ákveðnar eða víðtækar
ályktanir af niðurstöðum rannsóknarinnar en
að læknar og aðrir sem stunda læknavísindi
skuli taka þetta sem áminningu um að fara var-
lega og hugsa vandlega sinn gang. Þeir benda
jafnframt á að læknum hafi ekki tekist að finna
aðferðir til að sýna hagsmunatengsl eða hags-
munaárekstra af þessu tagi þar sem það á við.
Til dæmis höfðu flestir höfundanna sem sam-
band var haft við fjárhagsleg tengsl við lyfja-
framleiðendur en það var einungis tíundað í
tveimur greinum af 70.