Uppeldi og menntun - 01.07.2012, Síða 76

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(2) 201276
ný aðalnÁmSkrÁ og gömUl nÁmSkrÁrfræði
3. Það er hægt að ná markmiðunum eða ljúka þeim. Þau eru ekki leiðarstjörnur
sem menn fylgja heldur áfangar sem þeir ná, svo ég noti greinarmun sem ég
hef útskýrt annars staðar (Atli Harðarson, 2012).
Hefðinni fylgir stundum:
4. Áhersla á skilvirkni og að árangur sé mælanlegur.
Eins og áður segir byggist nýleg aðalnámskrá fyrir framhaldsskóla að miklu leyti á
þessari hefð. Það sem segir um þrenns konar markmið í áföngum er í anda hennar og
grunnþættirnir (sem raunar eru sameiginlegir námskrám framhaldsskóla, grunnskóla
og leikskóla) virðast að minnsta kosti fela í sér fyrstu tvær áherslurnar.
Bobbitt og Tyler skrifuðu báðir eins og þess væri kostur að leiða námskrá að öllu
leyti af markmiðum og menn gætu í raun og veru hannað og smíðað menntun frá
upphafi til enda. Þessi hugmynd um að byrja með hreint borð og skapa skólann með
vísindalegum hætti á sér rætur í rökhyggjuhefð og trú á mátt vísindanna. Líklega hafa
fáir orðað hana betur en helsti upphafsmaður rökhyggjunnar, Frakkinn René Descar-
tes (1596–1650). Í Orðræðu um aðferð, sem út kom árið 1637 sagði hann:
Þau verk, sem margir meistarar gera af mörgum hlutum, eru oftlega ekki eins
fullkomin og hin, sem einn maður hefur að unnið. Af þessum sökum eru þær bygg-
ingar, sem einn húsameistari hefur staðið að frá upphafi til enda, að jafnaði fegurri og
samstilltari en hinar, sem margir hafa lagt sig fram um að lagfæra og látið þá gamla
veggi standa sem upphaflega höfðu verið reistir í öðru augnamiði … Á sama hátt hef
ég ímyndað mér, að þær þjóðir, sem voru hálfvilltar og komust ekki til siðfágunar
nema fet fyrir fet og settu sér ekki lög nema eftir því sem glæpir og illdeilur knúðu
þær til, gætu ekki búið við jafngóða skipan og hinar, sem þegar í upphafi sameiningar
sinnar fóru að stjórnskipunarlögum einhvers viturs löggjafa. … þótti mér sem hin
bóklegu fræði – að minnsta kosti þau þeirra, sem eru ekki nema sennileg og þar með
ósönnuð, en hafa orðið til og hlaðizt upp jafnt og þétt úr skoðunum margra ólíkra
manna – kæmust ekki jafnnærri sannleikanum og skynsamur maður getur komizt
með því að draga á eðlilegan hátt rökréttar ályktanir af því, sem á vegi hans verður.
(Descartes 1991, bls. 71–74)
Aðalatriðið í þessari rökhyggju er að skynsamleg, úthugsuð, vísindaleg hönnun sé betri
en eitthvað sem til verður án meðvitaðra ákvarðana. Þetta er í dúr við aðferðafræði
Descartes sem gerði ráð fyrir að mannleg skynsemi væri þess umkomin að afla öruggrar
þekkingar með því að kasta öllum fordómum fyrir róða, fallast einungis á forsendur
sem hafnar væru yfir vafa og beita strangvísindalegri aðferð. Andi þessarar rökhyggju
hefur komið víða við á seinni öldum og birst í ýmiss konar vísinda- og tæknihyggju og
stefnum sem kenndar eru við módernisma, meðal annars hjá talsmönnum pósitífisma
á 19. öld og rökfræðilegrar raunhyggju (e. logical positivism) á fyrri hluta 20. aldar.
Þótt Bobbitt og Tyler hafi skrifað í anda svona rökhyggju og látið að því að liggja að
hægt væri að byggja námskrá frá grunni með vísindalegri aðferð voru sumir fulltrúar
hefðarinnar tvístígandi í afstöðu sinni til hennar. Þetta á til dæmis við um Taba sem
lýsti efasemdum um að raunhæft væri að byrja með hreint borð og hanna námskrá