Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Síða 37

altaristöfluna í kirkjunni, ljósmyndir af ætt-
ingjum og kóngafólki úr útlöndum og ef til
vill myndir úr dönskum myndablöðum.
Þessar fáu myndir gátu haft sterk áhrif á
myndþyrstan barnshugann, stundum urðu
þær jafnvel kveikja að skáldsagnapersónu,
vöktu útþrá eða löngun til að reyna að búa
til mynd. En myndfátæktin hafði líka þau
áhrif að myndmál var flestu fólki lítt skilj-
anleg útlenska. Fyrstu íslensku myndlistar-
mennimir þurftu að kenna fólki að sjá. Þeir
mættu líka tortryggni hreintrúarinnar gagn-
vart því sem er fallegt, því sem glepur frá
hinu hreina og sanna orði.
í upphafí var orðið. En í upphafi lífs okkar
hvers og eins, í fmmbernsku, hafa orð enga
merkingu. Við sjáum, horfum. Við gemm
okkur hugmynd áður en við eigum orð.
Hugmyndin er forsenda þess að við skiljum
orðið. Einhveijar algengustu villur í mál-
notkun byggjast einmitt á misskilningi á
myndhverfum orðtökum, þegar sá sem talar
eða skrifar gerir sér ranga — eða enga —
hugmynd um orðtakið. Myndir eiga greið-
an aðgang að barnshuganum. Þær tala til
okkar jafnvel þegar við eigum engin orð til
að lýsa þeim með, skýra þær eða skilgreina.
Sá heimur sem bömin okkar alast upp í er
fullur af myndum. Myndrænt áreiti í ein-
hveiju formi dynur á þeim allan daginn, alls
staðar.
Að stærstum hluta er hér um að ræða
myndir sem sjást aðeins skamma stund;
auglýsingaskilti sem sést úr bílglugga þegar
keyrt er framhjá, myndir í blöðum sem flett
er og fleygt, flöktandi myndir á sjónvarps-
skemii sem hverfa eftir andartak þegar nýj-
ar taka við. Þó svo að framboð myndefnis
hafi margfaldast er mikill meginhluti þess
einhæf iðnaðarframleiðsla sem leitar ekki
listrænna lausna, heldur lætur sér nægja
yfirborðskenndar klisjur. Hætt er við að
þessi myndgnótt geti leitt af sér sljóleika
gagnvart myndmáli ekki sfður en myndfá-
tæktin. Það er erfitt að læra tungumál án
þess að heyra orðaskil, að greina og tileinka
sér eigindir myndmálsins í einhæfri síbylju
myndmiðlanna.
Hugtakið sjálfsmynd er mikið notað þegar
rætt er um þroskaferil barna. Talað er um
nauðsyn þess að byggja upp jákvæða sjálfs-
mynd hjá baminu.
Jákvæð sjálfsmynd hlýtur að mínu viti að
grundvallast á raunhæfri þekkingu og já-
kvæðu mati á eigin getu, hæfíleikum og
þroskamöguleikum.
Hvernig geta bækur og aðrir miðlar haft
áhrif á það hvort barnið þróar jákvæða og
sterka sjálfsmynd eða ófullkomna, nei-
kvæða og óraunhæfa sjálfsmynd? Bamið
þarfnast staðfestingar á eigin hugmyndum
um umhverfið og um sjálft sig. Með hjálp
bóka og annarra miðla getur bamið líka
bætt við eigin reynslu. Slík óbein reynsla er
þroskandi og getur opnað barninu nýja
möguleika, bæði í innra og ytra lífi.
Til að miðlar hafi slík jákvæð og þrosk-
andi áhrif verða þeir að uppfylla viss skil-
yrði. Samsvömn við ytri heim eða hug-
arheim bamsins verður að vera til staðar.
Það gefur barninu öryggistilfinningu þegar
það kannast við tilfinningu, hugsun, draum,
aðstæður eða atvik í efni sem því er miðlað.
Þetta þýðir ekki að nákvæm eftirlíking af
raunveruleika barnsins sé nauðsynleg eða
jafnvel æskileg. f listrænni útfærslu er alltaf
um val að ræða, ekki eftirhermu. Samsvör-
unin getur eins verið við innri heim barns-
ins, við tilfinningar eða hugmyndir sem það
þekkir.
TMM 1992:1
27