Helgafell - 01.12.1942, Síða 137

BRÉF
407
ekki hægt að neita því, að réttindaaukning
Verzlunarskólans er bein móðgun og svívirða í
garð Gagnfræðaskóla Reykvíkinga af stjórnar-
valdanna hálfu. Við stúdentar teljum, að G. R.
bafi sýnt í verki, að hann sé fær um að braut-
skrá stúdenta, sem í öllu séu jafngildir stúdent-
um fiá Menntaskólanum á Akureyri og Mennta-
skólanum í Reykjavík. Hins vegar virðist okkur
mega ráða af reglugerð lærdómsdeildar Verzl-
unarskóla íslands, að þaðan se áð vænta stud-
enta, sem fremur lækki menntastig háskóla-
stúdenta en hitt.
Þetta er þá afstaða okkar stúdenta til þessa
máls. Ég hef skýrt skilning okkar á reglugerð-
inni og staðizt þá freistingu að snúa út úr
henni, en til þess gefur hún vægast sagt ærið
tilefni. En ég læt Speglinum það eftir. Ég vona,
að þessi fáu orð nægi til að sýna, að það er
ekki fjandskapur f garð nýrra háskólaborgara
eða menntaleg einokunarstefna, sem ræður
skoðun okkar um þetta mál. Hins vegar er okk-
ur Ijóst, að íslenzkri menntamannastétt er meiri
þörf á vöruvöndun en framleiðsluaukningu.
Kristján Eldjárn.
Enn um menntamálaráð
í septemberhefti „Helgafells" þ. á., bls. 271 —
272, standa þessi orð eftir hr. dósent Gylfa Þ.
Gfslason:
,,DeiIa listamannanna og rithöfundanna við
Menntamálaráð er hin athyglisverðasta, og sök-
um deiluefnisins hljóta allir hugsandi menn að
Iáta málið sig nokkru skipta. Styrinn stendur
um það, hvort hið opinbera eigi að styrkja rit-
höfunda og listamenn eftir verðleikum einum
eða eftir stjórnmálaskoðun og fylgispekt við
valdhafana. í rauninnni er því um það deilt,
hvort íslenzkir rithöfundar og listamenn eigi að
búa við óskorað andlegt frelsi eða ekki. En það
hlýtur að koma þeim, sem utan við deiluna
standa, dálítið kynlega fyrir sjónir, hverjir gerzt
hafa fjandmenn andlegs frelsis á íslandi og
hverjir eru meðal formælenda þess. Mennta-
málaráð er eingöngu skipað mönnum úr lýð-
ræðisflokkum, en meiri hluti þess virðist samt
þeirrar skoðunar, að rithöfundar og listamenn,
sem hafa „gagnbyltingarsinnaðar" skoðanir, þ.
e. a. s. aðrar skoðanir en meirihlutinn, eigi ekki
tilverurétt, heimkynni þeirra sé „utan við mann-
félagið". Það er m. ö. o. lýðræðissinnaður
meirihluti í Menntamálaráði, sem hér á landi
beitir sér fyrir ráðstjórnar-ritfrelsi, þ. e. a. s.
frelsi fyrir þá eina, sem eru ekki „gagnbylt-
ingarsinnaðir" eða „á móti mannfélaginu".
Ég geri ráð fyrir, að fæstum þyki það heið-
urstitill að vera kallaðir ,,fjandmenn andlegs
frelsis á fslandi**, að minnsta kosti tel ég það
eitt af verstu skammaryrðum, og hef síðan ég
var unglingur og las bók Mills ,,Um frelsið“
haft megnustu óbeit á andlegu ófrelsi, og ég
veit ekki til, að ég hafi nokkurn tíma í orði eða
verki léð því lið. Herra Gylfi Þ. Gísíason færir
í grein sinni engar ástæður fyrir þessum orð-
um sínum. Ég hef spurt hann, hvar eða hve-
nær meirihluti Menntamálaráðs hafi beitt sér
fyrir ,,ráðstjórnar-ritfrelsi“ hér á landi, eins og
hann skilgreinir það og skýrir í ritgerð sinni,
en hann gat ekki sagt mér það. Ég hef spurt
félaga mína í Menntamálaráði að hinu sama,
og þeir vilja ekki kannast við, að þeir hafi
átt þátt í slíkri baráttu. Vér verðum því að
líta nánar á málið, og er þá fyrst að gera sér
Ijóst, hvað ritfrelsi er, en það er ein grein and-
legs frel8Ís. Auðsætt er, að líkt á við um frelsi
listamanna til að semja og birta verk eftir sín-
um 8mekk, og trúmanna til að láta trú sína í
ljós. Allt er þetta andlegt frelsi.
í stjórnarskrá vorri stendur:
,,Hver maður á rétt á að láta í ljós hugsanir
sínar á prenti; þó verður hann að ábyrgjast þær
fyrir dómi. Ritskoðun og aðrar tálmanir fyrir
prentfrelsi má aldrei í lög leiða'*.
Þessi grein veitir engan annan rétt eða frelsi
en orð hennar ákveða. Hún veitir t. d. engum
listamanni eða rithöfundi rétt tij að heimta, að
aðrir meti verk hans jafnmikils og sjálfur hann.
Hún verndar engan gegn því, að ritað sé um
verk hans öðru vísi en honum sjálfum líkar,
hún heimilar þvert á móti hverjum einum að
birta á prenti skoðun sína á verkinu, hvernig
sem hún er og hvort sem hún kemur í bága
við skoðun höfundarins eða ekki. Og hún gef-
ur engum rétt til að heimta, að aðrir kaupi
verk hans af honum eða að honum sé veitt fé
til þess að hann geti lifað og skrifað. Sá réttur
verður ekki leiddur af því, sem hingað til hefur
verið talið andlegt frelsi.
Þetta verður ef til vill enn augljósara, ef vér
berum andlega frelsið saman við annað frelsi,
t. d. verzlunarfrelsi. Hugsum oss kaupmann,
sem í skjóli verzlunarfrelsisins býður fram vör-
ur, sem hann hefur sjálfur framleitt. Maður
kemur í búðina, lítur á vörurnar, kaupir einn
hlut og segir, að sér hafi litizt betur á hina hlut-
ina, sem hann vanhagaði um, f annarri búð.