Þjóðmál - 01.12.2012, Side 85

84 Þjóðmál VETUR 2012
Eftir að staða Íslands innan danska
ríkisins var ákveðin með lögum 1871 efndu
Íslendingar og Danir aðeins tvisvar sinnum
til formlegra viðræðna um stöðu Íslands,
það er árið 1908 og síðan 10 árum síðar,
1918 þegar fullveldið hlaut viðurkenningu .
Á grundvelli þess samnings var síðan lýst
yfir lýðveldi á einhliða hátt árið 1944 .
Lýðveldið sem þá var stofnað hefur eigin
sérkenni og sérstöðu sem þeir ætla að
eyðileggja sem vinna að nýjum stjórnlögum
á Íslandi um þessar mundir meðal annars
með þeim rökum að þurrka verði út leifar
konungsdæmis í stjórnarskrá Íslands . Í því
tali öllu felst dæmalaust virðingarleysi við
þá sem mótuðu sjálfstæðisbaráttuna á sínum
tíma . Þeir töldu sig ekki vinna að neinu til
bráðabirgða þegar þeir sköpuðu lýðveldi á
Íslandi þá mynd sem engin ástæða er til að
eyðileggja vegna hruns banka .
Á árinu 1908 datt engum í hug að rjúfa
samband Íslands við Danakonung, Ís lend-
ingar vildu hins vegar að sambandið væri
beint án dönsku ríkisstjórnarinnar sem
milliliðs . Sú krafa er viðurkennd í upp-
kastinu en þar stendur ekki orðið „full-
veðja“ sem Skúli Thoroddsen vildi hafa í
textanum, staða Íslands sem nú yrði lýst
með orðinu „fullvalda“ og var nýmæli á
þessum árum en í takt við frelsisandann
sem lék til dæmis um Norðmenn eftir að
þeir slitu sambandinu við Svía árið 1905 .
Gunnar Þór kynnir á ljóslifandi hátt
helstu þátttakendur í hinni hörðu baráttu
sem var háð frá maí 1908 fram að þing-
kosningunum 10 . september 1908 og lýsir
hinum ólíku rökum og sjónarmiðum . Í
stuttu máli fékk Hannes Hafstein hina
verstu útreið sem leiddi til afsagnar hans og
við tók sem ráðherra Björn Jónsson, ritstjóri
Ísafoldar, hatrammur andstæðingur hans,
faðir Sveins, síðar fyrsta forseta Íslands .
Lýsingar á aðferðum Íslendinga við að
búa sig undir viðræðurnar við Dani og
þróun mála eftir að nefndin hélt héðan til
Kaupmannahafnar eiga erindi til samtímans
þegar ríkisstjórn Íslands hefur stofnað til
viðræðna um aðild að Evrópusambandinu
án þess að hafa leitað álits þjóðarinnar á
málinu eða mótað skýra afstöðu um hvaða
stefnu eigi að fylgja í viðræðunum .
Árið 1908 var ekki unnt að leita álits
þjóðarinnar eins og gert er nú með
vönduðum könnunum . Þetta var þó
gert með Þingvallafundi sem efnt var til
árið 1907, einskonar þjóðfundi . Skúli
Thoroddsen taldi sig einmitt fylgja því sem
þar var samþykkt en tveir flokksbræður
hans, Jó hannes Jóhannesson og Stefán
Stefánsson, snerust á sveif með Hannesi og
heima stjórnar mönnum í Kaup mannahöfn .
Íslenska sendinefndin var í raun ekki til
þess búin að ræða við Dani þegar hún kom
til Kaupmannahafnar, hún hafði ekki mótað
sameiginlega „samningsafstöðu“ eins og sagt
er nú þegar rætt er um aðlögunarviðræður
Íslendinga að ESB . Þessi afstaða hefur ekki
heldur verið mótuð hér á landi gagnvart
ESB eins og langvinnar deilur um viðskipti
með lifandi dýr í utanríkismálanefnd
alþingis sýna . Þá er ríkisstjórn Íslands að
eigin sögn klofin í afstöðu sinni til aðildar að
ESB . Loks er einsýnt að fengist niðurstaða
í viðræðunum við ESB yrði hún felld af
þjóðinni eins og uppkastið á sínum tíma .
Gunnar Þór skírskotar í bók sinni á
nokkrum stöðum til samtímans og um-
ræðna um stöðu þjóðarinnar á líðandi
stundu . Aðstæður eru allt aðrar og ekki sam-
bæri legar þegar litið er til efnahags og stöðu
í samfélagi þjóða . Í ljós hefur komið að þeir
höfðu rétt fyrir sér sem töldu að Íslend-
ingar hefðu menningarlega, efnahagslega
og stjórnmálalega burði til að standa á eigin
fótum . Hitt er óskiljanlegt í ljósi sögunnar
að þær raddir eigi hljómgrunn hér sem
telja að vegna glæfralegrar framgöngu
fjármálamanna í skjóli nýfengis frelsis í