Peningamál - 01.11.2011, Page 51

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
1
•
4
51
tilheyrir þeim þriðjungi OECD-ríkja þar sem hlutfall bóta af launum, að
teknu tillitit skatta og annarra bóta, (e. net replacement rate) hækkaði
milli 2007 og 2009. Hækkunin hér á landi var tæpar 6 prósentur og
var hlutfallið tæplega 66% árið 2009, en eins og fram kemur í mynd
VI-5 hefur hlutfall bóta af lágmarkstekjutryggingu lækkað lítillega frá
2009.4 Atvinnuleysisbætur nema nú um 90% af lágmarkstekjutrygg-
ingu og 93-99% af byrjunarlaunum afgreiðslufólks og ófaglærðs
starfsfólks á almennum vinnumarkaði.
Efnahagslegur hvati til að fara af bótum í vinnu gæti því verið
takmarkaður sérstaklega þegar tekið er tillit til viðbótarkostnaðar sem
jafnan fylgir því að vera í vinnu, t.d. fyrir fólk með börn á leikskóla-
aldri. Þótt tekjuskattur hafi hækkað eftir fjármálakreppuna eru áhrifin
svipuð á atvinnuleysisbætur og á lægstu laun. Á móti gæti hækkun
tryggingagjalds hafa dregið úr vilja atvinnurekenda til að fjölga starfs-
fólki. Hættan er því sú að núverandi uppbygging bótakerfis stuðli
að auknu langtímaatvinnuleysi og þar með viðvarandi hærra jafn-
vægisatvinnuleysi.5
… en sé byrjað að lækka á ný
Vísbendingar eru um að aukning jafnvægisatvinnuleysis sé byrjuð
að ganga til baka á ný. Hliðrun svokallaðrar Beveridge-kúrfu, sem
lýsir sambandi eftirspurnar (auglýst störf) og framboðs á vinnuafli
(atvinnuleysi) í kjölfar efnahagskreppunnar hefur gengið nokkuð til
baka sem gefur til kynna að atvinnuleysi sé að minnka þrátt fyrir að
framboð starfa sé nánast óbreytt (sjá rammagrein VI-2). Samband
atvinnuleysis og langtímaatvinnuleysis virðist jafnframt ekki hafa
breyst (sjá mynd VI-6). Fyrst þegar atvinnuleysi jókst í kjölfar fjármála-
kreppunnar hliðraðist samband skammtíma- og langtímaatvinnuleysis
lárétt til hægri en þegar næstum ár var liðið frá upphafi fjármálakrepp-
unnar jókst langtímaatvinnuleysi og náði fyrra jafnvægi á vetrarmán-
uðum 2010.
Að teknu tilliti til árstíðarsveiflu hefur fjöldi atvinnulausra á skrá
hjá Vinnumálastofnun sem hafa verið atvinnulausir lengur en eitt ár
verið nokkuð stöðugur frá því í mars 2010 eða á milli 4.500 og 4.800
manns. Hins vegar hefur þeim sem hafa verið atvinnulausir skemur
en eitt ár fækkað hratt og hlutfall langtímaatvinnulausra af atvinnu-
lausum því hækkað. Vísbendingar eru þó um að langtímaatvinnuleysi
sé að ganga til baka. Þeim sem höfðu verið atvinnulausir lengur en eitt
ár fækkaði milli ára í fyrsta skipti í september en þeim sem hafa verið
atvinnulausir lengur en sex mánuði hefur fækkað frá því í september
í fyrra.6 Tölur Vinnumarkaðskönnunar Hagstofunnar sýna einnig að
langtímaatvinnulausum fækkar milli fjórðunga á þriðja fjórðungi ársins
í fyrsta sinn frá því að fjármálakreppan skall á.
4. Útreikningar OECD miðast við meðallaun starfsmanns sem er 40 ára og hefur verið
atvinnulaus í tvö ár. Sjá OECD, Employment Outlook, september 2011.
5. Rannsóknir sýna t.d. að lenging bótaréttar og hækkun bóta í Bandaríkjunum í niðursveifl-
unni nú hefur haft áhrif á virkni í atvinnuleit, lengd atvinnuleysis og þar með atvinnuleysis-
stig. Sjá OECD, Employment Outlook, september 2011, bls. 30-31.
6. Fækkun atvinnulausra stafar líklega ekki af því að fólk hafi misst bótarétt, þar sem hann
hefur verið framlengdur tímabundið um eitt ár.
Heimild: Vinnumálastofnun.
Mynd VI-6
Samband langtímaatvinnuleysis
og atvinnuleysis
1. ársfj. 2000 - 3. ársfj. 2011
Langtímaatvinnuleysi (%)
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Atvinnuleysi (%)
2. árfj.
‘09
3. árfj. ‘11
1. árfj. ‘00
Heimild: Vinnumálastofnun.
Mynd VI-7
Atvinnuleysi eftir lengd
Janúar 2008 - september 2011
Fjöldi í lok mánaðar
Lengra en eitt ár (v. ás)
9 mánuðir til eitt ár (v. ás)
6 til 9 mánuðir (v. ás)
3 til 6 mánuðir (v. ás)
0 til 3 mánuðir (v. ás)
Hlutfall langtímaatvinnuleysis
af heildaratvinnuleysi (h. ás)
%
0
2.500
5.000
7.500
10.000
12.500
15.000
17.500
20.000
2011201020092008
0
5
10
15
20
25
30
35
40