Lögmannablaðið - 01.03.2014, Blaðsíða 4

4 lögMannaBlaðið tBl 04/13
leiðAri
reynt á réttarríkið
Á tyllidögum og í orði kveðnu
taka langflestir undir að réttarríkið sé
mikilvægt og að gæta skuli að því að
mál fái rétta og sanngjarna meðferð.
Vandinn er hins vegar sá að þegar
óvæntir og ógeðfelldir atburðir eiga
sér stað víkja slík sjónarmið gjarnan
fyrir reiði og þeirri mannlegu þrá að
vilja ná sér niður á þeim brotlega. Þá
virðast fyrirbæri á borð við réttarríki og
sanngjarna málsmeðferð fyrst og fremst
tefja fyrir eðlilegum framgangi málsins.
Þegar um hægist rennur fólki hins vegar
allajafna reiðin og þegar horft er til baka
telja flestir það mikilvægt að unnið hafi
verið eftir þessum gildum.
Fáir lögmenn hafa upplifað þetta ferli
jafnskýrt og norski lögmaðurinn geir
lippestad, sem tók að sér að verja Anders
Bering Breivik í kjölfar ódæðisverkanna
í Útey sumarið 2011. lippestad kom
hingað til lands í febrúar og hélt
fyrirlestur á vegum lögmannafélagsins
um reynslu sína af málinu og á félagið
hrós skilið fyrir þennan viðburð sem
var einkar vel sóttur. lögmaðurinn
lýsti þar reynslu sinni af málinu og
samskiptum sínum við Breivik á afar
hreinskilinn og opinskáan hátt, t.d. að
hann hafi verið mjög efins um að taka
málið að sér þegar fyrst var til hans
leitað. Hann rifjaði upp hvernig konan
hans, sem er hjúkrunarfræðingur, brást
við þegar hann sagði henni að þetta
verkefni stæði til boða. Andstætt því
sem hann átti von á þá hvatti hún hann
áfram, m.a. með þeim rökum að þegar
fólk kæmi á sjúkrahús væri aldrei spurt
að því hver viðkomandi væri heldur
fengju allir sömu meðferðina. Ætti ekki
sama að eiga við um sakborninga innan
réttarkerfisins?
Hann ákvað að taka að sér málið og
fylgdi því eftir alla leið. Þótt réttarhöldin
hafi verið afar ítarleg og farið hafi verið
nákvæmlega yfir málið lá niðurstaða
málsins ljós fyrir lengst af, sérstaklega
eftir að fallið var frá þeirri málsvörn að
Breivik væri geðveikur. Réttarhöldin
snerust af þeim sökum ekki síst um
hvernig haldið yrði utan um mál sem
þetta. Að mati lippestad stóðst norska
réttarkerfið þetta próf, virti réttindi
sakborningsins og leyfði honum að tjá
sig fyrir dóminum, jafnvel þótt hann væri
Breivik. Hann fékk að njóta mannlegrar
virðingar við réttarhöldin, eitthvað sem
bandarískir og rússneskir viðmælendur
lippestad skilja illa. Í Bandaríkjunum
hefur lippestad verið spurður hvernig á
því hafi staðið að sakborningurinn hafi
fengið að vera í jakkafötum en ekki í
appelsínugulum búningi líkt og tíðkast
þar í landi.
lippestad lýsti því einnig að fyrstu
viðbrögð í Noregi hafi, skiljanlega,
verið mikil reiði meðal fólks og hann
og fjölskylda hans urðu fyrst um sinn
jafnvel fyrir aðkasti. Hins vegar hafi
mjög fljótlega myndast um það víðtæk
samstaða að málsmeðferðin yrði byggð
á grunngildum lýðræðis og réttarríkisins
og þakkar lippestad það ekki síst
skýrum og afgerandi skilaboðum frá
lykilstofnunum samfélagsins. Fullyrða
má að það tókst að tryggja eðlileg
málsmeðferð og er það norsku þjóðinni
til mikils sóma.
Þótt Íslendingar samsvari sig með þeim
gildum sem Norðmenn byggðu á, er
ástæða fyrir okkur að staldra við og velta
því fyrir okkur hvernig íslenskt samfélag
og íslenskt réttarkerfi væri í stakk búið
til þess að takast á við jafn erfitt mál.
Vel var t.d. gætt að því að í máli Breivik
að verjandinn og hans aðstoðarmenn
fengju fullnægjandi aðstöðu og tíma til
að vinna sína vinnu. Fá sakborningar og
verjendur ávallt nægjanlegt svigrúm til
þess að taka til varna? gefa dómstólar
sér nægan tíma í réttarhöld? Þótt margt
sé rétt gert hér á landi getum við alltaf
gert betur í þessum efnum.