Tímarit Máls og menningar - 01.09.1973, Blaðsíða 75

Gjaldeyriskreppan og forrœði Bandaríkjanna
Hin miklu átök Bandaríkjanna til að ná þessu marki og halda því hafa svo
haft í för með sér mikla eyðslu á auðlindum heimalandsins, og hefur forskot
þeirra fram yfir keppinauta þeirra, Japan og Evrópu, þar sem hagvöxturinn
er hraðari, þess vegna minnkað.
A hak við aðgerðir þeirra nú er vilji til að vinna gegn þessari þróun, og
byggjast aðgerðirnar á því að nota í senn ýmsar leiðir efnahags- og varnar-
mála til þess að hindra keppinauta þeirra í að draga þá þannig uppi, og koma
að nýju á óskertum eínahagsyfirráðum.
1) Hnignun efnahagsstöðu Bandaríkjanna
Þegar seinni heimsstyrjöldinni lýkur eiga Bandaríkjamenn svo að segja
engan keppinaut á sviði efnahagsmála. Árið 1950 er framleiðslumáttur Evr-
ópuríkjanna, sem eru enn ekki búin að ná sér eftir eyðileggingar stríðsins,
aðeins helmingur af framleiðslumætti Bandaríkjanna. Á sama tíma er þjóðar-
framleiðsla Japans tæplega 5% af þjóðarframleiðslu Bandaríkjanna.
011 utanríkisstefna Bandaríkjanna var reist á grundvelli þessara óskiptu
yfirráða, og er hún einstök blanda af sönnu örlæti og valdagræðgi, hvort
sem um er að ræða Marshalláætlunina, uppbyggingu alþjóðlegs efnahags-
kerfis á grundvelli dollarans eða varnarkerfis, sem hvílir á kjarnorkuvíghún-
aði Bandaríkjanna.
Þessir yfirþyrmandi yfirburðir efnahagslífs Bandaríkjamanna, sem réðu
að því er virtist yfir ótakmörkuðum tekjulindum, gerðu það kleift að
stefna samtímis að markmiðum á sviði efnahagslífs, stjórnmála og hermála,
þótt þau hefðu í för með sér mikil útgjöld og sóun á auðlindum innan-
lands.
Tuttugu árum síðar hafa valdahlutföllin gjörbreytzt með tilkomu tveggja
nýrra þróunarmiðstöðva. Einfaldur samanburður á tölum gefur góða hug-
mynd um breytinguna. Á minna en tuttugu árum hefur framleiðsla Japana
vaxið úr 5% í 20% og framleiðsla Evrópumanna úr 55% í 80% af þjóðar-
framleiðslu Bandaríkjamanna.
Allar tölur eru samhljóða. Þannig var meðalhagvöxtur Bandaríkjanna um
3,5% á ári milli 1950 og 1970, en meðalhagvöxtur Evrópumanna náði næst-
um því 5% og Japana 10%. Sérstaklega má benda á að síðustu tíu ár hefur
hagvöxtur Japans enn aukizt og er nú rúmlega 11%. Framleiðniaukningin á
hvert nef hefur verið á tíu árum 150% í Japan og 65% í Evrópu en aðeins
32% í Bandaríkjunum.
Hvað heimsmarkaðinn snertir hefur hlutur Japans næstum tvöfaldazt, úr
185