Skólavarðan - 01.05.2013, Blaðsíða 33

Skólavarðan 1. tbl 2013 31
málþingmál ing
ingarsamfélag, en hann verður ekki
lærdómssamfélag. Það samfélag sem
skólinn myndar með þátttöku kennara
og nemenda getur snúist um þekk­
ingaröflun og þekkingarsköpun, en
gerir hins vegar lítið úr nemendum
sem einstaklingum sem hafa dóm­
greind og eru færir um að meta hvað
sé áhugavert, hvað sé mikilvægt og
hvað sé sanngjarnt.
Nemendur í skóla sem er þekkingar­
samfélag en ekki lærdómssamfélag eru
sífellt í stöðu þiggjenda, jafnvel þótt
kennslan sé verkleg og þematengd.
Vitsmunageta þeirra er virkjuð en sið­
ferðileg dómgreind þeirra er afþökkuð.
Lýðræðislegur skóli verður að tengja
þetta tvennt saman: vitsmunina og
siðferðið. Lærdómssamfélag byggist
á siðferðilegum grunni og hefur bæði
vitsmuna­ og siðferðilegan þroska og
vöxt manneskjunnar að markmiði.
StarFið Í SKÓLaStoF-
unni Verður að Vera
LÝðræðiSLegt
John Dewey lagði áherslu á að skóli
sem vildi standa undir nafni yrði að
vera samfélag þar sem sameinast væri
um markmið starfsins. Þetta samfélag
yrði auk þess að vera lýðræðislegt
vegna þess að einungis slíkt samfélag
gerði nemendum, ekki síst börnum,
kleift að sækja í það þann þroska og
vöxt sem réttilega kallaðist menntun.
Stjórn skóla er sérfræðiverkefni og
þótt raddir nemenda þurfi vissulega
að heyrast þar verður hún ekki gerð að
sameiginlegu viðfangsefni alls skóla­
samfélagsins. Skóli sem samfélag er
ekki lýðræði, en getur eftir sem áður
verið lýðræðislegur. Að því marki sem
skóli er lýðræðislegur er hann það
vegna þess hvernig lífið í skólanum er.
Þess vegna verður skóli ekki lýðræðis­
legur nema hversdagslegir starfshættir
skólans séu það. Allt starfið í skóla­
stofunni, daglegt samstarf nemenda
og kennara, bæði hið smæsta og hið
stærsta, verður að vera lýðræðislegt.
ÞeKKingarSamFéLag eða
LærdÓmSSamFéLag
Sú staðreynd að í skóla eigi börn að
læra og fræðast ýtir undir þá hættu
að skólinn verði þekkingarsamfélag
frekar en lærdómssamfélag. Kenn­
urum liggur á að komast yfir efni og
gefa sér kannski ekki tíma til að skapa
nemendum rými sem siðferðilegum
verum. Hér komum við að enn einu
atriðinu sem getur komið í veg fyrir
að nemendur séu fyllilega með í skól­
anum. Það er ekki alltaf tími til að hafa
þá með sem einstaklinga sem eiga sér
líf. Þessu er lýst ágætlega í nýrri bók
eftir bandaríska fræði­ og skólamann­
inn Marvin Berkowitz. Bókin heitir Þú
getur ekki kennt í gegnum rottu. Titill­
inn er dreginn af eftirfarandi samtali
kennara og nemanda:
Kennari: jæja krakkar,
opnið nú bækurnar ykkar.
Hver getur sagt mér hvert
við vorum komin í gær?
(einn nemandi réttir í
ákafa upp höndina).
Kennari: já, Kristján.
Kristján: Bróðir minn á
gæludýr sem er rotta!2

Allir kennarar kannast við nemendur
eins og Kristján, því hann er ósköp
venjulegur nemandi. Eins og aðrir
nemendur er hann stundum upp­
tekinn af einhverju sem fyrir honum
er miklu áhugaverðara en það sem
stendur í kennslubókunum, í þessu til­
viki rottu. Hún er svo kyrfilega þrykkt
á heilann í Kristjáni að vonlaust er að
hann læri nokkuð af kennslubókunum
fyrr en hún hefur vikið til hliðar.
að HugSa FreKar
en að muna
Oft er sagt að skólinn sé undirbúningur
fyrir lífið. En skólinn er líka hluti af lífinu,
og raunar getur hann alls ekki verið
undirbúningur fyrir lífið nema með því
að vera hluti af því. Skólinn verður að
taka mið af því að nemendur eiga sér
líf, bæði fortíð, nútíð og framtíð.
Í alla skóla mæta nemendur með
rottur á heilanum. Að eiga sér líf þýðir
að maður verður upptekinn af hinu og
þessu – að minnsta kosti annað slagið.
Kennari verður að vita að nemendur
mæta stundum með rottu á heilanum,
hann verður að geta áttað sig á því
hvenær nemandi er með rottu á heil­
anum, og loks verður hann að hafa ein­
hverjar leiðir til að losna við hana. En
kennarinn getur ekki skipað nemanda
að losna við rottuna, og hann getur
ekki einfaldlega beðið hann um að
leggja hana til hliðar. Skóli sem vill kall­
ast lýðræðislegur, þ.e. vill geta kallast
lærdómssamfélag í fyllstu merkingu
þess orðs, verður að gera ráð fyrir að
nemendur mæti í skólann sem ein­
staklingar sem eiga sér líf. Þess vegna
verða nemendur að fá tækifæri til að
tala ekki síður en að hlusta, það verður
Lesið í skýin.
Mynd: Ragnar Örn Jónsson.