Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1983, Qupperneq 10

8
Tómas Helgason
TALNING GEÐ- OG TAUGASJÚKLINGA Á
ÍSLANDI 15. MARS 1953
Fyrirlestur fluttur í Læknafélagi Reykjavíkur 12. maí 1954.
INNGANGUR
Lítið hefur verið vitað um hve margir væru
haldnir geð- og taugasjúkdómum hér á landi annað
en að á síðustu árum hafa jafnan dvalið um 300
sjúklingar á Kleppsspítala. Að vísu hafa jafnan
birst tölur í heilbrigðisskýrslum um fjölda geð-
veikra og fávita byggðar á skýrslum héraðslækna.
Þannig var í heilbrigðisskýrslum 1950 (1) talinn
vera 141 geðveikur sjúklingur utan Reykjavíkur
(57 karlar og 84 konur) og 331 fáviti á öllu land-
inu. Við skýrslur þessar gerir landlæknir svohljóð-
andi athugasemd: „Allri þessari skýrslugerð er
auðsjáanlega jafnan mjög áfátt.“ Um þá sjúklinga,
sem eru utan spítala, hefur einnig vantað allar
frekari upplýsingar svo sem hvaða sjúkdómi þeir
væru haldnir, hve mikið veikir þeir væru, hvort þeir
þyrftu á sjúkrahúsvist að halda o.s.frv.
Árið 1938 birtist í Acta Psychiatrica et Neuro-
logica grein eftir Helga Tómasson (2) í sambandi
við erfðarannsóknir hans. Þar er sagt frá hve
margir vitja sérfræðings í geð- og taugasjúkdómum
í fýrsta sinn árlega. Út frá því eru reiknaðar líkur
15 ára manns hér til að veikjast svo af einhverjum
geð- eða taugasjúkdómi, að hann þurfi að leita sér-
fræðings áður en hann verður sjötugur. Eru þær
37% og líkurnar til að veikjast af psychosis manio-
depressiva eru 7%. Þetta eru miklu hærri líkur en
reiknað hefur verið með í öðrum löndum, þrisvar
sinnum meiri en mest hefur verið talið annars
staðar (3). Þessi munur stafar sennilega af eðli
rannsóknanna. Hér á íslandi hefur rannsóknin náð
til fleiri léttari tilfella, sem aldrei koma á sjúkrahús
og aldrei hafa komist upp á kant við þjóðfélagið.
Annars staðar hafa þeir, sem framkvæmt hafa
rannsóknirnar, miðað við sjúkrahússjúklinga og
orðið að leita að sjúklingum eftir ávísun annarra
(sbr. uppgjör héraðslækna hér) og því eingöngu
fundið alvarlegri tilfellin. Hér hafa sjúklingarnir
hins vegar leitað til þess, sem framkvæmdi rann-
sóknina og vægari tilfellin því auðveldlegar fengist
með.
í ritgerð Jóhanns Sæmundssonar um orsakir ör-
orku á íslandi (4) eru taldir 1694 öryrkjar hér. Af
þeim var 491 með geð- eða taugasjúkdóma, þar
af 104 fávitar, 88 geðveikir, 35 taugaveiklaðir, 34
flogaveikir og 230 með ýmsa vefræna taugasjúk-
dóma (afleiðingar af mænuveiki, heilabólgu o.fl.).
Engin þessara talna, sem hér að framan hefur
verið minnst á, gefur rétta mynd af því hve margir
séu haldnir geð- eða taugasjúkdómum á hverjum
tíma. Slíkar upplýsingar hafa þó mikla þjóðfélags-
lega þýðingu, m.a. í sambandi við hve mörg sjúkra-
rúm þarf að áætla þessum sjúklingum. Ennfremur
má e.t.v. ráða nokkuð af samanburði slíkra upplýs-
inga við önnur lönd um, hvort hér séu fleiri eða
færri geðveikir en þar og þá jafnframt hvort muni
vera rétt tilgátan um skýringuna á meiri veikinda-
líkum hér en annars staðar.
Til þess að afla þessara upplýsinga var ráðist í að
fá eins konar manntal á sjúklingum með geð- og
taugasjúkdóma, sem væru undir læknishendi þann
15. mars 1953.
Tölfræðilegum rannsóknum á sjúkdómum eru
miklar takmarkanir settar og þegar rannsaka skal
tíðni sjúkdóma þarf að taka tillit til margra breyti-
legra stuðla. Hugtök þau, sem unnið er með, eru
oft breytileg og óskýr. T.d. má benda á, að oft er
erfitt að setja mörkin fýrir hver sé veikur og hver
ekki, einkum þegar um er að ræða gamalmenni. Eða
hvenær veikist maður? Hér hefur verið valið að
telja þá veika, sem eru undir læknishendi og að þeir
hafi veikst er þeir vitjuðu núverandi læknis. Allir
sjá að þetta er ekki rétt, ýmsir eru veikir, sem ekki
eru undir læknishendi, og flestir hafa verið veikir
nokkum tíma áður en þeir vitjuðu læknis. Hér er
hins vegar um að ræða ákveðnar skýrgreiningar,
sem notast verður við, þegar um er að ræða lang-
vinna sjúkdóma og rannsóknir sem þessa. Þegar
við þetta bætist að læknum ber oft ekki saman um
sjúkdómsgreiningar, er eðlilegt að margir séu
svartsýnir á tölfræðilegar rannsóknir og útreikn-
inga í sambandi við sjúkdóma.
Þrátt fyrir þessa galla og ýmsa fleiri hafa töl-
fræðilegar rannsóknir á sjúkdómum, tíðni þeirra
og dreifingu, mikla þýðingu fyrir lækna og þjóð-
félagið í heild. Því leyfi ég mér hér með að skýra að
nokkru frá þeim aðferðum, sem til greina koma við
rannsóknir á tíðni geðsjúkdóma, nokkrum erlend-