Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1983, Síða 70

68
Haraldur Ólafsson, Porbjörn Broddason"
TOGARAMENN OG VERKSMIÐJUMENN
Nokkrar niöurstöður félagsfræðilegrar samanburðarrannsóknar
INNGANGUR
Hér verða gerð skil nokkrum niðurstöðum rann-
sóknar, sem hafði þann tilgang, að kanna heilsufar
íslenskra togarasjómanna, líkamlegt og andlegt, og
þær félagslegu aðstæður sem mótast af starfi
þeirra, í samanburði við þá, sem hafa með höndum
sambærileg störf á landi. Jafnframt var afstaða
þeirra til starfsins, vellíðan þeirra og afstaða til
nokkurra annarra hluta könnuð. Tilraun var gerð
til þess að kanna hvort unnt sé að finna einhverja
þætti, er öðrum fremur stuðli að kvillum, andlegum
eða líkamlegum (1,2), — þætti er tengjast starfi
sjómanna er stunda fiskveiðar á djúpmiðum.
Kannað var hvaða áhrif starf sjómannsins hefur á
fjölskyldu hans, hjónaband, uppeldi og heilsufar
barna og heilsu eiginkvenna (3).
Allmikill munur er á starfi þessara tveggja
hópa. Togaramennirnir, sem tóku þátt í athug-
uninni, eru á stórum skipum, allt að 700-
1000 tonn, og útivist þeirra er 10-14 dagar. Peir
eru að veiðum á rúmsjó, með botnvörpu eða flot-
vörpu. Gert er að aflanum um borð, hann settur í
ís, stundum í kassa, stundum í lest. Viðstaða í
heimahöfn er 30 klukkustundir.
Togaraútgerð er rekin með þrennu móti. Þar er
einkarekstur, samvinnurekstur og bæjarútgerðir.
Öll þessi rekstrarform voru á þeim togurum, sem
rannsóknin náði til. Ekki kom fram nokkur munur
á áhöfnum togaranna eftir rekstrarformi. Launa-
kjör togaramanna eru samræmd. Áhöfnin hefur
föst grunnlaun og svo aflahlut, sem mestu skiptir
fyrir tekjur hennar. Tekjur manna á fiskiskipum
fara langmest eftir aflamagni. Hverjum og einum
er þar af leiðandi hagur í, að sem mest veiðist.
Hver maður er lögskráður á skipið og getur sagt
upp störfum að loknum túr. Um uppsagnir af hálfu
útgerðarinnar gilda sérstakar reglur. Nokkur störf
um borð krefjast sérstakrar menntunar. Skipstjóri
og stýrimenn verða að hafa lokið prófum frá stýri-
mannaskóla. Vélstjórar eru menntaðir í vélskóla
og hafa margir þeirra auk þess lært járnsmíði eða
blikksmíði. Loftskeytamenn hafa próf úr Loft-
1) Háskóli íslands, Félagsvísindadeild.
skeytaskólanum. Þessir menn mynda yfirmanna-
hópinn um borð.
Það er þeim togaramönnum sameiginlegt sem
hér eru rannsakaðir, að þeir eru allir á tiltölulega
stórum veiðiskipum, og sækja á mið, sem liggja
langt undan landi. Oftast er aflinn fluttur til
heimahafnar, þar sem viðstaða er um 30 stundir
eins og fyrr segir. Þetta er mjög erfið vinna sem
gerir miklar kröfur til líkamlegs atgervis og dugn-
aðar. Andlegt álag er líka mikið, enda veiðarnar
stundaðar allt árið um kring á slóðum þar sem
vænta má illviðra nær því í hverjum mánuði.
Hinn félagsfræðilegi hluti rannsóknarinnar, sem
hér verður greint frá, beindist að því að kanna
uppruna, menntun, starfssögu, fjölskyldugerð og
afstöðu sjómanna til starfs síns. Auk þess var at-
hugað hvernig þeir verja frítíma sínum í landi og
hver afstaða þeirra væri til trúarbragða og hjátrúar.
Leitað var upplýsinga um störf foreldra þeirra og
afa, og tengdaforeldra. Þá var einnig spurt um starf
eiginkvenna og uppruni þeirra kannaður á sama
hátt. Spurt var um aldur við upphaf sjómennsku og
hvað hafi valdið því, að ungir drengir völdu þetta
starf öðrum fremur. Leitast var við að rannsaka
hvort samband væri milli uppruna og uppeldis og
starfsvals. Kannað var að hvaða leyti togaramenn
og landmenn væru einkum frábrugðnir hverjir
öðrum um uppruna, heilsufar og vellíðan í starfi,
og hvort þann mun, ef einhver væri, mætti rekja til
félagsfræðilegra þátta.
Kannað var hver áhrif vinnutilhögun á togurum
og löng útivist hefði á sjómennina, ef æskilegt væri
að gera þar einhverjar breytingar á til góðs fyrir
starfsmennina. Mat togaramanna á starfinu var
kannað og hvaða álit þeir teldu að aðrir hefðu á
þeim. Spurt var hvaða atriði það einkum væru, sem
þeim fyndist ábótavant í starfinu, hvað væri já-
kvætt og hvað neikvætt við starfið.
Þar eð vinnutími togaramanna er frábrugðinn
því, sem tíðkast meðal flestra ef ekki allra annarra
stétta á landinu, var sjálfsagt að kanna þann þátt
sérstaklega. Var reynt að gera sér grein fyrir
áhrifum hinna löngu fjarvista á andlegt og líkam-
legt heilsufar sjómannanna og vellíðan þeirra, og