Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Side 77

STAÐLAUSIR STAÐIR
myndakerfom sem hér um ræðir og það er einmitt meðvituð tregða hans
við að sigrast á nútímanum sem myndar hið eiginlega rof frá hugmynda-
fræði hans. I stað þess að leita á ný mið hverfur hugsuðurinn inn í sjálft
hugtakabákn nútímans tdl að brjóta það upp og raða brotum þess saman
á ný. I þessu tilliti er hinn póstmóderníski hugsuður niðji annarrar hefð-
ar nútímans, sem beinist gegn framfarasinnuðum og útópískum viðmið-
um hans. Lyotard htur svo á að póstmódernisminn búi innra með hugs-
un nútímans allt frá upphafi og feh í sér róttæka efahyggju andspænis
ríkjandi leiðarsögnum, hugsun sem þegar hefur séð í gegnum þær og
neitar að taka þátt í leik þeirra. Sú útópíska hugsun sem virðist fólgin í
forskeyti póst-módernismans reynist því í raun íronísk, hugtakið felur
síður í sér að sigrast hafi verið á nútímanum en að menn hafi vísvitandi
sagt skilið við þann draum. I þessari höfnun á lögmálsgildi „hins nýja“ er
andútópísk hugsun póstmódemismans fólgin. I stað útópískrar þrár eft-
ir öðru ástandi kemur þrá eftir að þrá öðruvísi og sigrast þannig á hinni
útópísku þrá sem slíkri, svo vitnað sé í irmgang Tobins Sieber að greina-
safhi um póstmódemískar útópíur.6
Spumingin um framhaldslíf útópíunnar á okkar tímum reynist því
flóknari en ætla mætti. Við fyrstu sýn virðist spurningin um „endalok út-
ópíu“ fela í sér bölsýna gagnrýni á póstmódernismann, þar sem hann er
sakaður um að hafa upprætt drauminn um betra mannlíf og leitt til
heimspekilegs og þjóðfélagslegs skeytingarleysis á þeim forsendum að
„allt sé leyfilegt“.’ Frá slíku sjónarhomi er talið nauðsynlegt að halda í
draumsýn útópíunnar til að unnt sé að halda uppi vitrænni gagnrýni á
menningu og þjóðfélag samtímans. Þótt vissulega megi heimfæra slíka
gagnrýni upp á ýmsar þær kermingar sem kenndar hafa verið við póst-
módemisma, sýna kenningar Lyotards að róttækari og úthugsaðri kenn-
ingar úr þessari átt fela síður í sér upprætingu á ímynd útópíunnar en leit
6 T. Siebers. „Introduction. WTat Does Postmodemism Want? Utopia“ (1994) bls.
1-38, hér bls. 3.
Afdráttarlausustu og um leið kreddufyllstu gagnrýnina á póstmódemisma á slílnim
forsendum er trúlega að finna í textum breska nýmarxistans Terrys Eagleton, en
hann hefur skilgreint póstmódemismann sem „viðurstyggilega skopstælingu á sós-
íalískri útópíu“. Ennfremur fullyrðir hann að póstmódemisminn „hrifsi til sín útóp-
íska þrá“ framúrstefriuhópanna fyrr á öldinni eftir „að sameina list og þjóðfélags-
legar athafnir, afskræmi hana og snúi henni gegn þeim á hæðnislegan hátt sem
dystópískum raunvemleika". T. Eagleton (1986). Sjá nánar: T. Eagleton (1996) og
Astráður Eysteinsson (1999).
75