Freyr - 01.08.2006, Blaðsíða 17

Úr mjólkurbúi MS á Selfossi
ur framleiðslukostnaði mjólkurinnar enda
eru honum fleiri vegir færir til að uppfylla
samninginn því lengri sem fyrirvarinn er. Að
sama skapi iendir mjólkuriðnaðurinn ekki í
þeirri stöðu að lofa greiðslum fyrir óþekkt
magn mjólkur eins og í dag. Við getum
hugsað okkur kerfi sem ynni með þeim
hætti að settur yrði upp sameiginlegur upp-
gjörsmarkaður bænda og afurðastöðva fyr-
ir framvirka samninga. Afurðastöðvarnar
gætu þá óskað eftir tilboðum í ákveðið
magn mjólkur umfram kvóta, með fyrirvara
sem er nógu langur til að bændur gætu
brugðist við honum. Sem dæmi gæti af-
urðastöð óskað eftir tilboðum um þessar
mundir í framvirka samninga varðandi
mjólk til afhendingar í ágúst 2007. Bóndi
sendir inn tilboð um ákveðið verð og magn
í samræmi við aðstæður á búinu. Taki af-
urðastöðin tilboðinu hefur bóndinn nú
rúmt ár til að skipuleggja búreksturinn
þannig að markmiðið náist.
SKILGREINING
FRAMVIRKRA SAMNINGA
Þó svo framvirkir samningar séu afar gagn-
leg tæki er að mörgu að hyggja við skipu-
lagningu þeirra. Forsenda fyrir markaði með
framvirka samninga er tilvist á samnings-
formi sem báðir aðilar væru sáttir við. í því
þyrfti að skilgreina vöruna með fullnægjandi
hætti, nógu nákvæmlega til að tryggt sé að
varan sé búin þeim eiginleikum sem afurða-
stöðin sækist eftir en samt sem áður ekki
svo nákvæm að erfitt sé að uppfylla samn-
inginn. Þetta á bæði við um vöruna sjálfa
(magn og efnainnihald), hvar hún er afhent
og hvenær. Raunhæf ákvæði verða að vera í
slíkum samningum um bætur vegna va-
nefnda. Almennt gildir að of nákvæmlega
skilgreindir samningar með þungum refsing-
um vegna vanefnda draga úr virði samn-
ingsins í augum bænda meðan of almennir
samningar með léttum refsiákvæðum draga
úr virði í augum mjólkuriðnaðarins. Þessar
ólíku þarfir þarf að taka til greina.
Staðlaðir samningar
Dæmi um framvirka samninga eru samn-
ingar um afhendingu á mjólk sem seldir
eru á Chicago Merchantile Exchange
(CME - Kaupsýslumarkaði Chicago-borg-
ar). Um þessar mundir er verð á mjólk
0,11 Bandarlkjadalir fyrir hvert pund
mjólkur. Hjá CME er hægt að kaupa fram-
virkan samning um afhendingu á mjólk í
febrúar 2007 á um 0,122 Bandríkjadali
fyrir hvert pund mjólkur og hljóðar hver
samningur upp á afhendingu á 20.000
pundum af mjólk (sjá www.cme.com).
Þessir samningar eru staðlaðir hvað varð-
ar magn, eiginleika vörunnar og afhend-
ingu. Slík stöðlun er útbreidd á stærstu
mörkuðum fyrir framvirka samninga, eins
og á hráefnamörkuðum í Bandaríkjunum.
Eini munurinn sem verið getur á stöðluð-
um framvirkum samningum er afhend-
ingartíminn. Er þá talað um „júlf 2007
samninginn" fyrir mjólk eða „janúar 2008
samninginn" enda þessir tveir samningar
eins að öðru leyti. Þetta kann að koma
fólki spánskt fyrir sjónir því ostaframleið-
anda í Kaliforníu er þvert um geð að allir
samningar kveði á um afhendingu á
mjólkinni í Chicago. Stöðlun einfaldar
hins vegar verulega viðskipti með samn-
ingana, því ef allir samningar eru eins er
einfaldlega hægt að „standa við" samn-
inginn með því að kaupa til baka jafn
marga samninga og seldir voru eða selja
jafn marga og keyptir voru og verða þar
með skuldlaus.
Verslunin með hina raunverulegu vöru
fer síðan fram á sérstökum markaði. Slík-
ir staðlaðir framvirkir samningar eru
nefnilega fyrst og fremst notaðir til að
eyða verðóvissu en ekki magnóvissu. Þeg-
ar öfl framboðs og eftirspurnar fá að ráða
óheft, eins og á markaðinum fyrir mjólk í
Bandaríkjunum, verður aldrei misræmi
milli þess magns sem framleiðendur vilja
selja og kaupendur kaupa. Verðið breytist
og tryggir það. Hið nána samhengi milli
verðs staðlaðra framvirkra samninga og
verðs tilheyrandi vöru gerir það mögulegt
að losa sig við verðóvissuna og þegar hún
er ekki lengur til staðar má alltaf tryggja
magnið.
Oddur bóndi á Dagverðareyri í Eyjafirði við mjaltir
Mikilvæg forsenda þess að framvirkir
samningar í mjólkurframleiðslu virki er að
samspil kvóta og samninga sé nákvæm-
lega ákvarðað, þ.e. hvenær bóndi getur
löglega uppfyllt samninginn. Ef bóndanum
er í sjálfsvald sett hvenær hann afhendir
mjólk upp í samninginn og hvenær hann
afhendir mjólk samkvæmt kvóta verða
samningarnir lítils virði fyrir mjólkuriðnað-
inn, enda kosta „vanefndir" ekkert fyrir
fyrstu 10% í fráviki samkvæmt kvótakerf-
inu. Eðlilegt er að mjólk verði skilgreind
sem mjólk umfram kvóta samkvæmt
samningunum og afhending verði alla
jafna á síðustu mánuðum hvers verðlag-
sárs til að taka tillit til þessa. Það þarf að
skilgreina hvort og með hvaða hætti er
hægt að framselja samningana, hvort sala
á eftirmarkaði verði leyfð og hvort slik sala
verði háð takmörkunum. Núverandi kerfi,
með frjálsu framsali á kvóta, opnar fyrir þá
leið að bændur geti stýrt umframfram-
leiðslu einfaldlega með því að kaupa eða
selja kvóta svo í raun er útilokað að koma
í veg fyrir einskonar eftirmarkað. Spurn-
ingin er hins vegar hvort slíkur markaður
verði öllum opinn eða ekki.
LOKAORÐ
Kostir framvirkra samninga eru ótvíræðir.
Það er því ómaksins vert að kanna hvort
slíkir samningar gætu tekið að nokkru við
hlutverki framleiðsluhvetjandi álags-
greiðslna enda samræmast þeir betur hin-
um löngu framleiðsluferlum og litla skamm-
tímasveigjanleika mjólkurframleiðslunnar.
17
FREYR 08 2006