Fréttablaðið - 11.04.2015, Blaðsíða 36
11. apríl 2015 LAUGARDAGUR| HELGIN | 36
Ég var að tala um Pílatus í flækju-sögunni fyrir viku. Þið flettið henni bara upp ef þið hafið misst af henni! Altént lauk henni á því að Pílatus var kominn til starfa sem skattlandsstjóri Rómaveldis
í Júdeu, það var árið 26. Pílatus var lík-
lega ungur að árum þótt raunar sé ekkert
um hann vitað fyrr en hann birtist í Júdeu.
Hann kom máttarvöldum Gyðinga fljótlega
upp á móti sér því hann þótti stífur og harð-
fenginn og ekki á því að lofa Gyðingum að
komast upp með eitthvert múður andspænis
dýrð Rómar. Tíberíus keisari þurfti meira
að segja að setja ofan í við og minna hann á
að helsta hlutverk hans, fyrir utan að inn-
heimta skatta, væri að halda friðinn í skatt-
landinu.
Sögur af grimmdarseggi
Pílatus átti erfitt með það, að minnsta kosti
framan af. Fyrir utan þau tvö tilvik sem
ég nefndi fyrir viku, þá segir sagnaritar-
inn Jósefus frá því að eitt sinn hafi Pílatus
látið reisa vatnsleiðslu til Jerúsalem og til
að borga fyrir vatnið notaði hann peninga
úr fjárhirslum musterisins mikla. Þessu
mótmæltu Gyðingar þótt vatnið væri þeim
ætlað, musterið var svo heilagt í þeirra
augum að þar mátti ekki hrófla við neinu
og allra síst útlendingur, þótt væri sá æðsti
maður Rómar á svæðinu. Jósefus staðhæf-
ir að Pílatus hafi kallað saman mannfjölda
Gyðinga til að skýra mál sitt en svo dreifði
hann mönnum sínum dularklæddum um
fjöldann og á tilteknu augnabliki gripu menn
hans sín stuttu sverð og hjuggu á báðar
hendur til að hræða Gyðinga frá því að mót-
mæla skattlandsstjóranum.
Grimmdarseggur, hann Pílatus, sem sagt?
Já, ekki verður betur séð af heimildum frá
Gyðingum sjálfum. Þessi frásögn Jósefus-
ar er reyndar með svolitlum ólíkindum,
því heimspekingurinn Fíló segir að Pílatus
hafi óttast mjög að Gyðingar myndu kvarta
undan sér við Tíberíus og því skyldi land-
stjórinn þá gefa Gyðingum svo kjörið tilefni
til kvartana?
Fíló var mikill merkismaður, Gyðingur,
jafnan kenndur við Alexandríu í Egifta-
landi en þar var hann fæddur og uppalinn.
Gyðingasamfélagið í Alexandríu var mjög
FLÆKJUSAGA
Illugi Jökulsson
skoðar heimildir
um Pontíus
Pílatus en
þeim ber
mjög illa
saman um
persónu
landstjórans
knáa.
Hvers
eðlis þetta
upphlaup
var vitum
við ekki,
en vegna
þess verður
að teljast
skiljanlegt
að Pílatus,
sem róm-
verskur
landstjóri,
hafi verið
var um sig
og tilbúinn
til að láta
sverfa til
stáls gegn
þeim sem
ógnuðu
friðinum.
HÖRKUTÓL HUGLEIÐIR
SANNLEIKANN
ÆÐSTU PRESTAR GYÐINGA ÁSAKA
JESÚ FRAMMI FYRIR PÍLATUSI.
Pílatus lét af embætti, svo reikna má með að
í hugum fólks hafi þeir verið spyrtir saman
og samvinna þeirra góð.
Krossfesting Jesú átti sér líklega stað
árið 33 og í rómverskættuðum heimildum
er ekkert að finna sem á er byggjandi um
hvað raunverulega gerðist á þeim örlaga-
ríku páskum. Hins vegar er einfalt að búa
til mynd af því út frá því sem yfirleitt var á
seyði um páskana. Þetta var mesta trúarhá-
tíð Gyðinga og á páskum flykktust Gyðing-
ar hvaðanæva að til Jerúsalem svo íbúa-
fjöldi borgarinnar margfaldaðist í rúma
viku. Pílatus hélt sig yfirleitt í hinni fögru
hafnarborg Caesareu en á páskum hélt hann
með mest sitt herlið til höfuðborgarinnar til
að reyna að tryggja þar frið og stöðugleika
í öllu mannhafinu. Þegar þarna var komið
sögu hefur Pílatus ugglaust verið búinn að
læra þá lexíu að vera ekki að veifa tákn-
um um rómversk yfirráð framan í mann-
fjöldann, heldur reynt að láta sem minnst
fara fyrir sér og dátum sínum. Sem land-
stjóri hafði hann yfir um 3.000 manna liði
að ráða, það var allt og sumt, og það var því
gríðarlega mikilvægt að ekki syði uppúr –
svo fámennt herlið yrði lítils megnugt gegn
reiðum múg ef til alvarlegra uppþota kæmi.
En uppþot voru nefnilega algeng, Gyðingar
sættu sig verr en flestar aðrar þjóðir við
yfirráð Rómverja og ljóst má vera af marg-
víslegum heimildum að ýmislegt gekk stund-
um á í Jerúsalem um páskaleytið. Og ekki
verður betur séð en einmitt það hafi gerst
um þá páska þegar Jesú var á ferð í borg-
inni á hátíðinni, því við vitum að ýmsir voru
handteknir – þeir tveir sem voru krossfest-
ir með Jesú, Barnabas sem sagður var hafa
verið látinn laus og einhverjir kollegar hans,
því í Markúsarguðspjalli er talað um að „upp-
hlaupsmenn“ hafi verið í böndum og „höfðu
þeir framið manndráp í upphlaupinu“. Hvers
eðlis þetta upphlaup var vitum við ekki, en
vegna þess verður að teljast skiljanlegt að
Pílatus, sem rómverskur landstjóri, hafi
verið var um sig og tilbúinn til að láta sverfa
til stáls gegn þeim sem ógnuðu friðinum.
Pílatus guðspjallanna og Pílatus grimmi
Og af einhverjum slíkum sökum hefur
Jesú frá Nasaret verið handtekinn, réttað
yfir honum og hann líflátinn. Það var ekki
friðar- eða kærleiksboðskapur Jesú sem olli
því að Pontíus Pílatus lét taka hann af lífi,
slíkur boðskapur hefði í sjálfu sér þvert á
móti verið Pílatusi mjög að skapi við þessar
aðstæður, heldur litu annaðhvort yfirvöld
Gyðinga og/eða Rómverjar á hann sem ein-
hvers konar ógn við friðinn í borginni. Og er
þá nærtækt að benda á að öllum guðspjöll-
unum ber saman um að Jesú hafi vissulega
sjálfur staðið fyrir lítilsháttar uppþoti þegar
hann velti um borðum víxlaranna við must-
erið. Víxlarar þessir gegndu mjög mikil-
vægu og guðrækilegu hlutverki á hátíðinni,
þeir skiptu „skítugum“ peningum aðkomu-
Gyðinga í hreina og óspillta mynt muster-
isins, sem svo mátti kaupa fyrir dúfur og
önnur fórnardýr, og það var því hneyksli að
ráðast gegn þeim eins og Jesú gerði. Þótt
uppþotið sem hann olli hafi ekki verið alvar-
legt hefur það þó dugað til að tortryggnum
yfirvöldum, sem alltaf voru smeyk við alls-
herjar uppreisn, litist ekki á blikuna og teldu
réttast að handtaka Jesú þennan.
Sér í lagi þegar um var að ræða svo
ofstopafullan mann sem sá Pílatus er sem
Jósefus og Fíló lýsa. Hann hefði vart hikað
eitt augnablik við að senda Jesú á kross
ásamt öllum öðrum raunverulegum eða
meintum „upphlaupsmönnum“. Og hefði
hlegið kalt ef honum hefði verið sagt að sá
dauðadómur – einn af vafalaust mjög mörg-
um sem Pílatus kvað upp um ævina – ætti
eftir að leiða til þess að hann yrði næstu tvö
þúsund árin úthrópaður í sjálfri trúarjátn-
ingu fjölmennustu trúarbragða heims og
byggðust á persónu þessa vesalings manns
sem Pílatus dæmdi til hins grimmilega
dauða. En hefur áreiðanlega ekki litið á sem
söguleg tíðindi, og jafnvel verið búinn að
gleyma áður en langt um leið.
En í guðspjöllunum er reyndar því lík-
ast sem Pílatus gangi mjög tregur til þess
leiks að krossfesta Jesú, þar lætur hann
undan refsiglöðum Gyðingum en vill sjálfur
helst láta Jesú lausan, finnur altént ekki hjá
honum neina sök. Og orsök þess að Pílatus
guðspjallanna er svo ólíkur hinum grimma
Pílatusi úr heimildum Gyðinga, hún er
væntanlega einföld: Þegar guðspjöllin voru
skrifuð á árunum 70-120, þá var hin nýja trú
farin að breiðast út um flestar koppagrundir
í Rómaveldi og það var því áhugamál hinna
frumkristnu að gera hlut Rómverjans, sem
sannanlega dæmdi Jesú á kross, sem allra
skástan – í von um að þeir fengju að vera í
friði með sinn guð fyrir Rómverjum. Því er
hinn harðneskjulegi Pílatus farinn að disk-
útera sannleikann við dauðadæmdan fanga í
guðspjöllunum.
En hvað varð um Pílatus? Frá því segir
einhvern tíma seinna. Ekki samt í næstu
viku, því þá förum við gangandi til Ástralíu.
stórt og öflugt og Fíló var þar innsti koppur
í búri, mjög afkastamikill höfundur um
heimspeki og trúmál og reyndi að samþætta
gríska heimspeki og trú feðra sinna. Rit
Fílós hefðu kannski getað orðið mikilvæg-
ur þáttur í nýjum trúarbrögðum eða altént
nýrri og „frjálslyndari“ mynd Gyðingdóms,
hann lagðist til dæmis mjög gegn bókstaf-
stúlkun gyðinglegra fræðimanna í Jerúsal-
em, en tvennt kom að endingu í veg fyrir
slíka þróun. Annars vegar gerðist Gyðing-
dómur helstil afturhaldssamur eftir að Róm-
verjar brutu niður í bókstaflegri merkingu
þann miðpunkt Gyðingdóms sem musterið í
Jerúsalem var eftir uppreisn þar í borg um
árið 70. Þá þurftu Gyðingar að þétta raðir
sínar í útlegð og ýmsum raunum og brugð-
ust við með því að úthýsa frjálslyndum og
heimspekisinnuðum höfundum eins og Fíló.
Hins vegar yfirtók hinn nýi kristindómur
(að breyttu breytanda) hluta af hinum heim-
spekilegu og grískættuðu hugleiðingum
Fílós og fleiri um guðdóminn.
Eitthvað að marka dómana?
En það er önnur saga. Hér skiptir það eitt
máli að Fíló fór hinum hörðustu orðum um
Pontíus Pílatus í skrifum sínum, og dæmin
sem bæði hann og Jósefus sagnaritari nefna
um stjórnarhætti Pílatusar gefa vissulega til
kynna að hann hafi verið hörkutól. Fíló segir
berum orðum að Pílatus hafi verið „hefni-
gjarn skapofsamaður“ og hafi verið í eðli
sínu ósveigjanlegur með öllu. Og hann bætir
við að Pílatus hafi óttast kvartanir Gyðinga
til Tíberíusar því ef farið yrði að rannsaka
stjórnartíð hans í Júdeu kæmu í ljós „þær
mútur, móðganir, þjófnaðir, hneyksli og til-
hæfulaust ofbeldi, aftökur án dóms og laga
og sú stórkostlega alvarlega grimmd“ sem
landstjórinn væri sekur um. Það munar sem
sé ekki um það. Spurningin er náttúrlega, er
eitthvað að marka þessa hörðu dóma bæði
Fílós og Jósefusar um Pílatus? Í sjálfu sér
er ekki ástæða til að efast að ráði um það,
Pílatus var enginn sá bógur í Rómaveldi að
hefði kallað svo illvíga óvini að jafnvel ára-
tugum eftir lát hans væru þeir að ljúga upp
á hann. En þó hélt hann starfi sínu í tíu ár og
hann lifði meira að segja af þegar Sejanus
lífvarðaforingi í Róm var settur af og líf-
látinn fyrir samsæri gegn Tíberíusi árið
31 – en eins og ég nefndi fyrir viku er alls
ekki ólíklegt að Pílatus hafi uppaflega verið
skjólstæðingur Sejanusar og dáti eða emb-
ættismaður í liði hans áður en hann sigldi til
Caesareu, aðalbækistöðva Rómar í Júdeu.
Eftir að Sejanus var drepinn féll fjöldi
stuðningsmanna hans líka í blóðbaði því sem
Tíberíus upphóf, en Pílatus hélt bæði lífi og
starfi. Ef Gyðingar hefðu verið sáróánægðir
með hann hefðu þeir væntanlega getað notað
tækifærið, nú þegar ofsafeng tortryggni
Tíberíusar var í hámarki, og losað sig við
hann. En kannski var Pílatus einfaldlega í of
góðu sambandi við þá allra æðstu valdaklíku
sem réði í Jerúsalem, það er að minnsta
kosti athyglisvert að allan þann tíma sem
Pílatus var landstjóri hróflaði hann ekki við
Kaíafasi æðsta presti en annars hikuðu róm-
verskir landstjórar yfirleitt ekki við að setja
af æðstu presta sem þeim féll ekki við. En
hins vegar var Kaíafas settur af um leið og
Viðurkenning
Öldrunarráðs Íslands 2015
Hér með óskar Öldrunarráð eftir tilnefningum til
viðurkenningar Öldrunarráðs Íslands. Öllum er heimilit
að senda inn tilnefningar.
Frestur til að senda inn tilnefningar er til og með
26. apríl 2015 og skulu tilnefningar sendar til Öldrunarráðs
Íslands, Hrafnistu við Laugarás, 104 Reykjavík eða á
netfangið oldrunarrad@oldrunarrad.is
Árlega veitir Öldrunarráð Íslands sérstaka viðurkenningu
til einstaklings, stofnunar eða félagasamtaka sem þykja
hafa unnið einstakt starf tengt málefnum aldraðra.
1
5
-0
9
-2
0
1
5
1
0
:2
4
F
B
1
1
2
s
_
P
0
7
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
7
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
3
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
4
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
6
4
2
-8
9
1
C
1
6
4
2
-8
7
E
0
1
6
4
2
-8
6
A
4
1
6
4
2
-8
5
6
8
2
8
0
X
4
0
0
3
B
F
B
1
1
2
s
_
1
0
_
4
_
2
0
1
5
C
M
Y
K