Peningamál - 01.09.2004, Síða 75

74 PENINGAMÁL 2004/3
viðskipti svara ekki kostnaði. Ef svo er veldur hún
því að skammtímafjárstýring banka verður mun
erfiðari en hún ella væri.
Tökum einfalt dæmi. Síðan í október 2003 hefur
Seðlabankinn boðið bönkum að kaupa 14 daga inn-
stæðubréf (7 daga eftir 1. júní 2004) á vöxtum sem
eru að jafnaði um 20 grunnpunktum lægri en vextir af
endurhverfum viðskiptum. Í apríl 2004 var einhver
banki (köllum hann banka A) sem var að jafnaði að
kaupa innstæðubréf fyrir 10 ma.kr. á 5,1% vöxtum á
meðan annar banki (banki B) átti í endurhverfum
viðskiptum á 5,3% vöxtum fyrir mun hærri upphæð.
Þessir bankar hefðu báðir getað hagnast á því að eiga
innbyrðis viðskipti á vöxtum milli 5,1% og 5,3%.
Hagnaður hvors banka fyrir sig hefði verið gróflega
400 þúsund krónur fyrir hvert 14 daga tímabil (ef
miðað er við að þeir hefðu átt viðskipti á 5,2% og
viðskiptakostnaður væri óverulegur). Heildarþóknun
Kauphallarinnar við slík viðskipti hefði hins vegar
verið um 1,8 m.kr. Viðskiptakostnaðurinn var því
margfalt hærri en ábatinn af viðskiptunum.
Sú staðreynd að gjaldskrá Kauphallarinnar gerir
það að verkum að það svarar ekki kostnaði fyrir
banka að eyða slíkum vaxtamun þótt hann sé upp á
tugi grunnpunkta á stóran þátt í því að flökt vaxta á
millibankamarkaði frá stýrivöxtum Seðlabankans er
jafn mikið og raun ber vitni. Hundrað- til þúsundföld
lækkun á gjaldskrá Kauphallarinnar þegar um endur-
hverf viðskipti til skamms tíma er að ræða er mikil-
vægur liður í því að bæta fjárstýringu innan banka-
kerfisins og minnka frávik vaxta á millibanka-
markaði frá stýrivöxtum Seðlabankans.
Endurhverf viðskipti við lífeyrissjóði
Á árunum 2000 og 2001 virtist stundum eins og
bankakerfið í heild skorti veðhæfar eignir. Þannig
voru skammtímavextir á millibankamarkaði stundum
hærri en daglánavextir Seðlabankans þótt öllum
bönkum sem áttu veðhæf bréf stæði til boða að fjár-
magna sig í Seðlabankanum á daglánavöxtum. Það er
merki um mjög óskilvirka fjárstýringu á íslenskum
fjármálamarkaði að slík staða hafi komið upp. Það
var alltaf nóg til af veðhæfum bréfum í landinu.
Bankarnir sem skorti veðhæf bréf hefðu til dæmis átt
að geta orðið sér úti um veðhæf bréf með því að eiga
endurhverf viðskipti við lífeyrissjóði sem áttu mikið
magn slíkra bréfa.
Það var ekki einungis þóknun Kauphallarinnar
sem kom í veg fyrir að slík viðskipti ættu sér stað í
meira mæli en raun bar vitni. Endurhverf viðskipti
eru að hluta framvirkir samningar þar sem samningur
er gerður um síðari hluta viðskiptanna þegar fyrri
hlutinn er framkvæmdur. Lög um lífeyrissjóði banna
lífeyrissjóðum að stunda viðskipti með framvirka
samninga nema þegar slíkir samningar eru notaðir til
þess að verja sjóðina fyrir áhættu. Lífeyrissjóðir
mega því t.d. kaupa framvirka samninga til þess að
eyða þeirri gengisáhættu sem eign þeirra í erlendum
hlutabréfum ber með sér. Almennt mega þeir hins
vegar ekki eiga endurhverf viðskipti við banka sem
vantar veðhæfar eignir þar sem slík viðskipti verja
sjóðina almennt ekki fyrir áhættu heldur er tilgangur
slíkra viðskipta að hagnast á þörf bankanna fyrir
veðhæfar eignir.
Rökin fyrir því að lífeyrissjóðum sé almennt
bannað að eiga viðskipti með framvirka samninga eru
að slíkum samningum fylgir oft mikil áhætta sem
erfitt er fyrir utanaðkomandi að átta sig á. Þetta á hins
vegar ekki við um endurhverf viðskipti við banka til
skamms tíma. Slíkir samningar fela í sér mjög litla
áhættu. Þeir ættu því að vera ákjósanleg leið fyrir líf-
eyrissjóði til þess að auka ögn ávöxtun sína með hag-
kvæmum hætti (þ.e. án þess að of mikil áhætta fylgi
því). Frelsi lífeyrissjóða til þess að eiga endurhverf
viðskipti við banka er þar að auki mikilvægt fyrir
fjármálakerfið í heild. Slík heimild myndi gera það
að verkum að fjármálakerfið hefði aðgang að mun
stærra safni af veðhæfum eignum. Að svo miklu leyti
sem skortur á veðhæfum eignum háir íslenska fjár-
málakerfinu mundi slík heimild því auka skilvirkni
þess.
Nafnlaus endurhverf viðskipti milli banka
Önnur hindrun sem kemur í veg fyrir að bankar eigi
endurhverf viðskipti sín á milli er að þeir vilja ekki
upplýsa hver annan um stöðu sína í einstökum flokk-
um verðbréfa.15 Það vilja þeir ekki gera þar sem það
setur þá í verri stöðu hvern gagnvart öðrum þegar
þeir eiga annars konar viðskipti með slík verðbréf.
15. Endurhverf viðskipti eiga sér stað þannig að aðili A selur aðila B ein-
hver verðbréf í skiptum fyrir peninga (eða einhver önnur verðbréf) og
semur á sama tíma um að hann muni kaupa þessi sömu verðbréf aftur
af aðila B eftir að tiltekinn tími hefur liðið. Eftir að þessi viðskipti hafa
átt sér stað veit því aðili B að aðili A á þessi tilteknu verðbréf.